Orð og tunga - 2020, Qupperneq 96

Orð og tunga - 2020, Qupperneq 96
84 Orð og tunga ber að túlka sem nauðsynjatökuorð eins og önnur heiti yfir stílfígúrur í ÞMR. fígúra – mynd/vǫxtr : Físl. fígúra (Algor u.þ.b. 1250 > AM 544 4to 1302– 1310, Eiríkur Jónsson og Finnur Jónsson 1892–1896) er tökuorð úr lat. figura ‘mynd, lögun, skapnaður, tölustafur’ (IeW, AeW, ÍOb, u.o.; sjá enn fremur Lex.Lat.GT, u.o.). Físl. mynd (HómÍsl(1993) u.þ.b. 1200 > Stock. perg. 15 4to u.þ.b. 1200, de Leeuw van Weenen 1993) er erfðaorð. Samstofna orð í germönskum málum eru t.d. got. gamunds og fe. gemynd ‘minni’. Físl. vǫxtr (Eluc674(1989) seinni hluta 12. aldar > AM 674 a 4to 1150–1200, Scherabon Firchow og Grimstad 1989) er leitt af so. vaxa. Innlendu orðin hafa að öllum líkindum verið fyrst notuð í almennri merkingu. Samt sem áður var málfræðileg merking þessara orða fengin úr latínu og því var vitneskja um latneska heitið nauðsynleg forsenda þess að nota innlendu orðin í málfræðilegum skilningi. Tökuorðið ber því að túlka sem nauðsynjatökuorð en innlendu orðin eru tökumerkingar lat. figura. lexis – rǿða : Fgr. λέξις ‘ræða’, (Gramm3748 u.þ.b. 1250 > AM 748 i b 4to 1300–1325, Björn M. Ólsen 1884) er verknaðarnafn af so. λέγω ‘segja’, en sambandi físl. no. rǿða (Eg162θ(2001) 1220–1230 > AM 162 a θ fol. u.þ.b. 1250, Bjarni Einarsson 2001) og so. rǿða er eins háttað. Innlenda orðið, sem er erfðaorð (sbr. got. raþjo ‘tala, frásögn, skýring’, fsax. rethia ‘frásögn’, fhþ. reda ‘ræða, frásögn’ og líka so. got. rodjan, ffrís. rēda ‘tala, ræða’), er notað sem þýðing á erlenda heitinu og ber því að túlka þetta síðara sem augnablikstökuorð. Ólafur útskýrir gríska orðasambandið σχῆμα λέξεως ‘form ræðunnar’ með því að þýða það, eins og gert var fyrir lat. solœcismus (sjá einnig neðar, u. schema – skrúð). nótera – merkja : Físl. nótera (Gramm3748 u.þ.b. 1250 > AM 748 i b 4to 1300–1325, Björn M. Ólsen 1884) er talið vera fengið úr lat. notare ‘merkja, þýða’ í íslenskum orðsifjabókum (IeW, u. nótera, nótéra; AeW, u. notéra; ÍOb, u. nótera). Í IeW segir Alexander Jóhannesson að viðskeytið ­era sé „eftir þýskri fyrirmynd“ (mín þýðing). Sagnorð sem enda á ­era eru yfirleitt talin fengin úr miðlágþýsku vegna áhrifa frá Hansasambandinu (sjá Veturliða Óskarsson 2002 og 2003). Þar af leiðandi bæri að túlka físl. nótera frekar þannig að það sé úr mlþ. notēren (< lat.). Físl. merkja (Eyv Hál 10th c. > AM 45 fol. 1300–1325, LP) er formlega tunga_22.indb 84 22.06.2020 14:03:52
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116
Qupperneq 117
Qupperneq 118
Qupperneq 119
Qupperneq 120
Qupperneq 121
Qupperneq 122
Qupperneq 123
Qupperneq 124
Qupperneq 125
Qupperneq 126
Qupperneq 127
Qupperneq 128
Qupperneq 129
Qupperneq 130
Qupperneq 131
Qupperneq 132
Qupperneq 133
Qupperneq 134
Qupperneq 135
Qupperneq 136
Qupperneq 137
Qupperneq 138
Qupperneq 139
Qupperneq 140
Qupperneq 141
Qupperneq 142
Qupperneq 143
Qupperneq 144
Qupperneq 145
Qupperneq 146
Qupperneq 147
Qupperneq 148
Qupperneq 149
Qupperneq 150
Qupperneq 151
Qupperneq 152
Qupperneq 153
Qupperneq 154

x

Orð og tunga

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Orð og tunga
https://timarit.is/publication/1210

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.