Börn og menning - 2017, Blaðsíða 17

17Hvert sækjum við sögurnar?
því ferli öllu saman. Rannsókn mín var
smá í sniðum og rúmaði engar djúpar
greiningar á áhrifum menningarstrauma
á íslenska æsku þá og nú. En það er
sannarlega þörf á rannsóknum á sviði
þýðinga á barnabókmenntum. Fræði-
mönnum ber saman um að þetta svið
sé lítið rannsakað og virðist skorturinn
vera enn meiri á stórum málsvæðum en
minni. Ég vonaðist til að geta varpað
einhverju ljósi á þann litla afkima bók-
menntaheimsins sem þýddar skáldsögur
fyrir börn og ungmenni á Íslandi eru.
Þýðingar eru mikilvægar
Þýðingar á bókmenntum úr öðrum tungumálum og
af öðrum menningarsvæðum eru mikilvægar hverri
menningu. Með þýðingum koma nýjar hugmyndir,
nýjar stíltegundir, áhrif og innblástur. Því má segja að
þýðingar séu nýtt blóð fyrir þá menningu sem fyrir er
og að með reglulegum blóðgjöfum haldist hún lifandi
og síkvik eins og menning þarf að vera ef hún á að
dafna. Þýðingar veita lesendum einnig nýja heimssýn
og auka víðsýni.
Lengst af hafa 70% allra bóka sem koma út í heim-
inum verið upprunnin úr fjórum tungumálum: Ensku,
rússnesku, þýsku og frönsku. Á stórum málsvæðum á
borð við það enska er lítið þýtt af bókmenntum, hlut-
fall þýðinga er til að mynda aðeins 3–4% í Bretlandi
og Bandaríkjunum. Á litlum málsvæðum eins og í Sví-
þjóð, Hollandi, Sviss, Noregi, Finnlandi og Danmörku
er hlutfall þýðinga hátt eða kringum 55%.
Börn búa yfirleitt ekki yfir nægri þekkingu á öðrum
tungumálum en móðurmálinu
til að lesa bókmenntir annarra
þjóða. Því mætti halda því fram
að þýðingar á barnabókmennt-
um séu enn mikilvægari en
þýðingar á bókmenntum fyrir
fullorðna.
Breytt – og bætt?
Barnabókaþýðingar eru nokk-
uð sér á parti. Þýðendur þeirra taka sér
meira leyfi til að breyta, stytta og aðlaga
heldur en þeir gera við þýðingar á full-
orðinsbókmenntum. Tilgangurinn er
tvíþættur. Annars vegar er textinn að-
lagaður í þeim tilgangi að hann gagnist
börnum og hæfi þeim í samræmi við
ríkjandi skoðanir í samfélaginu á því
hvað sé „menntandi og hollt“ fyrir börn.
Hins vegar er söguþráður, persónur og
tungumál lagað að því sem samfélagið
telur að börn ráði við og skilji.
Áhrif þýðandans geta því orðið miklu
meiri við þýðingar á barnabókmenntum heldur en á
sumum tegundum fullorðinsbókmennta. Í raun er ætíð
um meira en bara þýðingu ræða í hvert sinn sem texta
fyrir börn er snúið á annað mál. Bæði á sér stað stað-
færsla og ritskoðun í leiðinni í samræmi við kröfur sér-
hvers samfélags og tíma. Nýleg og áhugaverð dæmi um
ritskoðun í barnabókmenntum eru fínpússun á orða-
lagi í bæði franskri og þýskri þýðingu á Harry Potter og
svo eru Úmpa-lúmparnir í nýjustu bresku endurútgáf-
unni á Kalla og sælgætisgerðinni orðnir hvítir á hörund í
takt við aukna meðvitund um kynþáttafordóma í eldri
barnabókum.
Rannsókn þarf að takmarka
En aftur að sjálfri rannsókninni. Eitt af því mikilvægasta
sem þarf að gera í upphafi rannsóknar er að takmarka
hana. Það er nefnilega einu sinni þannig að þegar farið
er að sökkva sér niður í áhugaverða rannsókn er hægt
að finna óendanlega marga þræði til að elta – auk þess
sem það er auðvitað höfuðkostur að niðurstöður séu
skýrar. Ég ákvað fljótlega að
beina sjónum að þýddum
skáldsögum en láta fræðibæk-
ur og myndabækur/mynda-
sögur eiga sig. Þær fyrri vegna
þess að þær hafa alþjóðlegri
efnistök og í þeim gætir því
síður menningaráhrifa frá
einstökum löndum. Þær síð-
ari vegna þess að þær kölluðu
á rannsókn annars eðlis með
Áhrif þýðandans geta því
orðið miklu meiri við
þýðingar á barnabók-
menntum heldur en á
sumum tegundum
fullorðinsbókmennta.