Heimsmynd - 01.06.1992, Blaðsíða 96

Sá sem ekki. . .
framhald af bls. 70
sem hefur hjálpað okkur þremur í gegn-
um tíðina er að við höfum staðið svo vel
saman.
Maður hefur heyrt dæmi þess að „ein-
stæðar" mæður sem eignast sína ástvini
hafi orðið fyrir afbrýðsemi af hálfu barn-
anna. I því hef ég aldrei lent, sem betur
fer. Það er kannski vegna þess að ég hef
alið þau upp í þeim anda að þau treysta
mér, þau vita það að ég myndi aldrei
taka einhvern utanaðkomandi fram yfir
þau. Það hefur jafnvel verið svo að þegar
ég hef átt mína erfiðu tíma, verið í ástar-
sorg eða átt í einhvers konar öðrum erf-
iðleikum þá hafa börnin mín staðið með
mér. Maður er óendanlega ríkur að eiga
svona heilbrigð börn frá náttúrunnar
hendi.B
Alnæmi. . .
framhald af bls. 77
hrökklast oft úr starfi, vinirnir hætta að
umgangast hann og jafnvel fjölskyldan
bregst. Þessir sjúklingar fá oft engan
annan stuðning en þann sem við veitum
þeim hér á spítalanum", segir Sigurður.
Svo mikil leynd hvílir yfir þessum
sjúkdómi að jafnvel læknar og hjúkrun-
arfólk ræða sjúklingana ekki sín á milli.
„Við verðum að nota dulnefni á blóð-
prufunum þegar þær eru sendar í rann-
sókn. Sjúklingarnir tengja jafnvel nafn-
leyndina fordómunum þó að þeir óttist á
sama tíma að „flett sé ofan af þeim.“
Þeir sem smitast af HlV-veirunni nú
horfa upp á allt aðra framtíð en áður eft-
ir tilkomu AZT lyfsins, sem veitt er
ókeypis hér. Þetta lyf getur seinkað því
um nokkur ár að einkennin komi fram
og þar af leiðandi lengt líf sjúklings um
fimm til tíu ár. Þegar einkennin koma
fram þróast sjúkdómurinn hins vegar
hratt og fólk deyr oftast innan tveggja til
þriggja ára. „Það er sjöfaldur munur á
farnaði þeirra hópa sem annars vegar
sýktust fyrir 1983 og síðan 1987 og fengu
lyfið. Það er því spurning hvort AZT lyf-
ið geti keypt okkur tíma til að finna
lækningu. Einstaklingur sem smitast í
dag getur búist við því með hjálp þessar-
ar lyfjameðferðar að lifa einkennalaus
næstu tíu árin og læknavísindunum fleyg-
ir fram.“
Sigurður bendir á hið flókna ferli al-
næmisveirunnar. „Flókin kerfi er oft
auðveldara að eyðileggja“, segir hann og
bendir til samanburðar á tölvuna á skrif-
borðinu sínu og rjómakönnu úr stáli. Það
er auðveldara að gera tölvuna óvirka en
rjómakönnuna.
Ialmennri umræðu í Bandaríkjun-
um hefur borið á því nýlega að
fólk óttast nýjar smitleiðir. Talað
er um að heilbrigðisyfirvöld hafi
leynt almenning sannleikanum og
ekki varað fólk nægilega við hættum al-
næmis. Sigurður vísar þeirri staðhæfingu
á bug að smitleiðir séu aðrar og fleiri en
þær sem nú er varað við. En það þýðir
ekki að gagnkynhneigðir einstaklingar
sem hafa hvorki haft mök við tvíkyn-
hneigt fólk eða notað sprautur séu ekki í
hættu. „Dæmi um þetta er belgískur
karlmaður sem hafði smitast í Kinshasa.
Hann smitaði sjö til átta konur þar og
helming þeirra, sem hann hafði mök við
í Brussel og nokkrar þeirra smituðu síð-
an maka sína. Á Vesturlöndum er samt
enn ljóst að hommar og dópistar eru enn
í mestri hættu en aukning er mest meðal
kvenna og þar af leiðandi barna þeirra.
