Spássían - 2012, Qupperneq 6

6
í skáldsögu. En við höfum öll okkar sögu að segja, jafnvel
þótt sú saga sé uppspuni.
 Bókinni er skipt upp í tvo hluta. Í fyrri hlutanum fáum
við baksögu Tonys, þar sem hann veltir fyrir sér eðli tímans
og heimsins með félögum sínum, Colin, Alex og Adrian.
Heimspekilegar vangaveltur þeirra þriggja fyrstnefndu ná
hins vegar aldrei almennilega til Adrians, sem virðist vera
langt á undan þeim í hugsun.
 Leiðir fjórmenninganna skilja þegar unglingsárunum
sleppir og Tony kynnist ástinni í líki Veronicu, sem er
hrokafull og kemur illa fram við hann, að hans eigin sögn
að minnsta kosti. Áður en sambandi Veronicu og Tonys
lýkur kynnir hann Veronicu og Adrian, sem taka síðar
saman. Hefur það samband afdrifaríkar afleiðingar í för
með sér og neyðist Tony að lokum til að endurskoða og
jafnvel endurskrifa sína eigin fortíð.
 Seinni hlutinn fjallar alfarið um þessa togstreitu og við
sjáum örvæntingarfullar tilraunir Tonys til að halda í sína
útgáfu af atburðunum sem hafa mótað lífsskilning hans
og skilgreiningu hans á sjálfum sér. En á sama tíma leitar
hann sannleikans. Sem sagnfræðingur getur hann ekki
litið framhjá vitnisburði Veronicu, þegar leiðir þeirra liggja
saman einhverjum fjörutíu árum seinna.
 Að auki er athygli lesandans sífellt beint að textanum
sem bókmenntaverki. Tony segir til dæmis litla sögu af
samskiptum sínum við tryggingarfélag, þegar hjónaband
hans og fyrrverandi konu hans, Margaret, var við það
að líða undir lok: „Undir lok hjónabandsins hafði fína
einbýlishúsið […] látið á sjá. Það mátti sjá sprungur hér
og þar og farið var að kvarnast úr hluta af veröndinni og
steypta veggnum fyrir framan húsið. (Og nei, ég held ekki
að þetta hafi verið táknrænt)“ (93). Hér hæðist hann að
hefðbundnum bókmenntalegum mótífum og leyfir sér að
taka yfir og stýra túlkun lesandans. Þetta kallast á við innra
stríð Tonys, þar sem hann reynir að segja okkur sína eigin
sögu, sem hlutlaus sagnfræðingur, en á sama tíma veit
hann að frásögnin er ekki sönn. Eins og hann orðar það
sjálfur: „Ég legg enn og aftur áherslu á að þetta er túlkun
mín nú á því sem þá gerðist. Eða öllu heldur upprifjun mín
nú, á túlkun minni þá, á því sem var að gerast á sínum
tíma“ (48).
 Bókin er afskaplega þægileg aflestrar, þrátt fyrir hyldýpi
viðfangsefnisins, enda er hún full af kímni og léttleika. Hún
er líka stutt, ekki nema 165 blaðsíður í litlu broti, en gerir
efninu merkilega góð skil. Barnes er reyndur höfundur
og veit hvernig á að miðla þessum flóknu vangaveltum
á skiljanlegan hátt til lesenda. Hann notar til dæmis það
skemmtilega bragð að láta Tony í upphafi telja upp nokkur
minningaleiftur:
- glampa á innanverðan únlið
- gufu stíga upp úr blautum eldhúsvaski þegar heitri
pönnu er fleygt flissandi ofan í hann
[…]
- baðvatn sem er löngu kólnað handan við læstar dyr (7)
Ef lesandi er nógu meðvitaður getur hann svo fundið öll
leiftrin innan í textanum, þar sem þau láta lítið fyrir sér
fara, í eins konar bókmenntalegu „Hvar er Valli?“
 Lok verksins bjóða ekki upp á neina augljósa lausn,
þó að hringnum sé lokað og gengið frá öllum endum.
Tony situr eftir og þarf að aðlaga hinn nýja sannleika
skilningi sínum á lífinu en átökin hafa neytt hann til að
endurskilgreina sjálfan sig, ekki bara í nútíðinni heldur í
fortíðinni líka. Á sama hátt neyðumst við lesendurnir ekki
bara til að draga okkar eigin ályktanir; við verðum líka,
ein og óstudd, að veiða hugmyndirnar upp af blaðsíðum
verksins og innlima í okkar eigin sögu.
