Bændablaðið - 22.09.2016, Qupperneq 40

40 Bændablaðið | Fimmtudagur 22. september 2016
Heidel er dæmi um
sjálfsbjargarviðleitni
tveggja sveitapilta
sem hönnuðu og hófu
framleiðslu á dráttarvélum
á fyrsta áratug síðustu
aldar. Þrátt fyrir að
framleiðsla þeirra stæði
stutt voru þeir vinsælir
á tímabili og eru þeir
safngripir í dag.
Samhliða búskap ráku
bræðurnir Henry og John Heider
lítið verkstæði og járnsmiðju
þar sem Henry sá að mestu um
viðgerðir og smíðar en John
bókhaldið. Árið 1903 hófu þeir
framleiðslu á jarðsléttunarherfi
sem var knúið áfram af fjögurra
hestafla mótor. Samhliða herfum
framleiddu þeir útdraganlega stiga
úr afgangs járni. Eftirspurn eftir
stigunum var reyndar svo mikil á
tímabili að þeir voru stærstur hluti
af framleiðslu þeirra.
Fyrstu sléttujárnin voru
framleidd í Minnesota-ríki
en vegna góðrar sölu hófu
bræðurnir einnig framleiðslu
í Iowa. Á sama tíma var mót-
orinn stækkaður í sex hestöfl.
Vinsældir jarðsléttuvélarinn-
ar voru reyndar svo miklar
að árið 1907 var vinnslugeta
hennar aukin umtalsvert og
mótorinn stækkaður í 25
hestöfl.
Módel A, B, C og D
Henry, sem var hönnuðurinn í fjöl-
skyldunni, fékk þá flugu í höfuðið
að hanna dráttarvél þegar hann var
að hanna stóra 25 hestafla mótor-
inn. Tveimur árum seinna leit svo
fyrsti Heider-traktorinn dagsins
ljós. Týpan kallaðist Model A og
var fremur klunnaleg, gasknúin
ellefu hestafla dráttarvél á fjórum
járnhjólum. Einungis ellefu slíkir
voru framleiddir fyrsta árið.
Árið 1912 fylgdi Model B,
sem var 22 hestöfl, í kjölfarið.
Þrátt fyrir að sú týpa hafi þótt
standa forvera sínum framar og
verið talsvert vinsæl voru á henni
ýmsir annmarkar. Eftirspurnin
eftir Model B var meiri en fyr-
irtækið gat annað og bræðurnir
börðust í bönkum á þessum tíma
vegna lausafjárskorts og um
tíma leit út fyrir að fyrirtæk-
ið færi á hausinn. Á síðustu
stundu gerðu þeir samning við
fyrirtæki sem kallaðist Rock
Island og vantaði dráttarvél til
að fylla upp í framleiðslulínu
sína af landbúnaðartækjum.
Rock Island var á þessum tíma
stöndugt fyrirtæki sem meðal
annars framleiddi plóga, jarð-
bora og kornskurðarvélar.
Rock Island tók yfir fram-
leiðslu Heider á dráttarvélum
og var Model C traktorinn hann-
aður og settur á markað 1916.
Fyrirtæki Heidel-bræðra hélt
velli og framleiddi vagna til ársins
1983 þegar það var yfirtekið af
vélaframleiðandanum Wellbuild.
Model C var í framleiðslu
til ársins 1925 undir heitunum
C12-20 sem var fjögurra strokka,
17 hestöfl og þrjú tonn á þyngd.
Model C 15-17 var einnig
fjögurra strokka en 30 hestöfl og
um þrjú tonn á þyngd. Auk
þess sem fyrirtækið fram-
leiddi Model D 9- 16, 17
hestafla dráttarvél sem var
1.814 kíló að þyngd á árun-
um 1916 til 1929. Model
C var langsamlega vin-
sælasti traktorinn sem var
framleiddur undir heitinu
Heidel.
