Bændablaðið - 01.12.2016, Qupperneq 20

20 Bændablaðið | fimmtudagur 22 mars 2016
Donald Trump, nýkjörinn forseti
Bandaríkjanna, hyggst á fyrstu
dögum eftir embættistöku í byrjun
næsta árs draga Bandaríkin út
úr TPP-fríverslunarsamningi
12 ríkja við Kyrrahaf. Þessi
samningur er afar umdeildur
og hefur Barac Obama lagt
ofuráherslu á að bandaríska
þingið samþykki samninginn.
Trump leggur áherslu á tvíhliða
samninga við einstök lönd og
telur þá heppilegri en fjölþjóðlega
samninga. Ýmis öfl á Vesturlöndum
hafa gagnrýnt þessar áætlanir
Trump á þeim forsendum að um
afleita einangrunarhyggju verðandi
forseta sé að ræða. Með slíkri stefnu
sé hann að koma í veg fyrir aukið
frelsi í viðskiptum. Segja má að
nokkuð sé til í slíkri gagnrýni, en
þá ef horft er á hana frá sjónarhóli
og út frá hagsmunum alþjóðlegra
risafyrirtækja.
TPP-samningurinn, eða
„Trans-Pacific Partnership“ eins
og hann heitir á ensku, hefur
einmitt verið harðlega gagnrýndur
víða um heim, fyrir að afhenda
ákvörðunarvald þjóðríkja í
hendur stórfyrirtækja. Hann sé
hluti af vaxandi alþjóðavæðingu
í viðskiptaheiminum. Talað er
um fullkomnar valdhremmingar
stórfyrirtækjanna í ríkjum heims.
Í raun eins konar fjárhagslegt
valdarán. Bent hefur verið á að
slík viðskipti í fjármálaheiminum
hafi m.a. leitt til efnahagshrunsins
2008. Mikil leynd hefur umlukið alla
samningagerð af þessum toga.
Eykur ójöfnuð og samþjöppun
fjármagns
Fríverslunarsamningar af svipuðum
toga og TPP eru orðnir fjölmargir
og eiga það sammerkt að eyða
út svæðisbundnum réttindum í
viðskiptum einstakra þjóðríkja og
auðvelda stórfyrirtækjum að athafna
sig þvert á landamæri.
Þótt fríverslunarsamningum sé
ætlað að auðvelda viðskipti, þá fela
þeir oftast í sér miklar flækjur. Þær eru
oftar en ekki þvert á lög aðildarríkja
sem verður þá að breyta (aðlaga).
Þeir geta líka torveldað mjög
hagsmunabaráttu minnihlutahópa
og raunar allra launþega líka ef
marka má það sem fram kom við
smíði TPP-samningsins. Virðist
aukin hnattvæðing í viðskiptum
í fljótu bragði hafa orðið til þess
að auka ójafnvægi í heiminum og
streymi fjármagns til þeirra ofurríku.
Átökin í forsetakosningunum í
Bandaríkjunum og í pólitíkinni í
Evrópu hafa öðru fremur snúist um
þessa togstreitu.
Athyglisvert er í þessu ljósi
að skoða þann stuðning sem
forsetaframboð Hillary Clinton
fékk víða um heim, en hún barðist
hart fyrir áformum Baracks Obama
Bandaríkjaforseta fyrir samþykkt
TPP-samningsins. Var hún einnig
studd dyggilega af fjármálaöflunum
á Wall Street. Virðist sem hér á landi
og víðar um heim hafi fólk, sem
gefur sig út fyrir að vera félagslega
sinnað, eitthvað verið að misskilja
hlutina svo ekki sé dýpra í árinni
tekið.
Sem dæmi þá sagði sjónvarps-
stöðin CNN frá því að Hillary
Clinton hafi þegið stórfé, eða 3,15
milljónir dollara, á einu ári fyrir það
eitt að halda ræður á Wall Street
hjá öllum helstu bönkum heims.
Þar eru nefndir Morgan Stanley,
Goldmann Sachs, Deutsche Bank
og UBS bankinn. Fundir Clinton á
Wall Street í upphaf kosningabaráttu
hennar voru síst til að slá á þessar
tengingar.
Þvert á væntingar þess hóps sem
taldi sig finna pólitískan samherja í
frú Clinton og allar spár fjölmiðla,
verður það svo Donald Trump
sem tekur við forsetaembættinu af
Barack Obama þann 20. janúar 2017
en ekki Hillary Clinton.
Barátta um fjármagn og áhrif
Bent hefur verið á að TPP-
samningurinn sé ekki síst gerður
til að vinna gegn vaxandi áhrifum
Kínverja og Indverja í viðskiptum
við Kyrrahaf, enda eru þessar
þjóðir ekki aðilar að þessum
samningi. Þær eru aftur á móti
aðilar að svæðisbundnu alhliða
efnahagssamstarfi „Regional
Comprehensive Economic
Partnership“ eða RCEP, sem öðlaðist
gildi í nóvember 2012. Sá samningur
er á milli 16 ríkja í Suðaustur-Asíu.
Þetta eru Kína, Japan, Suður-Kórea,
Indland, Ástralía og Nýja-Sjáland,
sem einnig eru aðilar að ASEAN-
samningnum. Að auki eru Taíland,
Kambódía, Malasía, Singapúr,
Indland, Víetnam, Indónesía,
Filippseyjar, Laos (Lao PDR)
og Brúnei aðilar að RCEP. Sjö
aðildarríki RCEP hafa síðan tekið
þátt í gerð TTP-samningsins.
