Bændablaðið - 11.08.2016, Blaðsíða 25

25Bændablaðið | Fimmtudagur 11. ágúst 2016
og sýklalyfjanotkun hér á Íslandi.
„Við gefum út árlega skýrslu um
notkun og ónæmi í samvinnu við
Matvælastofnun. Sú skýrsla tekur
bæði til sýklalyfjanotkunar í mönn-
um og dýrum og ónæmra baktería.
Það er reynt eftir megni að hafa sam-
eiginlega nálgun á sýklalyfjaónæmi
og ýmsar sýkingar sem smitast frá
dýrum í menn. Þannig höfum við
góða samvinnu við aðila eins og
Matvælastofnun um þau atriði,“
segir Þórólfur.
Umsögn um tollasamning
við ESB
Í síðasta Bændablaði var sagt
frá umsögn sóttvarnalækn-
is um tollasamning Íslands og
Evrópusambandsins þar sem meðal
annars kveður á um innflutning
á ferskum landbúnaðarvörum.
Þórólfur Guðnason sóttvarnalæknir
gerði í kjölfarið athugasemd á vef
Landlæknisembættisins þar sem
hann sagði titil fréttarinnar „í besta
falli villandi“ en fyrirsögnin var
„Sóttvarnalæknir vill takmarka inn-
flutning á búvörum“.
Getur þú útskýrt með þínum
orðum hvað var rangt við fyrirsögn
blaðsins?
„Titill fréttarinnar var að mínu
mati í engu samræmi við innihald
hennar. Þegar maður las fréttina
betur sá maður að það var ekki sam-
ræmi þarna á milli. Fyrst þegar ég
las þessa frétt skildi ég þetta þannig
að menn væru að segja sem svo að
sóttvarnalæknir vildi hreinlega tak-
marka innflutning á búvörum. Ég
fékk reyndar viðbrögð við fréttinni
frá mörgum aðilum um það hvort
sóttvarnalæknir ætlaði að fara inn á
nýjan „vígvöll“ um það að vilja tak-
marka innflutning. Það var greini-
legt að menn lásu kannski ekki inni-
hald fréttarinnar. Ég sá mér því ekki
annað fært en að gera athugasemdir
við þetta,“ segir Þórólfur.
Ekki gætt að heilbrigðisþættinum
Þórólfur segir sóttvarnalækni ekki
blanda sér í það hvort eigi að tak-
marka almennt innflutning á búvör-
um. Hann hafi hins vegar tekið eftir
því að í þingsályktunartillögunni um
staðfestingu á samningi um innflutn-
ing á landbúnaðarvörum, samningi á
milli ESB og Íslands, þá hafi nær ein-
göngu verið fjallað um tollafslátt og
kvóta en heilbrigðisþátturinn skilinn
út undan. „Mér finnst í ljósi þessarar
umræðu sem hefur verið undanfar-
ið og farið vaxandi um hollustu og
útbreiðslu á sýklum og sýklalyfja-
ónæmi að taka þurfi tillit til fleiri
þátta. Ef það kemur í ljós að mat-
væli sem verið er að flytja hingað
til lands geti verið heilsuspillandi þá
þarf að hafa möguleika til að stoppa
slíkan innflutning. Það var það sem
ég var að fara með í athugasemdum
við þingsályktunartillögunni en ekki
almennt að það ætti að takmarka inn-
flutning á búvörum,“ segir Þórólfur.
Hörð umræða og menn ekki á
sömu skoðun
Þórólfur segist hafa viljað hafa fyrir-
sögn fréttarinnar öðruvísi, til dæmis á
þá leið að „Sóttvarnalæknir vill taka
tillit til heilsufarssjónarmiða vegna
innflutnings á búvörum“. „Ég hefði
kosið það því þetta hefur verið hita-
mál, bæði meðal lækna og annarra
heilbrigðisstarfsmanna, umræðan um
þá ógn sem getur stafað af innflutn-
ingi á búvörum. Þar skiptast menn
í nokkra flokka og þetta er svolítið
hörð umræða. Ég vildi á engan hátt
láta draga mig inn í þá umræðu nema
hafandi fagleg sjónarmið að leiðar-
ljósi.“
Er hægt að meta raunverulega
áhættu þess að flytja inn hrátt kjöt
hingað til lands? Í hverju felst hún
að þínu mati?
