Litli Bergþór - dec 2018, Qupperneq 5

Litli-Bergþór 5
Óperan Carmen eftir Georges Bizet
og þýska skáldið Heinz Erhard
Samantekt: Ólafur Stefánsson á Syðri-Reykjum
Bizet reyndar dauður frá
því í júní, varð aðeins
37 ára eins og hann
Jónas okkar. Dó hann
úr vonbrigðum, eða var
eitthvað að ganga? Hver
veit, en þjóðsögurnar eru
margar.
Árið 1954 kom fram
kvikmyndin „Carmen
Jones,“ tekin dýpst í
Suður ríkjunum og ein -
göngu með svörtum
leik urum. Líka bylting!
Þar var Harry Bela fonte,
þó hann fengi ekki að
syngja með eigin rödd.
Þessi mynd þótti Cult,
líka á Íslandi, og allir
þurftu að sjá hana.
Um þýska skáldið Heinz Erhard
Þýska kímniskáldið, uppi stand ar inn og kvik-
mynda leikarinn, Heinz Erhardt (1909-1979) var
upp á sitt besta á þeim árum sem ég var viðloðandi
í Þýskalandi,1959-63. Hann var með vinsæla þætti
í útvarpi og sjónvarpi með áheyrendur í sal, þar
sem hann hélt fólki á tánum og í hláturskrampa
með sínum kostulegu útúrsnúningum á klassískum
ljóðum sem og alfrumgerðum kvæðum, oft
um efni úr dýraríkinu. Hann þótti snillingur í
framsögn og sérfræðingur í „kúnstþögnum“ sem
fékk áheyrendur til að halda niðri í sér andanum.
Uppistandarar nútímans, þýsk ir, róma hann enn
sem lærimeistara. Erhardts biðu hörð örlög, hann
fékk slag árið 1971 og var lamaður og málstola
eftir það til dauðadags árið1979.
Hann gaf út bók árið 1970, sem ég fékk mér
strax og hún kom út og kenglas fyrstu árin. Síðan
fór ég að feta mig áfram við að snúa ljóðunum á
íslensku, sem er ekki auðvelt. Mikið um orðaleiki
og orðfæri sem ekki er hægt að þýða beint. Mér
telst svo til að ég hafi snúið um 30 ljóðum Erhardts
og hafa þau flest komið í Vísnahorni Moggans.
Óperan Carmen er ein vinsælasta og mest
uppfærða ópera allra tíma en byrjunin lofaði ekki
góðu. Höfundurinn Georges Bizet var franskur
og frumuppfærslan var í mars 1875 í París.
Áhorfendur kunnu ekki að meta slíka uppfærslu,
enda byltingarkennt efni á ferðinni.
Efnið var eftir franskri smásögu og fjallaði
um sígaunastúlku í tóbaksverksmiðju og annað
almúgafólk á Spáni, en ekki síst um hvernig ást
og afbrýði gat eyðilagt jafnvel vænstu menn,
sem þó höfðu klifrað metorðastigann í hernum.
Vaninn var að óperur fjölluðu um greifa og
aðalskonur og einstöku skálka og svindlara. Þarna
var natúralisminn kominn inn í óperuna og fólk
þurfti að venja sig við. Svo má ekki gleyma því
að nítjánda öldin var tími breytinga og allskyns
frelsistilrauna almúgans, og að ein aðalpersóna
óperunnar, Don Hosé (José), var herforingi
og þannig hluti ríkjandi stéttar. Og hann fær
sannarlega á baukinn. Hans hrakföll taka engan
enda út alla sýninguna, svo ekki var von að
fína fólkinu hafi verið rótt að horfa upp á slíka
niðurlægingu.
Ekki var þess þó langt að bíða að verkið slægi
í gegn, en það var í Vín strax um haustið. Þá var