Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2018, Qupperneq 76

marianne e. klinke, arna hlín ástþórsdóttir, rakel gunnlaugsdóttir og jónína h. hafliðadóttir
76 tímarit hjúkrunarfræðinga • 2. tbl. 94. árg. 2018
Rammi 1
Mikilvægar staðreyndir um levódópalyf (Madopar, Sinemet, Stalevo)
Saga levódópalyfjameðferðar
◆ fyrsti skammtur af levódópalyfjum var gefinn á Íslandi 1969. Áður en meðferð
hófst var meðalævi sjúklinga með PV mun styttri heldur en nú á dögum. fólk
með PV dó oft vegna fylgikvilla dópamínleysis sem ollu miklum stirðleika.
Ómeðhöndluð einkenni leiddu til lungnabólgu af völdum ásvelgingar, falla, legu-
sára, rúmlegu o.s.frv.
◆ Eftir að lyfjameðferð hófst með levódópalyfjum er ekki lengur marktækur munur
á meðalævi þeirra sem eru með PV og þeirra sem eru án sjúkdómsins. fjölmörg
önnur lyf hafa komið á markaðinn síðan þá en levódópa er enn þá langmikil-
vægasta lyfið við PV.
◆ Þegar sjúklingur er vel meðhöndlaður með levódópalyfjum getur það dregið úr
hreyfitruflunum og einnig fjölda ekki-hreyfieinkenna.
Jafnvægi í lyfjameðferð
◆ Tímasetning lyfjagjafar skiptir gríðarlega miklu máli og sjúklingar verða fyrir
verulegum óþægindum ef þeir fá ekki lyfin á réttum tíma.
◆ Virkni hverrar lyfjagjafar levódópalyfja er einstaklingsbundin og með tímanum
dregur úr virkninni. Þess vegna er oft þörf á að minnka lyfjaskammta og dreifa
þeim jafnar yfir sólarhringinn. algengt er að parkinsonssjúklingar þurfi levó-
dópalyf 6–8 sinnum á dag.
◆ Mikilvægt er að gefa lyfin alltaf á réttum tíma. nauðsynlegt getur verið að stilla
lyfjaáminningartæki, t.d. síma, á viðvörun til að tryggja að lyfjaskammtur gleym-
ist ekki.
◆ fylgjast þarf með helstu aukaverkunum sem tengjast ofmeðhöndlun með levó-
dópalyfjum, s.s. ofhreyfingum, lækkuðum blóðþrýstingi, rugli, ofskynjunum og
ranghugmyndum.
◆ fylgjast þarf með helstu einkennum vanmeðhöndlunar með levódópalyfjum, s.s.
stirðleika, skjálfta og versnun á öðrum hreyfieinkennum og aukinni tilhneigingu
til að frjósa alveg, sem í daglegu tali er kallað að vera „off “.
◆ Skrá þarf einkenni tengd ofmeðhöndlun og vanmeðhöndlun með levódópa-
lyfjum á eftirlitstöfluna sem er kölluð er „parkinsonsdagbók“ (hægt er að fá hana
á göngudeild taugalækningadeildar).
Sérstök varúð
◆ Varast þarf að gefa lyf sem hindra starfsemi levódópaviðtaka í heila (s.s. afipran,
Phenergan, haldol) vegna þess að PV-einkenni sjúklinga geta versnað skyndi-
lega.
◆ Ef lyfjagjöf er stöðvuð í lengri tíma, t.d. ef sjúklingur með PV þarf að fasta fyrir
aðgerð eða rannsókn eða getur ekki tekið lyf um munn, getur það leitt til mjög
alvarlegra veikinda, jafnvel lífshættulegs ástands (þetta á einkum við þá sem fá
levódópalyf oft á dag og hafa haft sjúkdóminn í nokkur ár.
Hvernig á að gefa levódópalyfin?
◆ Þar sem levódópa er uppbyggt eins og amínósýrur getur neysla próteinríkrar
fæðu um leið og levódópa er tekið inn leitt til verri nýtingar á lyfinu.
◆ gefa skal levódópalyf ½ til 1 klst. fyrir mat, helst með vatnssopa, ávaxtasafa,
ávaxtagraut eða eplamauki.
◆ haga skal máltíðum þannig að þær verði í fyrsta lagi 1 klst. eftir lyfjainntöku.
◆ Mylja má venjulegar töflur en ekki forðatöflur.