Bændablaðið - 11.08.2016, Blaðsíða 42

42 Bændablaðið | Fimmtudagur 11. ágúst 2016
Samfélagsleg sátt er mikilvæg
Margt hefur verið rætt og skrifað
um búvöru- og tollasamningana
sem nú liggja fyrir Alþingi og sitt
sýnist hverjum. Hin ýmsu stéttar-
félög gera kjarasamninga fyrir sitt
fólk og í raun eru bændur þessa lands
að gera kjarasamninga við ríkið í
gegnum búvörusamninginn og því
get ég tekið undir með formanni
Bændasamtakanna að ef Alþingi
gerir meiri háttar breytingar á samn-
ingnum hlýtur hann að þurfa að koma
fyrir samtökin aftur til umfjöllunar
og atkvæðagreiðslu.
Lítil og meðalstór fjölskyldu-
fyrirtæki eru burðarásar í íslensk-
um sveitum og þar af leiðandi má
segja að þeir samningar sem hér eru
gerðir að umtalsefni séu gríðarlega
mikið byggðamál og við eigum að
fjalla um þá m.a. út frá því sjón-
armiði, því ég trúi því að við vilj-
um öll hafa sveitirnar í byggð og
tryggja afkomu bænda um leið og
við gerum kröfu um hreina afurð
til neytenda og að framleiðslan sé
á skynsamlegu róli.
Ég tel að Sigurður Ingi, þáver-
andi landbúnaðarráðherra, hafi gert
mistök að hafa ekki fulltrúa þing-
flokka með í öllu ferlinu þegar verið
var að vinna nýja búvörusamninga
enda lá ljóst fyrir að skoðanir eru
ærið skiptar og um að ræða stórar
fjárhæðir úr sameiginlegum sjóðum
landsmanna og því miklar líkur á
að slíkur samningur myndi valda
deilum þegar kæmi að umfjöll-
un um hann í samfélaginu og við
afgreiðslu Alþingis.
Nýjar aðbúnaðarreglur
– afnám tolla
Settar voru nýjar aðbúnaðarreglur
um velferð dýra, sem er gott, en því
fylgir mikill kostnaður sem bændur
taka á sig og í því samhengi er vert að
geta þess að íslenska ríkið veitir mun
minni stuðning til að takast á við þess-
ar breytingar heldur en samkeppn-
islöndin sem eiga samkvæmt fyr-
irliggjandi tollasamningi að koma
inn á okkar markað alveg hreint af
fullum krafti. Ef gæta á sanngirni í
umræðunni þá þarf að hafa þetta og
fleira í huga. Í Danmörku varð þró-
unin sú að afkoman versnaði gríðar-
lega og það varð hrina gjaldþrota
þar sem um 200 fjölskyldubú fóru
á hausinn. Þar var fyrst og fremst
um að ræða lágt verð fyrir mjólk
og svínakjöt. Þetta er kannski eitt
af því sem tollasamningarnir gætu
leitt af sér, vissulega lægra verð á
tilteknum vörum til neytenda, en ég
er ekki sannfærð um að afleiðingarn-
ar yrðu allar góðar fyrir íslenskar
afurðir. Íslensku fjölskyldubúin geta
ekki staðið undir holskeflu af ódýru
innfluttu kjöti og ég spyr líka; er það
siðferðilega í lagi að kaupa „styrkt
innflutt kjöt“ en ekki íslenskt? Að ég
tali nú ekki um upprunamerkingar
sem ég hef miklar áhyggjur af að
séu ekki fullnægjandi af sumum
innfluttum vörum.
