Orð og tunga - 2020, Side 62

50 Orð og tunga
Ef við lítum nú á einfaldaða útgáfu af dæminu í (20) og athugum
hvern ig það gengur í nútímaíslensku má sjá að það er ótækt ef þágu­
falls liðurinn færist ekki fram fyrir aðalsögnina. Dæmaparið í (22) sýnir
að þágu fallsliðurinn getur staðið í frumlagssæti en ekki andlagssæti.
(22) a. En maðurinn(andl.) má guði(frl.) líka.
b. *En maðurinn má líka guði.
Gallinn við vitnisburð af þessum toga er sá að hann byggist á orðaröð
einni saman og oft er bent á að orðaröð í forníslensku er ekki eins
fastskorðuð og í nútímaíslensku (sjá t.d. Eirík Rögnvaldsson 1995,
Þorbjörgu Hróarsdóttur 2000, 2008 og Jóhannes Gísla Jónsson 2018).
Þar af leiðandi er hún ótraust frumlagspróf fyrir eldri málstig. Þetta
þýðir þó ekki að orðaröð sé ekki hægt að nota sem frumlagspróf því
á orðaröð eru hömlur sem geta veitt sterkar vísbendingar eins og
Jóhannes Gísli Jónsson (2018) hefur rakið ítarlega. Þeir möguleikar
að andlag hafi flust fram fyrir frumlagið með færslu á borð við and­
lagsstokkun, að óákveðin frumlög og magnliðafrumlög standi neðar
í setningafræðilegri formgerð í dæmum eins og (15) og (19) eða að
óákveðið frumlag hafi færst til hægri gera það hins vegar að verkum
að orðaröð getur tæpast veitt fullkomna vissu um setningafræðilegt
hlutverk liðanna. Til þess að varpa skýrara ljósi á sögu sagnarinnar
líka í íslensku er því ekki hægt að byggja einvörðungu á vísbendingum
sem tengjast orðaröð. Við skulum því snúa okkur að annars konar
frum lagsprófi sem jafnan hefur verið talið traustara en orðaröð: stýri­
nafnháttum.
3 Áreiðanleg rök fyrir sögulegum breytingum á
líka
Stýrinafnhættir (öðru nafni völdunarnafnhættir, e. control infinitives)
eru líklega það próf sem þykir traustast við ákvörðun frumlaga í
setningafræðilegu tilliti (sjá Þórhall Eyþórsson og Jóhönnu Barðdal
2005:827–828 og tilv. þar). Í slíkum nafnháttum er ósagt frumlag, FOR
(e. PRO), sem er samvísandi við röklið stýrisagnar, t.d. vonast til í
nútímamáli.9
9 Halldór Ármann Sigurðsson (1991, 2008) hefur fært fyrir því sannfærandi rök að
FOR í íslensku sé úthlutað falli. Þess vegna er fall þess sýnt innan sviga.
tunga_22.indb 50 22.06.2020 14:03:51