Orð og tunga - 2020, Side 100

Orð og tunga - 2020, Side 100
88 Orð og tunga þá væri það skylt skrjóðr og fleiri orðum. Alexander Jóhannesson (IeW, u. sqer­, qer­) telur að físl. skrúð sé einmitt innlent. Ef hugað er að því hversu þröngt merkingarsvið fornenska orðsins er, þá er erfitt að útskýra hvernig það hafi víkkað svo mikið í íslensku. Ef til vill er enska orðið tökuorð úr norrænu, ef ekki erfðaorð (sbr. fe. scréadian ‘rífa, skera í tætlur’, scréade ‘ræma, tætla’ og enn fremur VWgsV, u. skraud­a­). Eins og haldið hefur verið fram ofar u. lexis – rǿða, er innlenda orðið notað sem hjálparþýðing á erlenda orðinu sem er þar af leiðandi augnablikstökuorð. sen – merking : Físl. sen (Gramm3748 u.þ.b. 1250 > AM 748 i b 4to 1300– 1325, Björn M. Ólsen 1884) er talið vera tökuorð úr ffr. sen ‘merking, vit, skynsemi’ í ÍOb (u.o.). Alexander Jóhannesson (IeW, u. seni­, senu­, sṇ­ter) telur það innlent en de Vries (AeW, u. sen) reiknar með að það sé tökuorð þó að hann drepi stuttlega á þann möguleika sem IeW setur fram. Orðið er vafalaust germanskt að uppruna (sbr. mhþ., mlþ. sin ‘merking, vit, skynsemi’) og því germanskt tökuorð í frönsku, senni­ legast úr ffrk. *sin ‘merking, vit, skynsemi’ (sbr. fr. asséner ‘stefna að, miða á’ sem leitt er af sen ‘átt, stefna’). Í frönsku hefur það gerst að sen hefur vikið fyrir innlenda orðinu sens, en merkingarsvið þeirra sköruðust að mörgu leyti (sjá einnig Gamillscheg 1934:274). Dreif ing þessa germanska tökuorðs í rómönskum málum bendir sterk lega til að orðið sé vesturgermanskt tökuorð í þeim málum, og þá úr fornfrönsku (sbr. REW, u. sinn). Öfugt við frönsku eru orðin tvö varð veitt í ítölsku, þ.e. senso ‘skilningarvit, skynjunarhæfileiki, skyn, skynj un, meðvitund’ (/sɛnso/ < lat. sensus) og senno ‘vit, skyn semi, hyggju vit’ (/senːo/ < ffrk. *sin, væntanlega um ffr. *sen). Í ger mönsku málafjölskyldunni er orðið einungis að finna í íslensku auk megin lands vesturgermönsku. Þetta þýðir að orðið er líklegast fengið að láni og því ekki erfðaorð í íslensku. Um físl. merking sjá ofar u. nóti – merking. Ef hugað er m.a. að tímabili elstu heimilda um þessi tvö orð, má segja að tökuorðið hafi komið inn í málið þegar innlenda orðið var þegar í notkun. Físl. sen hefur sennilega verið eitt þeirra orða sem Íslendingar lærðu í námi erlendis og ber því að túlka sem virðingartökuorð (um menntun Íslendinga á miðöldum sjá Gunnar Harðarson 2016). vers – vísuorð : Físl. vers (HómÍsl(1993) u.þ.b. 1200 > Stock. perg. 15 4to u.þ.b. 1200, de Leeuw van Weenen 1993) er talið vera tökuorð úr mlþ. vers ‘vers, vísuorð’ (< Lat. versus ‘s.m.’) í AeW og ÍOb (u. vers). IeW ber íslensku saman við aðrar myndir sama tökuorðs í germönsku tunga_22.indb 88 22.06.2020 14:03:52
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132
Side 133
Side 134
Side 135
Side 136
Side 137
Side 138
Side 139
Side 140
Side 141
Side 142
Side 143
Side 144
Side 145
Side 146
Side 147
Side 148
Side 149
Side 150
Side 151
Side 152
Side 153
Side 154

x

Orð og tunga

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Orð og tunga
https://timarit.is/publication/1210

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.