Við höfum sem betur fer borið
gæfu til að banna hormóna og vaxt-
arhvetjandi efni til að framleiða
kjöt á Íslandi og þrengt verulega
að notkun sýklalyfja í fóður. Það
held ég að hafi verið afar mikilvæg
ákvörðun og hefur sett okkur meðal
fremstu þjóða í matvælaframleiðslu,
enda slík notkun í algeru lágmarki
sem hefur líka mikil áhrif á lýð-
heilsu okkar landsmanna. Með
þessum auknu kröfum sem gerðar
eru til íslensks landbúnaðar verður
hann vissulega óhagkvæmari en
sá sem við keppum við, en það er
umhugsunarvert og í raun fráleitt
að við vitum lítið sem ekkert um
aðbúnað, sýklalyfjanotkun eða upp-
runa margra þeirra afurða sem við
flytjum inn en við ættum í raun að
krefjast þess að vita það. Skv. 25.
gr. dýravelferðarlaga, sem fjallar
um dreifingu og merkingu dýra-
afurða, hefur ráðherra heimild til
þess að takmarka eða banna inn-
flutning frá þeim löndum sem gera
ekki jafn ríkar kröfur um aðbúnað
dýra og íslensk lög kveða á um en
mér vitanlega hefur ráðherra ekki
notfært sér þessa heimild.
Er tryggt að vöruverð lækki?
Það er líka mikilvægt að halda því
til haga að það er ekki sjálfgefið
að vöruverð lækki eins og ítrekað
hefur verið haldið fram því við
höfum upplifað að verslunin hefur
ekki skilað að fullu lækkun tolla eða
styrkingu gengis til neytenda. Hver
er t.d. skýringin á því að svínakjötið
hefur hækkað til neytenda en lækk-
að til bænda þrátt fyrir stóraukinn
innflutning? Allt tal ríkisstjórn-
arflokkanna um að tollalækkanir
skili sér til neytenda á þess vegna
því miður ekki við rök að styðjast.
Ég minni hér á þau svör sem ég
fékk við fyrirspurn minni um áhrif
þess að afnema tolla og finna má
á þingskjali 343. Þar kemur m.a.
fram að ekki hefur verið metið, af
neinni alvöru, áhrif afnáms tolla,
aukins innflutnings eða útflutnings
á afkomu bænda nú eða verði til
neytenda. Það er nefnilega mikil-
vægt, um leið og við ræðum land-
búnaðarkerfið og stefnuna, að horfa
á alla virðiskeðjuna og velta fyrir
okkur kostnaðarferlinu, hvernig
kostnaðurinn verður til og hvaða
afleiðingar hann hefur.
Eigum samtal – leitum sátta
Í lokin þá er það ekki séríslenskt
fyrirbæri að gera samninga við
landbúnaðinn eins og við sjáum í
nágrannalöndum okkar og ESB-
ríkjum. Við flytjum inn um það
bil helming af öllum landbúnað-
arvörum sem við neytum í staðinn
fyrir að standa vörð um hollustu
og heilnæmi afurða okkar og öfl-
uga framleiðslu innan lands eins
og raunhæft er að gera. Svo mik-
ill innflutningur, þegar við getum
framleitt mun meira, er mjög nei-
kvæður út frá umhverfislegu sjónar-
miði. Um leið og við aukum fæðu-
öryggi með innlendri framleiðslu
og drögum úr flutningi landa og
heimshorna á milli stuðlum við að
aukinni sjálfbærni og styðjum við
bakið á fjölskyldubúum í hinum
dreifðu byggðum landsins, það er
þjóðhagslega hagkvæmt.
Það er afar mikilvægt að ná fram
samfélagslegri sátt um búvörusamn-
inga og ekki síður að sjá hver raun-
veruleg áhrif verða m.a. af tolla-
samningnum og innleiðingunni á
aðbúnaðarreglunum áður en gerðar
verða svo umfangsmiklar breytingar
til svo langs tíma. Þess vegna þurf-
um við að gefa okkur tíma til sam-
talsins.
Lesendabás
Praxis.is
Pantið vörulista
Bonito ehf. | Faxafen 10 | 108 Reykjavík | Sími 568 2878
fyrir þinn vinnustað
Fatnaður og skór
Primaloft dömu- og herrajakkar.
Síðir og stuttir, með hettu og án.
Mikið úrval af flottum gæða vinnu-
fatnaði sem þolir þvott allt að 95°
og þarf ekki að strauja.