„Mín faglega nálgun sem ég hef
reynt að hafa í þessu er fyrst og
fremst tvö atriði. Í fyrsta lagi erum
við að tala um hættuna á sýkingum,
ekkert endilega af völdum ónæmra
baktería heldur baktería sem geta
borist með matvælum. Í öðru lagi
er hætta á því að við getum verið
að horfa á dreifingu á ónæmum
bakteríum. Mikið hefur verið rætt
um hættuna af sýklalyfjaónæmi og
að það sé vaxandi vandamál. Menn
leggja áherslu á að það sé mikil
heilbrigðisógn og muni verða það
á næstu árum. Þá þurfum við í fyrsta
lagi að þekkja tíðni á matarsýking-
um á Íslandi, hvaðan koma þær, eru
þetta innlendar sýkingar eða erlend-
ar? Erlendar sýkingar eru þá með
fólki sem hefur verið erlendis og
borið bakteríurnar hingað til lands.
Svo þurfum við að bera þessar sýk-
ingar saman við tíðnina í nálægum
löndum og bera saman við ónæm-
ismynstrið þar.
Varðandi hættuna við innflutn-
ing á hráu kjöti þá þarf að fylgjast
betur með sýklum í matvörum hér
á landi, bæði innfluttu kjöti og inn-
lendri framleiðslu,“ segir Þórólfur.
Tíðni sýkinga lág á Íslandi
Það hefur komið í ljós að tíðni matar-
sýkinga hefur verið lægri á Íslandi en
í nálægum löndum og telur Þórólfur
margar skýringar á því. „Ég held að
það sé gott eftirlit í framleiðslubúum
hér. Það var gert átak eftir mikinn
faraldur af kampýlóbakter í kringum
aldamótin og þá fóru menn út í það að
auka eftirlit og frysta kjöt sem drep-
ur mikið af kampýlóbakter. Síðan
hefur tíðnin verið tiltölulega lág hér á
Íslandi og eftir því hefur verið tekið.
Meðal annars hafa erlendar eftirlits-
stofnanir komið hingað til lands til
þess að kanna hvers vegna við erum
með svona lága tíðni af þessum sýk-
ingum.“
Þegar tilkynningar berast um
sýkingar hjá mönnum, matarsýk-
ingar, salmonella eða kampýlóbakt-
er, þá er reynt að grafast fyrir um
það hvort um sé að ræða innlent eða
erlent smit. „Það er greinilegt að í
erlendu smiti er meira sýklalyfja-
ónæmi en í innlendum sýkingum.
Það kom skýrsla út nýlega á vegum
Sóttvarnastofnunar Evrópu þar sem
kom í ljós að sýklalyfjamengun í
matvælum er mjög breytileg innan
Evrópu, bæði milli þjóða og innan
svæða einstakra landa. Menn hafa
sagt sem svo að ef það ætti að auka
hér innflutning á matvælum, sér-
staklega á fugla- og svínakjöti,
þá munum við auka tíðni á svona
sýkingum hér á Íslandi og breyta
landslaginu töluvert mikið, bæði
hvað varðar tíðni á sýkingum og
dreifingu á ónæmum sýklum. Þetta
hafa menn ályktað, t.d. eins og Karl
G. Kristinsson, sem þið hafið greint
frá í Bændablaðinu.“
Vitum of lítið um smituð matvæli
Þórólfur segir að menn viti hreinlega
ekki hvernig þessum málum er háttað
í ferskum matvælum hér á Íslandi,
hvorki í innlendri framleiðslu eða í
innfluttu kjöti. „Við höfum ekki inn-
leitt að fullu tilskipun ESB nr. 652 frá
2013 þar sem kveðið er á um skyldu
til þess að rækta sýni á kerfisbund-
inn hátt í smásölunni. Þessi reglu-
gerð hefur ekki verið innleidd hér
að fullu eftir því sem ég best veit.
Við vitum því ekki hvernig staðan
er. Ef að menn hefðu upplýsingar um
þetta og það kæmi í ljós að erlendar
ferskar kjötvörur væru mengaðar og
væru með þessar ónæmu bakteríur þá
værum við bara með spilin á borðinu.
Það er það sem ég er að benda á með
athugasemdum mínum við þessa
samninga við ESB. Þá þyrftum við
að geta gripið til einhverra aðgerða
og sagst ekki vilja svona kjöt hér inn í
landið. Ég vil nálgast þetta þannig að
auka eftirlit með ferskum matvælum,
bæði innlendum og erlendum, sem
eru að fara til neytenda. Þá getum
við séð þetta betur og gripið til mark-
vissari aðgerða,“ segir Þórólfur.
Höfum heilbrigðissjónarmið að
leiðarljósi
Sóttvarnalæknir segir að ástæðan
fyrir því að við séum ekki komin
lengra í eftirlitinu sé mögulega fjár-
hagslegs eðlis, það sé dýrt í fram-
kvæmd. „Það eru mörg lönd sem hafa
gengið lengra í eftirlitinu en tilskip-
unin kveður á um. Fyrirhugað er að
kanna betur hér á landi að innleiða
ofangreinda tilskipun ESB um eftirlit
á ferskum matvælum í smásölunni
með þessi heilbrigðissjónarmið að
leiðarljósi sem ég tel vera aðalatriðið.
