Orð og tunga - 2020, Page 101

Matteo Tarsi: Samspil tökuorða og innlendra orða 89
málunum og segir að allar beri að rekja til lat. versus. Hvað íslenska
orðið varðar er það sennilega úr miðlágþýsku frekar en beint úr
latínu, en þó má ekki útiloka alveg seinni möguleikann.
Físl. vísuorð (SnE u.þ.b. 1220 > GKS 2367 4to 1300–1350, Finnur
Jónsson 1931) er ákvörðunarsamsetning af vísa og orð. Orðið er innlent
nýgert orð.
Ekki er einfalt að meta samband þessara tveggja orða. Það má þó
stinga upp á því að orðin vísi til kjarnahugtaks í skáldskap og væri því
helst við því að búast að innlent orð hafi verið tekið í notkun fyrst. Ef
þetta er rétt athugað, þá ber að túlka tökuorðið sem virðingartökuorð.
6 Niðurstöður
Samheitapör í íslensku sem koma fram áður en hreintungustefna
nær að blómstra bera vitni um að samspil orðanna hefur alltaf verið
hluti af sögu íslensks orðaforða. Tilgangurinn með að taka inn í málið
tökuorð, eða smíða samheiti þeirra, er fyrst og fremst sá að auka
orðaforða og auðga málið. Samheitapörin í ÞMR eru mun fleiri en í
Fyrstu, Annarri og Fjórðu málfræðiritgerðinni og flest þeirra tilheyra
merkingarsviðunum málfræði og málskrúðs­ og skáldskaparfræði.
Flest orðin teljast því til íðorða. Samheitapörin birtast á fjóra vegu,
þ.e. í skýringarinnskotum og samheitatvennum, til skiptis í textanum
og á sambærilegum stöðum í mismunandi handritum. Tafla 3 sýnir
dreif ingu birtingartegunda eftir merkingarsviðum:
Skýr-
ing ar-
innskot
Sam-
heita-
tvenna
Birt ing til
skipt is í
text an um
Birt ing á
sam bæri-
leg um
stöð um
Almennur lærdómur 1
Eiginleikar 1
Magn 1 1
Málfræði 1 1
Málskrúðs­ og
skáldskaparfræði
10 1
Náttúra 1 1
Sagnir 2 1
Tafla 3: Samanburður milli merkingarsviða samheitapara og birtingartegundir þeirra.
tunga_22.indb 89 22.06.2020 14:03:52