Bændablaðið - 01.12.2016, Blaðsíða 52

52 Bændablaðið | Fimmtudagur 1. desember 2016
Reglugerð nr. 878/2016 sem
bannar notkun erfðabreytts
fóðurs í sauðfjárrækt mun
gera útflytjendum kleift
að ábyrgjast að íslenskt
lambakjöt – framleitt án erfða-
breyttra efna – stuðli að öryggi
neytenda.
Líftími sláturlamba er
stuttur; þau ná því tæpast að
verða fyrir heilsutjóni vegna
neyslu erfðabreytts fóðurs, en
neytendur sem neyta lambakjöts
til lengri tíma kynnu að verða
fyrir slíkum áhrifum. Ekki er
hægt að ábyrgjast að neysla
á kjöti, mjólkurafurðum eða
eggjum úr búfé sem fóðrað
er með erfðabreyttu fóðri sé
örugg. Vísindarannsóknir
sýna að erfðaefni (DNA) úr
slíku fóðri eyðist ekki alltaf í
meltingarvegi búfjár, en kann
að berast úr meltingarfærum
dýra í blóð þeirra og líffæri.
Neytendur sem neyta kjöts eða
annarra afurða dýra sem fóðruð
eru á erfðabreyttu fóðri kunna að
verða fyrir varanlegu heilsutjóni.
Þetta sýna nú æ fleiri rannsóknir.
Erfðabreyttar fóðurplöntur sem
nota glýfosat – ekki sýnt fram á
öryggi þeirra
Meginhluti (80%) heimsræktunar
erfðabreyttra nytjaplantna eru
plöntur sem erfðabreytt var til
að þola illgresiseitrið glýfosat,
en algengust þeirra er erfðabreytt
soja sem einkum er notuð til
fóðrunar búfjár. Á þeim 20 árum
sem glýfosat-þolnar plöntur hafa
verið ræktaðar hafa hundruð
sjálfstæðra rannsókna verið gerðar
á heilsufarsáhrifum þeirra á búfé,
tilraunadýr, fiska og vatnalíf,
jarðveg og frumur í mönnum, svo
og áhrif þeirra á andrúmsloft og
grunnvatn.
Margar tilraunarannsóknir
sýna neikvæð áhrif á lifur og
nýru, svo og önnur helstu líffæri,
í músum og rottum sem fóðraðar
voru á erfðabreyttu fóðri. Þessar
rannsóknir hafa vakið svo miklar
áhyggjur af áhættu sem heilsufari
neytenda er búin af glýfosati að
vísindamenn efast nú um hvort
leyfisveitingar opinberra aðila í
Bandaríkjunum og Evrópu standi
á nógu traustum forsendum. Á
grundvelli rannsóknar sem 14
vísindamenn gerðu undir forystu
heimsþekkts sameindalíffræðings
lögðu þeir fram ályktun þess
efnis að mat eftlirlistsstofnana
á öryggi glýfosats sé byggt á
úreltum aðferðum. Þær meta
heilsufarsáhættu af stórum
skömmtum sem ekki eru
notaðir, en meta ekki áhættu af
lægri skömmtum sem í reynd
eru notaðir. Þær kanna heldur
ekki hvernig glýfosat truflar
innkirtlastarfsemina, sem aftur
kann að valda krabbameini,
fæðingargöllum og þroskatruflun
í börnum.
Það er verulegt áhyggjuefni
að erfðabreytt fóður innihaldi
glýfosatleifar. En Alþjóða
heilbrigðismálastofnunin (nánar
tiltekið alþjóða krabbameins-
rannsóknastofnunin, IRAC) hefur
lýst yfir að glýfosat sé líklega
krabbameinsvaldur. Notkun þess
hefur fimmtán-faldast á síðustu
tveimur áratugum, eða síðan
ræktun erfðabreyttra plantna
hófst. Það kemur ekki á óvart að
óháð rannsóknastofa fann efnið í
10 af 24 morgunkornvörum, m.a.
vinsælum tegundum á borð við
Cheerios og Kelloggs kornflex.
Rannsóknir í Bandaríkjunum
greindu glýfosat í þvagi 93%
neytenda sem voru kannaðir.
Lögmenn fjögurra bænda og
búfræðings sem létust eftir að
hafa umgengist glýfosat hafa
sótt Monsanto (framleiðandann)
til saka fyrir að gefa almenningi
villandi upplýsingar um öryggi
þess.
