Orð og tunga - 2020, Síða 59

Einar Sigurðsson og Heimir Viðarsson: Um líka í fornu máli 47
verið fjölbreyttari en nú. Lítum á eftirfarandi lágmarkspar sem finna
má með því að bera saman tvær ólíkar gerðir Brennu­Njáls sögu (tilv.
eftir Jóhönnu Barðdal 2001, Heimi Frey Viðarssyni 2017):
(15) a. ok líkaði þat ǫllum vel
(skv. Kálfalækjarbók; Jóhanna Barðdal 2001:60)
b. ok líkaði ǫllum þat vel
(skv. Möðruvallabók; Heimir Freyr Viðarsson 2017:143)
Í þeirri gerð Njáls sögu sem varðveitt er í Kálfalækjarbók (AM 133 fol.,
frá um 1350), sjá (15a), fer nefnifallsliðurinn á undan þágufallsliðnum í
umhverfi með líka sem er hliðstætt (14), þ.e. strax á eftir persónubeygðri
sögn, sbr. (14b). Í dæmi (15b) eftir Möðruvallabók (AM 132 fol., frá um
1330–1370) er röð liðanna spegluð. Dæmi (15a) kann að vera til marks
um að líka hafi verið skiptisögn en a.m.k. tveir aðrir kostir eru þó í
stöðunni. Annars vegar væri hægt að skýra orðaröðina í (15a) á þann
veg að röð liðanna sé tilkomin vegna sérstakrar færslu andlagsins
yfir frumlagið sem Jóhannes Gísli Jónsson (2018:148) talar um sem
and lags stokkun (e. object scrambling). Hins vegar bendir Jóhannes
Gísli Jónsson (2018:139) á að óákveðin frumlög og frumlög sem eru
magn liðir, eins og ǫllum, geta staðið neðar í formgerðinni en ákveðnir
liðir og því samrýmist röðin í (15a) því alveg að þat sé eftir sem áður
andlag. Í (15) skiptir því máli að þágufallsliðurinn er magnliður.
Þessir greiningarmöguleikar eru ekki í boði þegar tvö ákveðin for­
nöfn eiga í hlut. Rétt er því að benda á að þessi röð birtist einnig þar
sem báðir liðirnir eru persónufornöfn (sbr. Faarlund 1990:183):
(16) þa likar hon mer. yuir allar þær er ec heui fyr seet oc hœyrtt
(Barl 68.12 [no. hdr., ca 1275])
Dæmi (16) sýnir nefnifallslið á undan þágufallslið í umhverfi þar sem
við ættum ekki von á að sérstakar færslur breyttu röð liðanna inn­
byrðis. Dæmið er úr fornnorskum texta og niðurstaða Jóhannesar
Gísla Jónssonar (2018:150) er að þótt líka hafi e.t.v. verið skiptisögn
í norsku, eins og þetta dæmi megi túlka, hafi hún a.m.k. aldrei verið
skiptisögn í forníslensku. Þar sem mörk forníslensku og fornnorsku
eru ákaflega óljós, ekki síst í setningafræðilegu tilliti, finnst okkur ekki
endilega ástæða til þess að ætla að forníslenska hafi verið frábrugðin
fornnorsku að þessu leyti. Uppruna textanna er þó sjálfsagt að halda
til haga enda kann líka að hafa þróað með sér skiptisagnareinkenni í
fornnorsku eða forníslenska að hafa glatað þeim.
tunga_22.indb 47 22.06.2020 14:03:51