Þessar konur smitast flestar af mökum
við tvíkynhneigða karlmenn, eiturlyfja-
neytendur eða vegna þess að þær hafa
sprautað sig sjálfar. Það eru sjötíu pró-
sent líkur á að barn sem smituð kona
gengur með sýkist og börn smitast einnig
við brjóstagjöf. Smitað barn fæðist oft
með greinileg einkenni alnæmis, sjúk-
dómurinn leggst illa á börn og þau deyja
oft með miklum harmkvælum.“
Á árunum 1990-91 var aukning á tíð-
nihraða smitaðra kvenna þreföld milli
ára. „Þetta þýðir að ef kúrfan var skáhöll
áður var hún allt að því lóðrétt á þessu
tímabili. Þessi þróun vekur upp þá
spurningu hvort þróunin hér muni verða
sú sama og í Afríku“, segir Sigurður. „í
Afríku eru jafn margar konur smitaðar
og karlar og meginsmitleiðin eru kyn-
mök karla og kvenna. Er þetta hugsan-
lega spurning um tíma? Við tölum um
þrjú mynstur útbreiðslu: Afríkumynstrið,
þar sem vitað er um tíu milljónir smit-
aðra í Mið-Afríku og aðalsmitleiðin er
kynmök gagnkynhneigðra; Vesturlanda-
mynstrið en þar er helsta smitleiðin kyn-
mök við homma eða tvíkynhneigða, mök
við eiturlyfjaneytendur eða notkun
sprauta; Asíumynstrið en þar hefur sjúk-
dómurinn ekki enn skotið rótum (nema í
Tailandi).“
Upptök alnæmis má rekja til Afríku
en enginn veit hvað veiran hefur verið
lengi við lýði. „Hugsanlega hefur þessi
veira verið lengi til staðar og fólk gengið
með hana án þess að vita það. Ef til vill
var meðgöngutíminn lengri í upphafi og
fólk dó úr einhverju öðru áður en ein-
kenni alnæmis komu fram. Alnæmis
verður fyrst vart í Afríku upp úr 1970.
Skýringin kann að vera sú að veiran hafi
breyst, stýrikerfi eða genamynstur henn-
ar, og hún orðið virkari. Það sem styður
þessa tilgátu er að upp úr 1960 var bólu-
sett gegn mislingum í Kinshasa í Zaire
og nálægum þorpum. Blóðið var geymt
og kom í ljós að tveir af hverjum hundr-
að voru HlV-smitaðir. Mörgum árum
síðar var aftur safnað blóði á sama svæði
og þá kom í ljós að í þorpinu voru enn
aðeins tvö prósent smituð en þrjátíu af
hundraði í sjálfri borginni. Fólkið sem
flyst frá þorpinu til borgarinnar hefur
aukið og fjölbreyttara samneyti við ann-
að og fleira fólk, sem hraðar útbreiðslu
sjúkdómsins. En það veit enginn með
vissu um uppruna alnæmis fremur en svo
marga aðra sjúkdóma. Hin ógnvekjandi
staðreynd alnæmis, ólíkt öðrum plágum,
er hversu lengi hinn smitaði er í aðstöðu
til að smita aðra.“
Spurningin nú er hvort eitt mynstrið
gangi yfir í annað og á Vesturlöndum
verði Afríkumynstrið ráðandi eftir tíu til
fimmtán ár. „Sé svo er ekki hægt að
kalla þennan sjúkdóm annað en tíma-
sprengju. Og hvernig aftengir maður
slíka sprengju? Fyrst og fremst með
þekkingu.“B
S
Opíum og ofdrykkja. . .
framhald af bls. 81
í Reykjavík sumarið 1865 og lá hann
dauður með hausinn inni í stóru keri í
garði Guðmundar Lambertsens kaup-
manns í Austurstræti er að var komið.
Ekki fór betur fyrir Elínborgu, konu
Guðmundar Erlendssonar. Hún dó ofan
í brunni sínum á Vesturgötu 18. Fannst
hún þar með brennivínsflöskuna á sér,
en hún hafði þá verið drykkfelld og
óráðssöm um margra ára skeið. Guðrún
Borgfjörð segir að þau hjón hafi stöðugt
verið að rífast og slást enda gekk hús
þeirra undir nafninu Rimma. Árið 1896
féll einn af menntamönnum Reykjavík-
ur, Ásmundur Sveinsson cand. phil., of-
an í Lækinn við brúna neðan við Amt-
mannsstíg og drukknaði þar. Hann hafði
þá um alllangt skeið hneigst til ofdrykkju
og mun hafa verið blindfullur á leið heim
til sín er hann féll í Lækinn, hafði ekki
hitt á brúna.
VAKNING OG VÍNBANN
Iljósi þessa sem hér hefur verið
sagt var ekki furðulegt þó að
Góðtemplarareglan fengi mikinn
hljómgrunn þegar hún barst til
landsins. Hún var vakning fyrir
96 HEIMSMYND