Erfðabreyttar fóðurplöntur sem
nota Bt-skordýraeitur – ekki
sýnt fram á öryggi þeirra
Bt-eitur er notað í fóðurplöntur
(einkum maís og soja) sem
erfðabreytt var með því að skjóta
því í erfðamengið til þess að eyða
skordýrum sem sækja á plönturnar.
Bt-eitrið í erfðabreyttum plöntum
er að finna í öllum þáttum
plöntunnar (laufi, stilkum,
blómum og rótum) og í ríkum
mæli. Dýr sem éta erfðabreyttar
Bt-plöntur innbyrða með því
Bt-eitur sem borist getur í blóð
þeirra og einstök líffæri, og endað
þar með á diskum neytenda.
Margar tilraunir á músum
og rottum sýna tjón af völdum
neyslu Bt-fóðurs og hið sama
hefur komið fram í nokkrum
rannsóknum á búfé. Í einni
rannsókn kom í ljós að ær sem
fengu Bt-maís í þrjár kynslóðir
urðu fyrir truflunum á starfsemi
meltingarkerfisins og í lömbum
þeirra komu fram frumubreytingar
í lifur og brisi. Önnur rannsókn
sýndi að svín sem fengu
fóðurblöndu með erfðabreyttu
soja og maís á 22,7 vikna löngu
meðal æviskeiði þjáðust tíðar af
alvarlegum magabólgum en svín
sem fengu venjulegt ó-erfðabreytt
fóður, auk þess að leg þeirra var
að jafnaði 25% þyngra (notað sem
vísbending í meinafræðum).
Ný ritrýnd frönsk rannsókn
(2016) sem gerð var í samstarfi
við þýskan kúabónda (sem
jafnframt er með meistaragráðu
í búvísindum) rannsakaði gögn
bóndans um allar mjólkurkýr
hans sem fóðraðar voru að 40%
á Bt-maís. Hún sýndi að maísyrkið
Bt176 olli eitrun í kúnum til
lengri tíma. Kýrnar þjáðust af
staðbundinni lömun, þreytu og
vandamálum í nýrum og slímhúð.
Af þeim kúm sem veiktust drápust
10%.
Neytendur átta sig á því að við
neyslu búfjárafurða eru þeir að
innbyrða það sem búféð nærðist
á. Það getur ekki talist tilviljun
að í kanadískri rannsókn (2011)
komu tvö helstu eiturefnin sem
notuð eru við ræktun erfðabreyttra
plantna – Bt-eitur og glýfosat –
fram í blóði þungaðra kvenna
og í blóði ófæddra barna þeirra.
Íslenskir sauðfjárbændur eiga hrós
skilið fyrir að vernda heilbrigði
búfjár og neytenda með banni við
erfðabreyttu fóðri í sauðfjárrækt.
Hver veit nema sú jákvæða þróun
eigi eftir að hafa áhrif á svínarækt,
mjólkurframleiðslu, eggja- og
kjúklingabúskap landsmanna áður
en langt um líður.
Sandra B. Jónsdóttir
Lesendabás
Íslenskir sauðfjárbændur
taka forystu
Sandra B. Jónsdóttir.
Fram undan er þriggja vikna starf-
semi sauðfjársæðinga stöðvanna.
Fyrir þau bú sem nýta sér þá þjón-
ustu hefur það, svo að sem bestur
árangur náist, verulega fjárhags-
lega þýðingu. Í þessum pistli ætla
ég aðeins að ræða þau mál.
Fyrir þrem vikum sendi ég rit-
stjóra Bændablaðsins pistil um þetta
efni sem hugsaður var sem íhugun-
arefni fyrir bændur um nokkur atriði
vegna funda stöðvanna með bændum
sem nú er nýlokið. Af einhverjum
annarlegum ástæðum birti ritstjórinn
ekki umrædda grein, sem að hluta
missti þannig marks. Annað í grein-
inni á að mínu viti enn fullt erindi
til bænda meðan sæðingastarfsemin
stendur yfir og þar sem ég er frekar
nýtinn maður reyni ég öðru sinni að
koma því efni á framfæri, að vísu
talsvert breyttu vegna aðstæðna á
síðum Bændablaðsins.
