Bændablaðið - 11.08.2016, Blaðsíða 26

26 Bændablaðið | Fimmtudagur 11. ágúst 2016
Heimilisiðnaðarsafnið á Blönduósi:
Áhersla lögð á að veita innsýn í þá
vinnu sem fram fór á heimilunum
– Tóvinna sem stunduð var á hverjum bæ var um aldir stóriðja þess tíma
„Brýnasta verkefnið sem við þurf-
um að takast á við núna er að safnið
standi ekki stöðugt frammi fyrir
hamlandi rekstrarvanda. Á meðan
það varir er erfitt að móta verðuga
stefnu um framtíðarþróun,“ segir
Elín S. Sigurðardóttir, forstöðu-
maður Heimilisiðnaðarsafnsins á
Blönduósi. Helsta hlutverk safns-
ins er að varðveita og skrásetja
hvers konar heimilisiðnað, en það
er einnig kennslu-, fræðslu- og
rannsóknarstofnun fyrir innlenda
og erlenda nemendur og fræða-
fólk, auk þess sem það stendur
reglulega fyrir málþingum, nám-
skeiðum og fyrirlestrum. Gestum
fjölgar ár frá ári og þetta sumar
hefur verið gott hvað það varðar,
töluverð aukning milli ára, eink-
um í heimsóknum erlendra gesta.
Heimilisiðnaðarsafnið var fyrst
opnað árið 1976, en á því ári voru
100 ár liðin frá því Blönduósbær varð
verslunarstaður. Grunninn að safninu
lögðu konur innan raða Sambands
austur-húnvetnskra kvenna (SAHK).
Nokkru áður hafði byggðasafns-
nefnd verið starfandi á vegum sýsl-
unnar sem hafði það að markmiði
að koma upp byggðasafni fyrir
Húnavatnssýslur og Strandasýslu.
„Byggðasafni Húnvetninga og
Strandamanna var valinn staður á
Reykjum í Hrútafirði, en það verð-
ur að segjast að ekki var einhugur
innan sýslunnar um staðsetninguna.
Kvenfélagskonur margar hverjar
voru óánægðar með þessa tilhögun,
en ljóst að ekki var grundvöllur fyrir
tveimur byggðasöfnum í sýslunni.
Innan SAHK hafði verið starfandi
byggðasafnsnefnd og var nú gripið
til þess ráðs að breyta nafni nefndar-
innar í Heimilisiðnaðarsafnsnefnd
og áherslum breytt á þann veg að nú
skyldi horft til þess að safna munum
sem tengdust heimilisiðnaði,“ segir
Elín.
Komu sér fyrir í fjósi og hlöðu
„Konurnar fengu til afnota gam-
alt hús sem áður hafði verið fjós
og hlaða við Kvennaskólann á
Blönduósi. Það var mikið verk að
koma því í viðunandi horf en fjöl-
margir tóku þátt í því verkefni og
gáfu vinnu sína og kvenfélögin í
sýslunni lögðu til fjármagn eftir getu.
Þarna varð til safn, en fljótlega kom
í ljós að það var of umfangsmikið
verkefni fyrir lítil félagasamtök að
reka það með sómasamlegum hætti,“
segir Elín. Sjálfseignarstofnun um
rekstur Heimilisiðnaðarsafnsins varð
til árið 1993 með þátttöku flestra
sveitarfélaga í sýslunni sem þá voru
tíu. Í dag eru sveitarfélögin fjögur og
standa þau öll að safninu.
Ekki leið á löngu þar til þrengja
fór að safninu og starfsemi þess,
og segir Elín að því hafi menn
fljótlega hugað að stækkun þess.
Niðurstaðan var að byggja nýtt hús
og tengja það gamla safnahúsinu.
Framkvæmdir hófust haustið 2001
og var húsið tekið í notkun vorið
2003. Húsið er tæpir 250 fm, í því
eru þrír sýningarsalir, kaffistofa,
snyrtingar auk skrifstofu- og þjón-
usturýmis. Lögð hefur verið áhersla
á að safnið héldi gamla nafninu
sínu, þ.e. Heimilisiðnaðarsafnið á
Blönduósi, en nokkur undanfarin ár
hefur borið á því að safnið sé nefnt
Textílsafn. Þetta hefur gjarnan leitt
til nafnaruglings og margir ruglað
safninu saman við Textílsetrið sem
staðsett er í Kvennaskólanum.