Það má ekki gleyma því að
þegar verið er að tala um sýkingar
og ónæmar bakteríur þá hafa menn
svolitla tilhneigingu að detta í einn
þáttinn og einblína á hann. Ef horft
er á þetta heildrænt og spurt hvað
stýri útbreiðslu ónæmra baktería
þá eru það fjölmargir þættir, bæði
þekktir og óþekktir. Það er erfitt að
taka einn þátt út. Ég bendi bara á
að við erum að tala um útbreiðslu
á ónæmi, þáttum eins og sýkla-
lyfjanotkun í dýrum og fólki, það
hefur verið mikið rætt um að mikil
sýklalyfjanotkun stuðli að dreifingu
baktería. Það er bara hluti af skýr-
ingunni. Heilbrigðiskerfið hér er
að reyna að taka á því og það er
mikil vinna í gangi að reyna að efla
skynsamlega notkun sýklalyfja. Ég
vil helst ekki tala um „ofnotkun“
sýklalyfja því að það þarf að nota
sýklalyf, bara á skynsaman hátt. Það
er eitt af ábyrgðarhlutverkum sótt-
varnalæknis að reyna að stuðla að
skynsamlegri notkun sýklalyfja og
að því hefur verið unnið í samvinnu
við heilsugæsluna og aðra aðila. Við
erum líka að tala um sýklalyfjanotk-
un í dýrum. Sýklalyfjablöndun í
fóður er bönnuð hér og notkun
sýklalyfja í dýrum er sú minnsta
sem þekkist. Við erum að standa
okkur vel þar.“
Ferðamenn bera milljónir og
trilljónir baktería til landsins
Þórólfur segir að ekki megi gleyma
því í umræðunni um bakteríur og
dreifingu sýkla að benda á ferða-
mannafjöldann. „Ferðamenn koma
með milljónir og trilljónir af bakt-
eríum bæði í sér og á. Það er mjög
áhrifarík leið til að dreifa sýklum og
við getum ekkert gert í því. Það er
klárt mál að rannsóknir hafa sýnt að
ferðamenn, t.d. eins og við, þegar
við förum til Asíu þar sem ónæmi
er hátt eru mjög miklar líkur á að
við séum með ónæmar bakteríur í
líkamanum þegar við komum heim.
Þær geta enst í einhverjar vikur eða
mánuði og fjara síðan út. Við megum
ekki gleyma að þetta er þáttur sem
skiptir máli og því er mikilvægt að
líta á málin heildrænt.“
Brýnt að bæta hreinlætisaðstöðu
fyrir ferðamenn
Ýmislegt er gert til að varna því
að ferðamenn beri með sér hættu-
legar sýkingar til landsins. „Ef að
ferðamaður er lagður inn á spítala
hér á landi þá eru ákveðnar reglur
í gangi. Þeir eru t.d. skimaðir til að
kanna hvort þeir séu með ónæmar
bakteríur og gripið til aðgerða ef
svo er. Á sýklafræðideildinni eru nú
komnar aðferðir og tækjabúnaður
sem hafa hraðað greiningu í þessum
efnum. Annað sem við getum gert
er að bæta hreinlætisaðstöðu fyrir
ferðamenn. Það er mjög brýnt atriði.
Það þarf góða hreinlætisaðstöðu fyrir
ferðamenn á öllum stöðum á landinu
þannig að fólk þurfi ekki að búa við
einhverjar frumstæðar aðstæður til að
skila af sér úrgangi. Úti á víðavangi
eða hvar sem er eru alveg eins líkur
á að ónæmar bakteríur skili sér inn
í neysluvatn og á ýmsa staði. Þetta
eru hlutir sem við þurfum að huga vel
að. Vandamálið er stórt og fjölþætt
ef ná á tökum á því,“ segir Þórólfur.
Matvælaöryggi og togstreitan
milli heilbrigðisreglna og
viðskiptafrelsis
Umræðan um matvælaöryggi hefur
aukist á síðustu árum. Það er annar
jarðvegur fyrir hana núna en bara
fyrir 10 árum síðan. Þórólfur tekur
undir þetta. „Það er háværari umræða
um þessi mál, bæði í alþjóðasam-
félaginu og heilbrigðisstofnanir
leggja mikla áherslu á matvælaör-
yggi. Norræna ráðherranefndin hefur
ályktað um þessi mál og skrifað undir
samkomulag sem íslenski heilbrigð-
isráðherrann gerði líka. Menn eru
að vakna til vitundar um mikilvægi
þessa málaflokks. Ég tala nú ekki
um ef að þetta snertir hagsmuni ein-
hverra og peninga, þá eru fleiri sem
að vakna.“
En hvar á að draga mörkin þegar
kemur að því að vernda lýðheilsu og
matvælaöryggi? Skyldi sóttvarna-
læknir finna fyrir togstreitu á milli
heilbrigðisreglna og viðskiptafrelsis
í sínum störfum?