Árangur sæðinganna skiptir
miklu máli bæði rekstrarlega og
ræktunarlega
Það er öllum ljóst að það skiptir
bóndann gríðarlegu máli hvort eftir
sæðingu á 50 ám fást 80–90 lömb
næsta haust eða 20–30. Algengt í
rauntölum um sæðingar að sjá hlið-
stæðar útkomur.
Ræktunarlegi ávinningurinn
er augljós, bæði vegna stóraukins
lambafjölda til að velja úr þar sem
vel gengur og einnig að álitlegum
ásetningsgimbrum af mjög sterku
ætterni getur stórfjölgað. Þessi hlið
verður ekki rædd frekar hér.
Hin hliðin varðandi betri árangur
sæðinganna skiptir bóndann
verulegu fyrir rekstur búsins. Ég
held að möguleg bæting árangurs
sæðinganna megi skila fjárbændum
meiru fjárhagslega en flýting
fengitíma til að mæta þeirri auknu
eftirspurn snemmslátrunar næsta
haust sem sláturleyfishafar boða.
Skráning sæðinga
Fyrir tæpum áratug var tekin
upp skráning á sæðingum beint í
FJARVÍS. Eftir það sér kerfið sjálft
um að safna saman frekari upplýs-
ingum um niðurstöður og árangur
sæðinganna. Þarna hefur á örfáum
árum safnast saman ótrúlegt upp-
lýsingamagn sem veitir feikimiklar
upplýsingar um þetta starf. Vegna
þeirrar þekkingar sem fjögurra ára-
tuga stúss í kringum sauðfjárrækt-
ina hefur skilað mér um búskap á
flestum fjárbúum er ég mögulega
aðeins fljótari en margir aðrir að sjá
ýmis atriði sem þarna leynast. Vegna
fyrri greinarinnar gaf ég mér dagpart
til að skoða niðurstöður og vil koma
á framfæri örfáum atriðum sem þar
blasa við.
Samanburður við Norðmenn
Áður en ég byrja á því vil ég samt
vekja athygli á því að frændur
okkar Norðmenn eru tvímælalaust
þeir aðilar sem nota sæðingarnar á
líkastan hátt og við og því eðlilegt
að bera sig saman við. Löngum
var samt bæði árangur og umfang
starfsins betri og meira hér en þar. Á
síðustu tveim áratugum hefur þetta
alveg snúist við. Þeir hafa aðeins
siglt fram úr okkur í umfangi enda
með miklu fleira fé. Í árangri hafa
þeir nánast stungið okkur af sem á
engan hátt er viðunandi. Þeir hafa
stundað umfangsmiklar rannsóknir
og leiðbeiningar til bænda. Hér á
landi hefur minna farið fyrir slíku,
aðeins frábært starf Þorsteins
Ólafssonar sem fjárbændur eiga
að vera iðnari með að nýta sér.
Einstakar leiðbeiningar hans eiga
að vera öllum aðgengilegar í
hrútaskránni. Þessi breyting er hins
vegar ein rök þess að mikið átak á að
vera mögulegt á örskömmum tíma
hér á landi.
Þróunin hérlendis
Á mynd er sýnd þróun í árangri
sæðinganna hér á landi frá því að
skráning í FJÁRVÍS hófst. Allar
tölur sem nefndar eru í sambandi
við árangur eru fyrir notkun á
fersku sæði fyrir ósamstilltar ær.
Það sem athygli vekur á myndinni
er að breyting í árangri er hverfandi
lítil. Sveiflur milli ára virðast allar
skýrast af óstöðugleika í árangri við
sæðingar frá Borgarnesstöðinni.
Stjórnendur þar hljóta að ráða bót á
því. Þrátt fyrir þetta leyfi ég mér að
fullyrða að almennt eru gæði sæðis
sem stöðvarnar senda frá sér það
mikil að þau eiga að lágmarki að geta
tryggt 90% árangur sæðinganna.
Skoðun talnanna leyfir mér
einnig að álykta að nánast allur sá
mikli breytileiki sem sést í árangri
eru munur á milli búa (og oftast um
leið mögulega sæðingamanna).
Þegar reynt er að greina mun á
milli landsvæða, sýslna, þá er hann
greinilegur. Hann er hins vegar ekki
vegna staðsetningar svæðanna gagn-
vart flutningum eða slíkum þáttum
heldur áreiðanlega fyrst og fremst
munur í vandvirkni í framkvæmd.