Stóriðja fyrri tíma
„Áhersla okkar í Heimilisiðnaðar-
safninu er fyrst og fremst að veita
innsýn í vinnu kvenna og karla sem
fram fór inni á heimilum og var stór
hluti af hinu daglega lífi. Það má
segja að tóvinna sem stunduð var
á hverjum bæ hafi um aldir verið
stóriðja þess tíma, ullinni var breytt
í eftirsótta verslunarvöru. Það hefur
verið hljótt um þessa vinnu og á
hvern hátt hvert og eitt heimili var
sjálfbjarga um að breyta ull í fat og
nýta það hráefni sem til féll til fulln-
ustu,“ segir Elín.
Viðurkennt safn með
heilmiklar skyldur
Hún segir eitt helsta hlutverk
Heimilisiðnaðarsafnsins að varð-
veita og skrásetja hvers konar heim-
ilisiðnað. Þá er það einnig kennslu-,
fræðslu- og rannsóknarstofnun fyrir
innlenda og erlenda nemendur og
fræðafólk auk þess sem það stend-
ur reglulega fyrir málþingum, nám-
skeiðum og fyrirlestrum.
Heimilisiðnaðarsafnið er viður-
kennt safn og segir Elín það þurfa
að uppfylla fjölmörg skilyrði til að
svo sé, eins og að vera í opinberri
eigu, sjálfseignarstofnun eða í eigu
félags eða fyrirtækis sem tryggir
fjárhagsgrundvöll þess. Viðurkennd
söfn þurfa einnig að hafa starfsleyfi
frá heilbrigðis- og eldvarnareftirliti
og hafa öll öryggis- og viðvörunar-
kerfi í lagi. Eins þarf viðurkennt
safn að uppfylla skilmála Safnaráðs
um skráningu safnmuna og áhersla
er lögð á að faglega sé unnið að
söfnun og varðveislu. „Það að vera
viðurkennt safn leggur okkur ýmsar
skyldur á herðar og til að standa
undir þeim þarf að halda vel utan
um þessa viðkvæmu og dýrmætu
stofnun. Það getum við gert með
samstilltu átaki,“ segir Elín.
Á brattann að sækja
Hún nefnir að vissulega sé á bratt-
ann að sækja þegar að fjárhag þess
kemur og megi lítið út af bregða.
Safnasjóður veitir rekstrar- og verk-
efnastyrki en megináherslan er að
eigendurnir sjái safninu farborða og
uppfylli þar með gildandi lög. Þar á
bæ er eðlilega í mörg horn að líta og
oft erfitt um vik, því þarf ekki nema
smá viðhaldsverkefni til að stofnun-
in eigi í rekstrarvanda. Hún nefnir
að safnið hafi um tíðina átt marga
vildarvini sem rétt hafi hjálparhönd,
bæði í formi vinnuframlags og eins
með peningagjöfum.
Þakklát fyrir góðar viðtökur
Gestum hefur fjölgað ár frá ári,
en vel á fjórða þúsund gesta sótti
safnið heim á liðnu ári. Meirihluti
þeirra er að sögn Elínar erlendir
ferðamenn og flestir á eigin vegum
á ferð sinni um landið. „Okkar
gestir hafa látið ánægju sína með
Heimilisiðnaðarsafnið óspart í
ljós og tjá hana gjarnan í gestabók
okkar og á nútíma samskiptamiðlum.
Hlýjar kveðjur og umsagnir gefa byr
undir báða vængi, við erum afskap-
lega þakklát fyrir þær góðu móttökur
sem við höfum fengið,“ segir Elín.
Hlýhugur til Heimilisiðnaðarsafnsins
kemur einnig fram í fjölda gjafa sem
safninu berast árlega.
Pílagrímsferðir
Hún nefnir einnig að greinar um
safnið og sýningar þess birtist af og
til í netmiðlum, blöðum og tímarit-
um, bæði hér á landi og í útlöndum.
Bókin Íslenskt prjón eftir Hélene
Magnússon, sem er byggð á prjón-
uðum munum sem eru á safninu,
hefur komið út á íslensku og ensku
og vakið verðskuldaða athygli. „Það
er alveg ljóst að fjölgun gesta frá
Bandaríkjunum tengist að stórum
hluta þessari bók og svo virðist sem
sumir safngesta komi í pílagrímsför
til að upplifa það sem á safninu er
að finna og fjallað er um í bókinni,“
segir Elín.
