Heimsmynd - 01.06.1992, Blaðsíða 81

arftaki Jóns Sigurðssonar forseta sem leiðtogi þjóðfrelsisbar-
áttunnar. Hann hneigðist til hóflausrar áfengisneyslu. Meðan
hann var Iandsyfirréttardómari í Reykjavík bjó hann á Elliða-
vatni og varð því að fara ríðandi á milli. Mun hann oft hafa
verið hætt kominn á þeirri leið. Saga í þjóðsagnasafni Ólafs
Davíðssonar sýnir vel ástandið á þessum ástsæla og dáða leið-
toga:
„Pá er Benedikt Sveinsson var yfirdómari við landsyfirrétt-
inn í Reykjavík bjó hann að Elliðavatni, en átti oft ferð til
Reykjavíkur eins og eðlilegt er. Jafnan hafði hann fylgdar-
mann og var það oftast einn vinnumaður hans. Benedikt var
drykkjumaður um þessar mundir og gekk vinnumanninum því
stundum illa að koma honum heim. Einhverju sinni voru þeir
á heimleið sem oftar, og var Benedikt fullur. Hann fór af baki
á miðri leið og gat vinnumaður ekki fengið hann til þess að
fara á bak aftur, hvorki með blíðu né stríðu. Eftir því sem
hann herti meira að húsbónda sínum, eftir því varð Benedikt
þráari. Seinast lagðist hann þversum yfir götuna og leit út fyrir
að hann myndi sofna þar. Vinnumaður vissi ekki hvað til
bragðs skyldi taka, en loksins kom honum ráð til hugar. Stóð
svo á að vetrinum áður hafði maður komið til sauðamanns
Benedikts þar sem hann stóð yfir fé í tvísýnu veðri og beðið
um tókst ekki að sitja fundinn til kvölds vegna ofdrykkju. Það
var þá sem Hannes Hafstein orti í háðstón:
Öxar við ána
árdags í ljóma
upp rís hann Pétur og Þjóðliðið allt.
Fylfull er Grána,
falskt lúðrar hljóma,
fullur er Gauti og öllum er kalt.
Gauti var uppnefni á Jóni en Pétur var sonur hans.
Drykkjuskapur Jóns varð honum loks að fjörtjóni, rúmlega
sextugum að aldri. Hann var þá að ríða til þings og fór dauða-
drukkinn frá Akureyri áleiðis yfir Öxarárheiði. Slóst Arnljót-
ur á Bægisá í för og drukku þeir fast á leiðinni. Sofnaði Jón og
datt af baki en var fastur í ístaði þannig að hesturinn dró hann
á eftir sér í grjóti. Slasaðist Gautlandabóndinn illa og var
tjaldað yfir hann þar á staðnum og vakað yfir honum í kalsa-
veðri í tvo daga. Síðan var hann fluttur að Bakkaseli og þar
lést hann.
Aðrir mektarmenn urðu líka áfenginu að bráð. Talið var að
ofdrykkja og slark hefðu flýtt mjög fyrir dauðdaga Jóns Thor-
Jón Sigurðsson á Gaut-
löndum, einn glæstasti
foringi íslendinga á síð-
ustu öld, datt af baki
dauðadrukkinn og lét þar
lífið.
Séra BrandurTómasson í
Ásum í Skaftafellssýslu
var forfailinn ópíumisti
og lést að lokum vegna
of stórs skammts.
Benedikt Sveinsson, sem
talinn var arftaki Jóns
Sigurðssonar forseta í
þjóðfrelsisbaráttunni,
hneigðist til hóflausrar
áfengisneyslu.
Benedikt Gröndal skald
var settur af vegna
drykkjuskapar. Þegar
hann fór á túra klæddist
hann í sína verstu larfa
og drakk þá með „dón-
unum“ í Svínastíunni.
Halldór Guðmundsson
skólakennari lá jafnan
afvelta á götum Reykja-
víkur á sunnudögum eftir
því sem Jónas Jónassen
læknir segir f dagbók
sinni.
hann að fylgja sér á leið til bæja, en sauðamaðurinn hafði neit-
að því. Hríð hafði brostið á og hafði maðurinn orðið úti. Líkið
fannst og var grafið, en orð lék á að maðurinn lægi ekki kyrr.
Þetta hafði borist til Benedikts og var hann mjög hræddur við
draug þennan því honum þótti sem hann hefði orðið úti af
völdum fólks síns.
Þá er vinnumaður Benedikts sá að engar skynsamlegar for-
tölur hrifu á hann tók hann að líta í kringum sig og sagði svo:
„Nú hann er þá á kreiki hérna, þessi.“ Benedikt spurði hvern
hann ætti við, en vinnumaðurinn svaraði að maðurinn, sem
hefði orðið úti í fyrravetur, væri þar á ferli. Jafnskjótt og
Benedikt heyrði þetta spratt hann upp úr götunni, hljóp á bak
og reið í einum spretti heim að Elliðavatni, en vinnumaður
hrósaði happi yfir ráðkænsku sinni.“
FULLUR ER GAUTI OG ÖLLUM ER KALT
Verr fór fyrir Jóni Sigurðssyni á Gautlöndum, sem var einn
af helstu foringjum þjóðfrelsisbaráttunnar á síðustu öld, lang-
afi Jóns Sigurðssonar iðnaðarráðherra. Jóni á Gautlöndum
þótti gott að fá sér í staupinu og átti það til að drekka sig
ófæran, stundum þegar mest lá við að hann stæði sig. Svo var
á Þingvallafundi 1885. Jón boðaði til þessa fundar og hann var
að mörgu leyti hápunkturinn á stjórnmálaferli hans. En hon-
oddsens, sýslumanns og skálds, föður fyrrnefnds Skúla Thor-
oddsens. Sama má segja um Pétur Havsteen amtmann, föður
Hannesar Hafsteins ráðherra og skálds. Með tíðum drykkjum
og slarki færðust mjög í aukana skapgallar hans sem lýstu sér í
einræðishneigð, hroka og skapofsa. Hann tók að refsa hrepps-
stjórum og sveitarstjórnarmönnum fyrir alls konar ávirðingar
og ef þeir létu sér ekki segjast æstist hann upp, rauk á þá og
löðrungaði, oftast undir áhrifum áfengis. Var hann hvað eftir
annað kærður og send undirskriftaskjöl gegn honum. Fór svo
að lokum að hann var settur af með skömm og litlum eftir-
launum og settist þá að í lágu koti í Skjaldarvík fyrir utan Ak-
ureyri ásamt konu sinni og börnum og bjó þar í sárustu fátækt
þau ár sem hann átti eftir ólifuð.
DAUÐDAGI í KERÖLDUM OG BRUNNUM
nú til dags er oft talað um hörmulegan dauðdaga
eiturlyfjasjúklinga sem finnast inni á salernum
með sprautuna sér við hlið. Á seinni hluta síð-
ustu aldar var ástandið engu betra og menn
hlutu hinn háðulegustu endalok ævi sinnar
vegna ofneyslu á áfengi. Þannig dó Ari Pétursson úr ofdrykkju
framhald á bls. 96
HEIMSMYND 81