Eigum einnig til svuntur.
Vinnufatnaður
fyrir dömur
og herra
Bómullarbolir
fyrir dömur
og herra
Skór, sandal
og klossar
í úrvali
ar
Vatnsþurrð í lækjum í Landbroti
Í byrjun október 2015 rann lang-
stærsta Skaftárlaup sem vitað er
um og flæddi yfir afar stór svæði
í Eldhrauni og olli miklu tjóni á
varnargörðum og grónu landi.
Samt sem áður fór að bera á vatns-
skorti síðastliðið vor í lækjunum,
sem koma undan Eldhrauni,
aðeins nokkrum mánuðum seinna.
Þessi vatnsþurrð hefur öðru hvoru
verið vandamál á þessum slóðum
í að minnsta kosti heila öld – en
hvað veldur?
Úrkoma og áveitur
Úrkoma síðastliðið vor og snemm-
sumars var sú minnsta sem mælst
hefur á Kirkjubæjarklaustri. Frá því
sagði Einar Sveinbjörnsson í útvarps-
fréttum 12. júlí. Þornuðu þá lækir
víða í Skaftafellssýslu, ekki bara
þeir sem undan Eldhrauninu koma.
Í öðru lagi hafa nokkrir landeigend-
ur að Tungulæk og Grenlæk ýtt upp
ótal veitumannvirkjum í Eldhrauni
til að freista þess að veita vatni úr
Skaftá og beina því að Tungulæk og
Grenlæk. Heimildir um þessar fram-
kvæmdir eru yfirleitt ekki til. Sumt
var gert í skjóli myrkurs og margir
garðar eru komnir á kaf í sand.
Hraunið þéttist stöðugt
Þessar framkvæmdir hafa haft
mikil áhrif á grunnvatnsrennsli í
hrauninu og leitt til þess að hraunið
þéttist stöðugt og valda því að
Skaftárhlaupin fara æ víðar og sunn-
ar um Eldhraunið og eyða gróðri.
Niðurrennsli Skaftárvatns hefur færst
utar (neðar) á hraunin og verður nú
sneggra og skammærra en fyrr. Í
raun eru niðurrennslissvæði sem eru
óspillt af sandi orðin mjög takmörk-
uð og mjög stutt í það að Skaftá nái
sér fram í þessa læki ef ekki verði
gripið til aðgerða.
Fróðlegt var að heyra viðtal
við Hörð Davíðsson hótelbónda
lýsa ástandinu í viðtali 7. október
á síðasta ári þegar jökulvatnið úr
Skaftárhlaupinu ógnaði lífríki lækj-
anna. Nú hefur þessi sami aðili tekið
lögin í sínar hendur þegar hann hóf
ólögmætar vatnaveitingar 8. júlí og
opnaði áveiturör sem stjórnvöld
höfðu þá nýlega lokað. Nokkrum
dögum seinna fékk hann heimild til
að rjúfa varnargarð sem umhverfis-
ráðuneytið hafði látið byggja árið
2000. Nú flæðir þar miklu meira vatn
en nokkru sinni áður.
Svipað úrkomuleysi ríkti vorið
1998 þegar vatnsþurrð var í lækj-
um þar eystra og umhverfisráðherra
skipaði Náttúruvernd ríkisins að
grípa til áveituframkvæmda úr Skaftá
í Skálarál með tilheyrandi aurburði
og gróðurskemmdum. Veiðifélag
Grenlækjar féllst á að færa áveituna
til fyrra horfs sama haust, sem það
ekki gerði.