Sumarsýningin Vinjar
Munir safnsins mynda nokkrar ólík-
ar og sjálfstæðar sýningar. Má þar
nefna einstaklega fallega sýningu
á útsaumi kvenna frá fyrri tíð. Þá
er einn salurinn helgaður þjóðbún-
ingum safnsins þar sem gestir geta
gengið umhverfis búningana og virt
þá fyrir sér. Í kjallara nýja hússins
er sýning á munum sem unnir eru
úr íslensku ullinni, örfínn þráður-
inn vekur athygli. Gestir geta fengið
að spreyta sig við að kemba ull og
spinna á halasnældu. Einnig má þar
finna áhöld og verkfæri sem notuð
voru við heimilisiðnað.
Þá er árlega opnuð ný sérsýn-
ing íslensks textíllistamanns sem í
daglegu tali er nefnd Sumarsýning
Heimilisiðnaðarsafnsins. Sýningar
þessar hafa ævinlega verið mjög
ólíkar frá ári til árs og má segja að
þær gefi innsýn í flóru íslenskrar
textíllistar sem er mjög fjölbreytt.
Í ár er það Anna Þóra Karlsdóttir
myndlistarmaður sem sýnir verk
sýn. Anna Þóra nefnir sýningu sína
„Vinjar“ og eru verkin öll unnin úr
íslenskri ull. „Það er mjög ánægju-
legt hve það er eftirsótt að sýna í
safninu, enda afskaplega fallegt
sýningarrými sem við bjóðum upp
á,“ segir Elín.
Viðburðir og verkefni
Heimilisiðnaðarsafnið býður upp
á ýmsa viðburði, s.s. fyrirlestra
og málþing og þá nefnir Elín að
einnig standi það fyrir margs konar
námskeiðum, bæði í útsaumi, hekli,
gimbi og fleiri. „Við höfum einnig
nokkrum sinnum haldið námskeið
í þjóðbúningasaumi og nú er í
deiglunni að bjóða upp á eitt slíkt á
komandi vetri, verði þátttaka næg.“
Í „opna rými safnsins“ er
einstaklega góður hljómburður og
þar hafa undanfarin ár verið haldnir
svonefndir Stofutónleikar þar sem
þekktir tónlistarmenn hafa komið
fram.
Á aðventu er fastur liður að lesið
er upp úr nýjum bókum, ýmist af
höfundunum sjálfum eða heima-
fólki. Þetta eru notalegar stundir
og oft mjög vel sóttar. Öllum við-
stöddum er þá boðið upp á heitt
súkkulaði og smákökur og aðgang-
ur ókeypis.
Á nýafstaðinni Húnavöku sátu
konur að ýmiss konar handiðn í
safninu, þar sem sýnt var hvernig
tekið var ofan af, kembt og spunnið,
slegið í vef, saumað út, heklað og
prjónað og margt fleira.
Árlegar skólaheimsóknir fimmta
bekkjar grunnskóla héraðsins eru
fastur liður í starfsemi safnsins
þar sem börnin fá leiðsögn um
safnið en einnig að spreyta sig við
að kemba ull og spinna og fylgja
síðan þræðinum í vef.
Íslenska lopapeysan
Ýmis rannsóknarverkefni hafa
verið unnin í safninu og í sumum
tilfellum komið út rit eða bækur
í tengslum við þau. Á síðasta ári
var birt rannsóknarskýrsla Ásdísar
Jóelsdóttur, lektors við Háskóla
Íslands, sem fjallaði um uppruna,
hönnun og þróun íslensku lopa-
peysunnar. Rannsóknarverkefnið
var samstarfsverkefni Heimilis-
iðnaðarsafnsins, Hönnunarsafns
Íslands og Gljúfrasteins. Um
þessar mundir vinna hin sömu söfn
að lítilli farandsýningu um sama
verkefni og er það spennandi við-
fangsefni, að sögn Elínar.
Ýmis samstarfsverkefni eru við
Textílsetrið og Þekkingarsetrið sem
staðsett eru í Kvennaskólanum og
tekið er á móti listafólki sem þar
dvelur eftir samkomulagi.
„Í safnastarfi eru ævinlega ótelj-
andi verkefni fram undan og stór
hluti starfans felst í vinnu og verk-
efnatengdri vinnu sem ekki sést. Til
að mynda er gríðarleg vinna sem
felst í að halda svona safni hreinu
en það segir sig sjálft að munir
safnsins draga í sig ryk og ekki
notalegt að koma inn í rykugt og
illa hirt safn,“ segir Elín brosandi.
/MÞÞ
Heimilisiðnaðarsafnið er opið út
ágústmánuð en eftir það er opnað
fyrir hópa eftir samkomulagi.
Áhugasamir geta kynnt sér safnið
á vefsíðunni textile.is.
Myndir / MÞÞ