SUZANNE Collins hefur sagt að hún hafi fengið
innblásturinn að Hungurleikjaseríunni þegar
hún eitt kvöldið fylgdist með stríðsfréttum og
raunveruleikasjónvarpi á víxl og gerði sér grein fyrir
að stríð með öllu sínum hörmungum væri orðið að
skemmtiefni.1 En viðfangsefni hennar ristir enn dýpra.
Þríleikurinn er bein og mjög sláandi ádeila á stríð, ekki síst
þann stríðsrekstur sem Bandaríkjamenn hafa stundað í
Mið-Austurlöndum undanfarna áratugi. Í fyrstu bókinni
var lesandi minntur óþægilega á að ungu fólki er att
miskunnarlaust út í átök sem munu oftar en ekki enda
með dauða þess. Önnur bókin endurtók þetta þema og
bætti við þeirri áminningu að enginn væri óhultur fyrir
herkvaðningu. Stríðsátök gætu bitnað á hverjum sem er,
ekki síst saklausum borgurum. Í þeirri þriðju hefur orðið
allsherjaruppreisn og hérna lærir lesandinn þá erfiðu lexíu
að það er ekkert rétt eða rangt þegar kemur að því að ná
fullnaðarsigri í stríði. Sigurvegarinn er alltaf sá sem beitir
mestum bolabrögðum. En slíkir sigrar eru líka mjög dýru
verði keyptir. Hversu hár getur fórnarkostnaður orðið og
sigurvegararnir samt talað um réttlátan sigur?
 Þegar bókin hefst er Katniss Everdeen að jafna sig
á síðustu hungurleikjum, aðlagast aðstæðum á nýja
heimilinu í þrettánda umdæminu og reyna að takast á
við hlutverk frelsishetju sem hefur verið þröngvað upp
á hana. Grimmilegt stríð geisar á milli hinnar spilltu
borgar Kapítól og umdæmanna þrettán og frammistaða
hennar sem sameiningartákns getur skipt sköpum fyrir
útkomu stríðsins. En Katniss hefur aldrei átt gott með að
fylgja skipunum og sami eldmóður og gaf byltingunni líf
fær hana til að fylgja sinni eigin sannfæringu í hvívetna,
stundum þvert á það sem bandamenn hennar vilja. Fyrr en
varir er hún komin í sams konar lífsháska og hún upplifði á
leikjunum og fórnirnar verða sífellt erfiðari.
 Þótt Hungurleikjabækurnar séu markaðssettar fyrir
unglinga verður seint sagt að þær sé léttmeti og á það
síst við um Hermiskaða. Bókin er mjög erfið aflestrar
á köflum þar sem ekkert er dregið undan í lýsingum
á fylgifiskum stríðsátaka. Persónurnar þurfa að þola
pyntingar, bæði andlegar og líkamlegar, hinum varnarlausu
er miskunnarlaust fórnað og ímyndunarafli manneskjunnar
þegar kemur að því að finna nýjar og svívirðilegar aðferðir
við að klekkja á andstæðingnum virðist engin takmörk
sett. Ólíkt hinum bókunum tveimur rann ég ekki í gegnum
hana í einni bunu heldur þurfti að taka mér hlé þegar
hörmungarnar hlóðust upp. Fyrir vikið er hún mun
áhrifameiri en kannski ekki eins ánægjuleg. Vonarneistinn
sem hélt lesandanum við efnið í Hungurleikjunum og Eldar
kvikna er orðinn ansi daufur undir lok Hermiskaða. En sú
von slokknar þó aldrei alveg að með tímanum munu nýjar
kynslóðir njóta góðs af því sem á undan er gengið.
Byltingin étur
börnin sín
Eftir Ástu Gísladóttur
Suzanne Collins. Hermiskaði.
Forlagið. Þýðandi Magnea J.
Matthíasdóttir. Reykjavík. 2012.
1 Sellers, John A., „A Dark Horse Breaks Out“, Publishers Weekly,
6. september 2008, sótt 10. október 2012 af http://www.
publishersweekly.com/pw/print/20080609/9915-a-dark-horse-
breaks-out.html.