Rafstöðvar og lítið vatn
Þrátt fyrir ofurtrú Steins Orra
Erlendssonar í síðasta tölublaði
Bændablaðsins um að bændur reisi
ekki rafstöðvar við læki þar sem
hætta er á vatnsþurrð þá er stað-
reyndin hins vegar sú að á sl. 100
árum hafa sérstaklega Tungulækur
og Grenlækur iðulega þornað á
vorin. Fyrir því eru ýmsar skráðar
heimildir en nægir að nefna grein
í Morgunblaðinu dagsetta 12. apríl
1956. En þar segir m.a. „Galli er það
við ýmsar þessar rafstöðvar hvað
þær verða aflitlar á vetrum sökum
vatnsleysis“. Um Tungulækinn
segir ennfremur: „Undanfarna vetur
hefur lækurinn verið þurr svo vikum
skiptir“. Jón Kjartansson þingmaður
Vestur Skaftfellinga hafði um þetta
leyti borið fram tillögu til þingsá-
lyktunar um að athugun færi fram
með hvaða hætti mætti auka vatns-
rennsli í læknum. Áratuga vatna-
mælingar Vatnamælinga og síðar
Veðurstofunnar sýna náið samhengi
á milli rennslis í Tungulæk og
Grenlæk, enda upptök þeirra undan
Eldhrauni nánast hlið við hlið.
Þrýst á þingmenn til að sleppa við
mat á umhverfisáhrifum
Í skýrslu um Tungulæk í Landbroti
til Vatnadeildar raforkumálastjóra
frá janúar 1958 greinir Jón Jónsson
jarðfræðingur frá því að: „Það mun
hafa verið einhvern tímann á árabil-
inu 1912-1919, að lækurinn þornaði
algerlega að vorlagi“. Sigurjón Rist
segir í skýrslu sinn um Tungulæk
í Landbroti frá 7. júní 1956: „Auk
þessa má benda á þá meginreglu, að
hér á landi er altítt, að fullyrt sé af
kunnugum heimamönnum, að þessi
eða hinn lækurinn, sem á að virkja,
verði aldrei minni en þann dag, er
hin fyrsta athugun er gerð. En strax,
þegar samfelldar rennslismælingar
hafa verið gerðar eða rafstöð hefur
tekið til starfa, kemur í ljós, að vatns-
fallið er meiri breytingum háð, en
fullyrt hefur verið í upphafi og þrýt-
ur í mörgum tilfellum að öllu um
stundarsakir“.
Hið rétta er að bændur hafa byggt
rafstöðvar og gera enn við læki sem
hættir til að þorna á vorin. Svo
þegar lækirnir þorna þá sækja þeir
ekki um leyfi til að veita vatni til
þess bærra stofnana heldur treysta á
gömlu aðferðarfræðina þ. e. að leggja
ofurþrýsting á þingmenn og ráðherra
að bjarga málum og neyða stofnan-
ir til að grípa til skyndiaðgerða og
fara fram hjá lagaákvæðum um mat
á umhverfisáhrifum. Þær aðgerðir
hafa mikla gróðureyðingu í för með
sér, náttúruspjöll og hættu á sand-
foki. Það er enn verið að leysa einn
umhverfisvanda fyrir örfáa einstak-
linga með því að skapa annan vanda
og náttúruspjöll er varða íbúa hér-
aðsins og komandi kynslóðir.
Heimila náttúruspjöll í Eldhrauni
Steinn Orri fer einnig rangt með
ýmsar staðreyndir um vatnaveitingar
í fyrrgreindri grein sinni um meintan
vísindaskáldskap undirritaðs, sem
yrði of langt að telja upp. En ástæða
er til að óska hinum unga verkfræði-
nema frá Seglbúðum alls velfarnaðar.
Um leið má minna á að verkfræðin
– öðrum fræðum fremur – byggir á
staðreyndum.
Vonandi gefst tækifæri síðar til að
greina nánar frá aðdraganda og ótrú-
legri atburðarás áveituframkvæmda
í Eldhrauni í sumar. Og aðkomu
þingmanna og ráðherra til að knýja
fram aðgerðir á skjön við flest lög
umhverfismála í dag. Svo virðist nú
að Eldhraunið sé náttúruperlan þar
sem öll náttúruspjöll eru leyfð og
þeim hampað sem framkvæma þau.
Sveinn Runólfsson,
fyrrverandi landgræðslustjóri.
Mynd / Þórir N. Kjartansson