Orð og tunga - 2020, Síða 60

48 Orð og tunga
Í (16) virðist hafa verið hægt að nota líka á hliðstæðan hátt merk­
ingarlega og skiptisögnina falla(st), en þetta sést reyndar líka vel á því
að rétt á undan er slíkt skiptisagnarsamband einmitt notað í þessum
sama texta:
(17) firir þui at hon fellzt mer eigi i skap. þa flyða ec heiman.
(Barl 68.10)
Textasamhengið er hér á þá leið að mælandanum var ætlað kvonfang
úr efri lögum samfélagsins, sem var honum ekki að skapi, en honum
hugnaðist annað kvonfang betur sem var af efnaminni ættum. Merking
þessara sagna er hér því alveg hliðstæð en nánar verður fjallað um
merkingu líka í 4. kafla (þar sem merking líka virðist stundum nær því
að vera ‘þóknast’ eða ‘gera til geðs’). Hvort þessi merkingarlega skylda
sögn, falla(st), var skiptisögn að fornu hefur ekki verið staðfest með
óyggjandi hætti en um það eru þó vísbendingar. Í (18) eru sýnd dæmi
um falla(st) í geð/skap frá sama stað úr tveimur gerðum Bandamanna
sögu; (18a) er úr Möðruvallabók (AM 132 fol., frá um 1330–1370) og
(18b) er úr Konungsbók (GKS 2845 4to, frá um 1450). Í fyrra dæminu
virðist frumlagið vera í nefnifalli en í því síðara í þágufalli.
(18) a. fellz huart auðru vel i geð. ok litaz þau vel til. ok bliðliga
(Band 12.14)
b. þat er sagt at huorutuegía felz uel i skap aNat (Band 12.28)
(sbr. Einar Frey Sigurðsson 2008)
Í þessum dæmum eru notuð gagnverkandi fornöfn (hvort öðru í (18a)
og hvorutveggja ... annað í (18b)). Færð hafa verið rök fyrir því að hægt sé
að nota gagnverkandi fornöfn, svo sem hvor annar, sem frumlagspróf
(Einar Freyr Sigurðsson 2008, Dagbjört Guðmundsdóttir 2016). Fyrri
liðurinn, hv­liðurinn, er hærra í formgerðinni og samsvarar oft frum­
lagi eða er jafnvel sjálfur í frumlagssæti. Í (18a) er nefnifallið hærri
liðurinn (hvort) og því hægt að líta sem svo á að í setningunni sé
nefnifallsfrumlag. Í (18b) er hv­liðurinn, þ.e. hærri liðurinn, aftur á
móti í þágufalli (hvoru í hvorutveggja), og þar með er hægt að færa
rök fyrir því að þar sé frumlag í þágufalli. Auðvitað er ekki hægt að
fullyrða út frá þessu eina pari að falla(st) í geð/skap hafi verið skiptisögn
í eldra máli. Dæmaparið gæti allt eins verið til marks um breytileika
milli málhafa þar sem falla(st) í geð/skap tekur nefnifallsfrumlag hjá
einum málhafa en þágufallsfrumlag hjá öðrum.
tunga_22.indb 48 22.06.2020 14:03:51