„Já, þetta er alveg klassískt dæmi
sem snertir ekki eingöngu matvæli.
Nú er t.d. umræða um heilbrigð-
iskerfið, byggingu nýs sjúkrahúss
og hver megi gera hvað. Á að hefta
frjálst framtak eða eiga framkvæmd-
ir að lúta heildarhagsmunum eða
einhverri sýn og svo framvegis? Eða
eiga menn að geta gert það sem þeir
vilja? Það er erfitt að hafa eina fast-
mótaða skoðun í þessum efnum.“
Sterkt eftirlit og úrræði
nauðsynleg
„Varðandi innflutning á matvælum
bendi ég á það að við Íslendingar
ferðumst alveg gríðarlega mikið
erlendis. Við borðum þann mat sem
er þar á boðstólum, hvort sem hann
er hálfhrár, soðinn eða ekki. Þá spyr
ég, vitandi það að menn koma heim
með þessar bakteríur, eigum við að
fara út í það að banna Íslendingum að
borða matvæli erlendis og eiga þeir
að fara með matvæli með sér? Þetta
er flókin umræða og mér finnst þetta
vera angi af því sama. Menn geta
hártogað þetta endalaust og aldrei
komist að neinni niðurstöðu. Mér
sýnist að við komumst illa undan
alþjóðasamningum og frjálsu flæði
en menn þurfa að hafa eftirlitið í lagi.
Á það þarf að leggja áherslu. Hvað
matvælin áhrærir þá tel ég að sterkt
og gott eftirlit hér geti hjálpað upp
á þetta. Ég vil síðan að menn horfi
á þetta til enda. Það þýðir ekkert að
hafa eftirlit ef menn eru svo ekki
með úrræði. Þá verður að hafa úrræði
sem búið er að semja um og einhver
lög og reglur gilda um. Ég vil hafa
gott og öflugt eftirlit og úrræði til
að bregðast við,“ segir Þórólfur og
bætir við:
„Ég held að menn þurfi að líta
kerfisbundið á alla áhættuþætti og
spyrja hvernig sýklar geti dreifst
hingað, hvað sé hægt að gera til að
fylgjast með því og hvernig á að
koma í veg fyrir það. Það er bara
ákveðin vinna. Í staðinn fyrir það
að menn séu að grafa sig í ein-
hverjar skotgrafir eins og okkur
Íslendingum er svolítið tamt.“
Innviðirnir eru í lagi
Útbreiðsla skæðra sjúkdóma, bakt-
ería og veirusýkinga er mörgum
áhyggjuefni. Umræða um inflúensu
skýtur reglulega upp kollinum og
eðlilegt að spurt sé hvernig við
Íslendingar erum undirbúnir til að
mæta óvæntum áföllum. Þórólfur
segir að hvað okkur mennina áhrær-
ir séum við nokkuð vel í stakk búin
til þess. „Við erum með ákveðið
kerfi sem virkar og ver okkur gagn-
vart ýmsum tegundum af ógnum.
Það er tilkynningaskylda hjá heil-
brigðisstarfsmönnum, læknum, hjá
heilbrigðisfulltrúum ef það grein-
ast óvæntir sjúkdómar eða hætta
kemur upp. Við erum í mjög góðu
sambandi við stofnanir erlendis sem
fylgjast grannt með smitsjúkdóm-
um um allan heim og erum með
góðar viðbragðsáætlanir, bæði gegn
sjúkdómum og gagnvart ýmsum
eiturefnum. Þar höfum við ágæta
reynslu frá því nýlega í eldgosinu
í Holuhrauni. Við erum með birgð-
ir af hlífðarbúnaði til að fást við
alls kyns sýkingar, erum með við-
bragðslager af vökvum fyrir mann-
fólk, erum með lager af ákveðnum
skilgreindum lyfjum til að bregðast
við ef eitthvað gerist sem takmarkar
það að við getum fengið lyf erlendis
frá. Svo má ekki gleyma því að við
erum með gott heilbrigðiskerfi þrátt
fyrir neikvæða umræðu í seinni tíð.
Ég tel að við séum með innviði í
lagi og erum ágætlega í stakk búin
til að fást við þekktar og óþekktar
ógnir,“ segir Þórólfur Guðnason
sóttvarnalæknir.
/TB
Mynd / TB