TPP – versta martröð
sjálfstæðra ríkja
Hefur TPP-samningurinn m.a. verið
sagður versta martröð sjálfstæðra
ríkja. Í þeirri gagnrýni sem greint var
frá í Bændablaðinu 22. október 2015
var m.a. fullyrt að samningurinn
veiti m.a. stórfyrirtækjum aukinn
rétt til að verja sína heimild til
að yfirkeyra lög í aðildarríkjum
samningsins.
Mörg hundruð sérfræðingar
(lobbyists), sumir segja um 600,
eru sagðir hafa verið á vegum
stórfyrirtækja inni á fundum við
samningagerðina. Þar hafi þeir
unnið hart við að koma sjónarmiðum
sinna fyrirtækja inn í samningana.
Fyrirtæki geti m.a. farið í mál við
samningsríki ef regluverk þess eða
aðgerðir hindra mögulegan hagnað.
Fjöldi félagasamtaka hefur mótmælt
þessum áformum. Nick Dearden
hjá Global Justice Now var líka
ómyrkur í gagnrýni sinni í fyrra.
Þar sagði hann m.a.:
„Í málum er varðar allt frá hlýnun
jarðar, fæðuöryggi, Internetið til
lyfja, þá er TPP algjör hörmung.“
Óörugg matvæli munu flæða inn
í landið
Charles Chamberlain, yfirmaður
samtakanna Lýðræði fyrir Ameríku
(Democracy for America), talaði í
fyrra á svipuðum nótum og Nick
Dearden:
„Nú þegar við höfum séð allan
texta samningsins kemur í ljós að
hann mun eyðileggja störf og er verri
en við hefðum nokkurn tíma getað
ímyndað okkur. Þessi samningur
mun keyra niður laun, óörugg
matvæli munu flæða inn í landið,
hann mun valda verðhækkunum
lífsnauðsynlegra lyfja með óheftum
viðskiptum við lönd þar sem
samkynhneigt fólk og einstæðar
mæður eru grýttar til dauða,“ sagði
Dearden.
Veitir stórfyrirtækjunum
yfirþjóðlegt vald
Einn texti samningamanna í TPP-
málinu lak t.d. út árið 2013, en
reynt hefur verið að snúa út úr
umræðu um málið. Þar kom m.a.
fram að takmörk yrðu sett á með
hvaða hætti bandarísk yfirvöld
gætu sett reglur sem hindruðu
umsvif erlendra fyrirtækja í
landinu. Einnig að Bandaríkin
fengju heimild til að koma upp
starfsemi í láglaunalöndum án
þess að um það giltu bandarísk
lög um lágmarkslaun. Líka að
erlend fyrirtæki gætu lögsótt
bandarísk stjórnvöld ef lög um
heilsufar, umhverfismál, landnýtingu
og annað stönguðust á við rétt þeirra
samkvæmt TPP-samningnum. Þá
var ákvæði um að erlend fyrirtæki
gætu krafið ríki um að greiða kostnað
sem hlytist af því að undirgangast
fjármálalegt eða umhverfislegt
regluverk í Bandaríkjunum. Sem
sagt fjölþjóðafyrirtækin áttu að fá
viðurkenndan rétt sem yfirkeyrði
lög viðkomandi landa.
Um 100 lögfræðingar víða um
heim skrifuðu opið bréf þar sem
þessi áform voru fordæmd. Hvað
nákvæmlega hefur síðan hafnað
í samningnum hefur ekki verið
upplýst.
Ljóst er að þau ákvæði sem koma
í veg fyrir að bandarísk stjórnvöld
geti hindrað umsvif erlendra
fyrirtækja í landinu hljóta að fara
fyrir brjóstið á Donald Trump.
Allavega ef marka má orð hans í
kosningabaráttunni. Ekki er ólíklegt
að honum takist í það minnsta að
tefja samþykkt TPP-samningsins
ef hann heldur þeim málflutningi
til streitu.
Snýst um niðurfellingu eða
lækkun á 18 þúsund tollflokkum
TPP-samningurinn er í 30 köflum
og inniheldur afnám og lækkun
tolla á um 18 þúsund tollflokkum
í iðnaði og landbúnaði, þar á
meðal á textílvörum og fatnaði.
Nákvæm útlistun samningsins
hefur enn ekki verið gefin út en
hann tekur m.a. á þjónustu og
afurðum fjármálastofnana. Þá eru
einnig ákvæði um frjálst flæði
netupplýsinga og stafrænna gagna.
Sömuleiðis er gert samkomulag
um vörumerki, einkaleyfi og aðrar
huglægar eignir á samningssvæðinu.
Þar fellur líka undir sérstakar
leyfisveitingar í lyfjaiðnaði og
skilgreiningar varðandi vinnuafl og
aðbúnaðarreglur. Ágreiningur var þó
Kjör Donalds Trump í stól Bandaríkjaforseta er þegar farið að hrista upp í viðskiptalífinu:
Kastljósið sett á samninga sem veita
stórfyrirtækjum yfirþjóðlegt vald
− Fríverslunarsamningar TPP, TTIP, CAFTA CETA og NAFTA eru allir afar umdeildir
Hörður Kristjánsson
hk@bondi.is
Fréttaskýring
Mjög svo umdeildur fríverslunarsamningur tólf Kyrrahafsríkja virðist vera í
um að draga ríkið út úr þeim samningum. Nú heyrist því hótað að hin ríkin
gegn þeira viðskiptaáhrifum.
sínum í stjórnmálaelítunni á Vesturlöndum.
samningsins.