Börn og menning - 2017, Blaðsíða 12

Börn og menning12
fróðleiks um landshætti og siði hjá öðrum þjóðum eða
annað sem þýðandinn mat hégóma.
Um aldamótin 1900 fara að rata hingað sögur sem
eru fyrst og fremst markaðssettar handa börnum, þó að
lítill greinarmunur sé gerður á barna- eða fullorðinssög-
um. Margar komu frá enskumælandi löndum og fjalla
oft um söguhetjur sem öllum eru kunnar, að minnsta
kosti í hinum vestræna heimi, og mætti ef til vill kalla
sameiginlegan menningararf Evrópu. Róbínson Krúsóe
eftir Daniel Defoe kom til dæmis út 1886 í „ágripi“
Steingríms Thorsteinssonar – les: mikið stytt og endur-
sögð – og fékk þá umsögn að hún væri „hentug bók
handa börnum“ en varla neitt „afbragð í skáldlegu til-
liti“. Annar bókardómur var heldur mildari: „Róbinson
Krúsóe er einhver algengasta barnabók í útlöndum,
enda er sagan mjög vel löguð til að glæða ímyndun og
íhugun unglinga, og flytr börnunum hollar kenningar
um hlýðni við foreldrana og um iðni og atorku.“
Sagan af Róbinson Krúsó hefur komið út í mörg-
um endursögnum á íslensku síðan þá en ég veit ekki
til þess að hún hafi verið þýdd í upprunalegri mynd og
sama máli gegnir um ýmsar sígildar sögur, bæði handa
börnum og fullorðnum, þótt ein og ein heildarþýðing
sé farin að tínast til íslenskra lesenda. Þar má til dæmis
nefna þýðinguna á Reisubók Gúllívers (2011), sem við
þekktum fram að því bara sem útþynnta og endursagða
barnasögu af kappanum í Putalandi, en einnig Ferðina
að miðju jarðar eftir Jules Verne (2013) og Fjársjóðaeyj­
una eftir Robert Louis Stevenson (2016), að ógleymdri
Önnu í Grænuhlíð sem fór að koma út í óstyttri gerð
með talsvert óhlýðnari og uppátækjasamari söguhetju
árið 2013. Styttingar- og endursagnarárátta íslenskra
barnabókaþýðenda á fyrri tíð veldur því að af nógu er
að taka og vonandi fáum við fleiri heildarþýðingar á sí-
gildum verkum, jafnt fyrir börn sem fullorðna.
Fyrst við nefndum sígildar sögupersónur er Hrói
höttur líka alþekktur víða um lönd og honum dugðu
ekki minna en tvær útgáfur aldamótaárið 1900, annars
vegar Hrói höttur: Ensk þjóðsaga í þýðingu Halldórs
Briem og hins vegar Sagan af Hróbjarti hetti og köppum
hans: Strengleika­saga frá 13. öld / saman sett á norrænu
eftir fornum strengleika­kvæðum enskum, ungum mönn­
um og gömlum til skapfelllegrar skemtunar af Jóani Aust­
firðing. Á bak við það dulnefni leyndist útgefandinn og
þýðandinn Jón Ólafsson, sem „endursamdi“ söguna á
íslensku og valdi út það sem skemmtilegast þótti og
líklegast til vinsælda hjá alþýðu manna. Halldór Briem
virðist hins vegar hafa nálgast viðfangsefnið af meiri
alvöru en í umfjöllun um þýðingu hans í Heimskringlu
sama ár koma reyndar bæði nöfn söguhetjunnar fyrir:
„Hrói höttur, sem menn ætla að heitið hafi réttu nafni
Hróbjartur Fitzoon, var kominn af háum stigum.“ Í
greininni er Hrói kynntur til sögunnar eins og hann
hafi verið maður af holdi og blóði en ekki þjóðsaga.
Tekið er fram að Matthías Jochumsson hafi þýtt vísurn-
ar í bókinni en óvíst hvort hann þýddi líka vísuna sem
fylgir ritdómnum:
Sagan um hann Hróa Hött
og hraustan Litla-Jón
lifa í minni lýða
um lofsælt Engla-frón.

Úr myndskreyttri útgáfu Róbínson Krúsóe sem bókaútgáf­
an Lilja gaf út árið 1952.