Orð og tunga - 2020, Qupperneq 102

Orð og tunga - 2020, Qupperneq 102
90 Orð og tunga Af þessum samanburði sést að samheitin birtast í skýringarinnskotum í langflestum tilvikum þegar um íðorðaforða er að ræða. Má þá draga þá ályktun að birting samheitapara í ÞMR sé tengd tilgangi höfundar með ritgerðinni, eða m.ö.o. að þetta fyrirbæri beri að setja í bein tengsl við eðli ÞMR sem málfræðiritgerðar. Hún fylgir fyrirmyndum sínum svo náið að vel má segja að hún sé tilraun til að heimfæra kenningar latnesku málfræðinganna Priscianusar og Donatusar upp á íslensku. Í orðaforðanum felst þessi tilraun fyrst og fremst í að sýna fram á það að íslenska hafi einnig að geyma íðorð sem samsvara grísk­latnesku hugtökunum. Þetta gerir höfundurinn einkum með því að nota orð sem þá þegar voru til í málinu og einkum í sambandi við málskrúðs­ og skáldskaparfræðileg fyrirbæri. Útkoma þessarar vinnuaðferðar er þó langt frá því að vera fullkomin, en Ólafur notar íslensk heiti yfir hugtök sem hafa lítið sameiginlegt með þeim fyrirbærum sem hann er að lýsa, eins og þegar hann þýðir orðið aðalhending með lat. paronomasia. Þessi vinnuaðferð skín víða í gegn í ÞMR og má geta þess að Ólafur er sannfærður um að íslenska hafi þrenns konar hljóðs greinar, þ.e. áherslutegundir (hvassa, þunga og umbeygilega hljóðs grein < lat. acutus, gravis, circumflexus tenor/accentus < fgr. ὀξεῖα, βαρεῖα, περισπωμένη προσῳδία, Lex.Lat.GT u.o.), en hann hefur þessa greiningu eftir Priscianusi, og er hún jafn óviðeigandi í latínu eins og hún er í íslensku þar sem hún átti heima í forngrísku.7 Að lokum skal vikið nokkrum orðum að sambandinu á milli teg­ unda tökuorða (nauðsynja­ og virðingartökuorða) og innlendra orða (tökuþýðinga, innlendra nýgerðra orða, tökumerkinga, erfða orða) með tilliti til ÞMR. Augnablikstökuorðin eru ekki tekin með þar sem þau koma einvörðungu fyrir sem skýringarinnskot. Samheitapar Tegund tökuorðs Tegund innlends orðs anadiplosis – drǫgur nauðsyn innlent nýgert orð apocope – orðkolfr nauðsyn innlent nýgert orð (cœlestis) armonia – (himnesk) hljóðagrein virðing tökuþýðing (með annarri fyrirmynd en tökuorðinu) diphthongus – tvíhljóðr nauðsyn tökuþýðing 7 Það að Ólafur fer nákvæmlega eftir latneskri fyrirmynd sést m.a. í dæmi sem hann tilfærir þegar hann talar um hljóðsgreinarnar þrjár, en hann útskýrir þetta m.a. með að nota beygingarmyndirnar ari, aranna, ara (Björn M. Ólsen 1884:42) þar sem Priscianus notar aræ, ararum, ara, þ.e. nf./þf. flt., ef. flt. og svf. et. af ara ‘fórnar­ staður’. Það liggur í augum uppi að beygingarmyndirnar sem Ólafur notar eru einmitt valdar vegna hljóðlíkingar þeirra við myndirnar sem Priscianus notar. tunga_22.indb 90 22.06.2020 14:03:53
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116
Qupperneq 117
Qupperneq 118
Qupperneq 119
Qupperneq 120
Qupperneq 121
Qupperneq 122
Qupperneq 123
Qupperneq 124
Qupperneq 125
Qupperneq 126
Qupperneq 127
Qupperneq 128
Qupperneq 129
Qupperneq 130
Qupperneq 131
Qupperneq 132
Qupperneq 133
Qupperneq 134
Qupperneq 135
Qupperneq 136
Qupperneq 137
Qupperneq 138
Qupperneq 139
Qupperneq 140
Qupperneq 141
Qupperneq 142
Qupperneq 143
Qupperneq 144
Qupperneq 145
Qupperneq 146
Qupperneq 147
Qupperneq 148
Qupperneq 149
Qupperneq 150
Qupperneq 151
Qupperneq 152
Qupperneq 153
Qupperneq 154

x

Orð og tunga

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Orð og tunga
https://timarit.is/publication/1210

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.