Það er að mínu viti ekki tilviljun að
svæðin sem lengst hafa staðið næst
leiðbeiningum beint frá stöðvunum
Árnessýsla og Eyjafjörður sýna
yfirleitt langbestan og stöðugastan
árangur. Ég held að það sé ekki til-
viljun að mörg ár kemur fram skýr
munur á milli Húnavatnssýslnanna,
ætíð sömu sýslunni í vil ef hann er
fyrir hendi. Mér er ekki ljós neinn
landfræðilegur munur sem skýrir
þetta og held að skýringarnar séu
aðrar.
Þar sem allar tölulegar niðurstöð-
ur um árangur sýna að hann er fyrst
og fremst á milli búa held ég að ljóst
sé að ástæðna sé öðru fremur að leita
í misjafnlega nákvæmri framkvæmd.
Átakið til að bæta árangur er því
númer eitt að kynna sér sem best
greinar Þorsteins um framkvæmd
sæðinganna og umfram allt vinna
samkvæmt þeim.
Framkvæmd sæðinganna er
óneitanlega nákvæmnisvinna.
Fyrir um tveim áratugum hófst sú
breyting að fleiri og fleiri tóku að
sinna sæðingum og algengast að
hver bóndi sæði ærnar í eigin hjörð.
Þetta gerir að vísu nær ómögulegt að
greina hvort misfellur í framkvæmd
eru fremur hjá sæðingamanninum
eða bóndanum við val og meðferð
ánna fyrir sæðinguna. Rétt er samt
að fram komi að enn er talsverð-
ur hópur sæðingamanna sem sæðir
á fleiri búum og mikinn fjölda af
ám. Margir þeirra með frábærum
árangri á hverju ári. Þessi hugsun
að sæðingarnar séu vinna sem henti
hverjum sem er held ég að megi
taka til skoðunar. Sæðingamenn sem
eru aðeins að ná 50% árangri eða
lakari ár eftir ár held ég að eigi að
skoða hvort þetta sé endilega starf
sem henti þeim vel eða fara á endur-
þjálfunarnámskeið hjá Þorsteini sem
stöðvarnar hafa lengi boðið upp á
árlega.
Sæðið gemlingana
Eitt af þeim atriðum sem ég skoð-
aði í niðurstöðunum var hvaða áhrif
mætti mögulega greina af aldri ánna
á árangurinn. Þar komu fram þær
niðurstöður sem myndin sýnir fyrir
síðasta ár. Árangurinn er bestur hjá
gemlingunum. Það kemur hins vegar
um leið fram að umfang sæðinga hjá
gemlingunum er mjög lítið. Þetta
er atriði sem ég hvet ykkur til að
endurskoða. Í þeim miklu framförum
sem nú eru í fjárstofninum á flest-
um búum í landinu er hæsta hlut-
fall úrvalsánna að sjálfsögðu meðal
gemlinganna. Þess vegna er mikið
að vinna með því að gera þá strax
virka í ræktunarstarfinu með notkun
sæðinga. Til gamans vil ég geta að
fyrst kynntist ég þessu í ræktunar-
starfinu hjá bændum í Ytri-Skógum
og þeir hafa ætíð verið hvað virkastir
og mestir í þessari notkun sæðing-
anna. Ekki verður að mínu mati lesið
úr hrútaskránum að það hafi mikið
spillt ræktunarárangri hjá þeim.
Bændur, gerið nú stórátak í að
bæta árangur sauðfjársæðinganna á
næstu dögum. Takist það mun það
bæði skila sér í bættri fjárhagslegri
afkomu vegna sæðinganna og um
leið stórum viðbótarhópi föngulegra
lamba inn í ræktunarstarfið haustið
2017.
Jón Viðar Jónmundsson
Náið sem bestum árangri
við sauðfjársæðingarnar
50
55
60
65
70
2016 2015 2014 2013 2012 2011 2010 2009
Árangur sæðinga frá stöðvunum
á árunum frá 2009 til 2016
Þorleifskot Borgarnes
52
54
56
58
60
62
64
66
68
2015 2014 2013 2012 2011 2010 2009 2008
Árangur sæðinga vorið 2016
Árangur sæðinga frá stöðvunum tveim síðustu átta árin. Takið eftir að
sæðingar frá stöðinni í Þorleifskoti sýna nokkuð jafnan árangur allan tímann.