Rock Island tractor
Árið 1929 var Heidel nafnið
látið fjúka og dráttarvélarnar
framleiddar undir heitinu Rock
Island Traktor. Framleiðslu þeirra
var hætt 1937. /VH
Heider – klunnalegur
og þungur
Utan úr heimi
Nemendur og kennarar við
Umhverfisháskóla Noregs
(NMBU), undir forystu Pål Johan
From doktors, hafa nú sérhæft
sig með ákveðna vélmennatækni
sem er talin geta komið að góðum
notum við landbúnað. Þar að auki
þróa þeir hagnýt vélræn verkfæri
fyrir sjálfbærari og skilvirkari
landbúnað. Fyrsta vélmennið fyrir
landbúnað, Thorvald, var kynntur
til leiks á síðasta ári.
Pål Johan From, sem leiðir vél-
mennavinnuna, hefur birt meira en
50 alþjóðlegar greinar um vélmenna-
tækni og skrifað bók um efnið. Hann,
ásamt meistaranemum hans, hafa trú
á að með tækninni þrói þeir nú næsta
stig að sjálfvirkari landbúnaði.
„Við byrjuðum á að þróa vél-
menni fyrir tveimur árum til sáningar
og til að berjast gegn illgresi sem við
kynntum opinberlega í fyrra. Hann
vegur 150 kíló og getur borið um
200 kílóa þunga með verkfærum,
fræjum, illgresiseyðum og fleiru. Öll
hjól hans eru með eigin framhjóla-
mótor og hægt er að stýra hverju og
einu þeirra svo hann er stöðugur á
jörðinni og vinnur vel. Vegna þess
hversu léttur hann er komum við í
veg fyrir skemmdir á jarðveginum
sem getur verið mikið vandamál með
dráttarvélar,“ útskýrir Pål.
Létt og menga ekki
Pål segir viðtökur við Thorvald, sem
hann og teymið hans kynntu á síðasta
ári, vera framar vonum en þeir hafa
kynnt hann víðs vegar um Noreg.
„Markmiðið var að búa til kerfi
sem getur verið sjálfbær möguleiki
til viðbótar við þær vélar sem við
höfum í landbúnaði í dag. Vélarnar
í dag eru mjög þungar og skemma
jarðveginn með meðal annars mikilli
þjöppun hans. Þar að auki menga
þær ansi mikið. Þess vegna munu
lítil og létt vélmenni verða sjálfbær
möguleiki á móti þeim vélum sem
til eru í dag,“ segir Pål og bætir við:
„Nú erum við byrjuð að framleiða
Thorvald II sem er enn á frumgerðar-
stigi en er búinn til þannig að hægt
er að markaðssetja hann nú þegar.
Búið er að selja nokkur eintök af
Thorvald II. Fyrir utan sjálfbærnina
þá viljum við framleiða vélmenni
og tæki sem geta aukið framleiðslu
á hverju svæði.“
Fyrir allar tegundir landbúnaðar
Teymið er komið út í þróun á vél-
mennum sem geta gagnast við upp-
skeru og hafa nú þegar selst nokkur
vélmenni til áhugasamra einstaklinga
þó að lítil áhersla sé lögð á sölu enn
sem komið er.
„Í grundvallaratriðum eru engin
takmörk fyrir því hvers konar vél-
menni til landbúnaðar við getum
þróað og framleitt. Í augnablikinu
vinnum við með vélmenni sem nýt-
ist í berjaframleiðslu en sem getur
einnig nýst við aðra framleiðslu.
Kerfin er hægt að skala og breyta
að öllum tegundum landbúnaðar,“
útskýrir Pål og aðspurður um kostn-
að bænda við kaup á slíku vélmenni
svarar hann:
„Vélmennin munu kosta mun
minna en dráttarvél og eru mun
einfaldari í notkun. Vélmennin geta
framkvæmt fleira en eina skipun eins
og dráttarvélar en við búum til nokk-
ur ólík verkfæri sem vélmennin geta
borið með sér. Þannig að möguleik-
arnir eru margir og við höfum trú á
verkefninu og vonum að vélmennin
geti komið mörgum bændum til góða
við störf sín í framtíðinni.“ /ehg
Vélmenni fyrir sjálfvirkari landbúnað