Börn og menning - 2017, Blaðsíða 36

Börn og menning36
er Yahoo Serious með rafmagnsgítar í mittisstað, enda
hljóðfærið ein af ótal uppfinningum aðalsöguhetjunnar
í myndinni. Í upphafi vísindasýningar sinnar stendur
Villi á bak við tjald og tekur nokkur góð gítarriff. Á
meðan á verkinu stendur er gripurinn aldrei langt und-
an, enda segir Villi í sýningunni að það sé tvennt sem
honum þyki skemmtilegast í heiminum: að tala við
börn og spila á rafmagnsgítar.
Í huga þess er hér ritar og jafnaldra hans, mun Vil-
helm Anton væntanlega aldrei heita annað en Villi
naglbítur eftir hljómsveitafrægð hans frá tíunda ára-
tugnum. Börn á leik- og grunnskólaaldri þekkja hann
þó fremur sem Vísinda-Villa, en síðustu misserin hefur
hann einkum verið í hlutverki fræðarans sem miðlar
raunvísindum til krakka í gegnum sjónvarp og bækur.
Vísindafræðarar af þessum toga hafa verið nokkuð
áberandi í íslenskri barnamenningu upp á síðkastið,
en auk Vísinda-Villa má nefna Ævar vísindamann og
Sprengju-Kötu. Öll leika þau sér með staðalmyndir af
áköfu en örlítið viðutan vísindafólki, sem iðar í skinn-
inu að leyfa áhorfendum að fylgjast með æsilegum til-
raunum – helst með sprengingum og litadýrð.
Eins og yfirleitt, þegar kemur að dægurmenningu, er
hér ekki um séríslenskt fyrirbæri að ræða. Vísindaþættir
í bresku sjónvarpi voru fyrstu áratugina bornir uppi af
snyrtilegum stjórnendum sem spurðu jakkafataklædda
vísindamenn út í undur náttúrunnar af mikilli yfirveg-
un. Eftir því sem ægivald sjónvarpsins yfir áhorfendum
sínum dofnaði, þurfti miðillinn að hafa sífellt meira
fyrir því að fanga athyglina. Á níunda áratugnum komu
fram vísindaþáttastjórnendur sem töluðu hratt og af
ákafa, reyttu af sér brandara og miðluðu efninu líkt og
um spennandi íþróttakappleiki væri að ræða. Í mörgum
tilvikum voru tilraunir beinlínis settar upp sem þraut-
ir í keppni milli liða eða í kapp við klukkuna. Svipuð
þróun átti sér stað í sjónvarpi annars staðar í Vestur-
Evrópu. Villi, Ævar og Sprengju-Kata eru því hluti af
sterkri alþjóðlegri hefð.
Fiktað á söfnum
Vísindatilraunir sem skemmtiefni á sýningum og söfn-
um eiga sér langa sögu. Krafan um gagnvirkni og beina
þátttöku gesta hefur hins vegar færst í vöxt á síðustu
áratugum og tengist vafalítið útbreiðslu vísindamið-
stöðva þar sem gestir fá ekki bara að horfa og fræðast,
heldur eru beinir þátttakendur.
Upphafsmaður þessarar bylgju er yfirleitt talinn
Frank Oppenheimer, bandarískur eðlisfræðingur og
fræðslufrömuður. Frank var yngri bróðir Roberts,
stjórnanda Manhattan-áætlunar Bandaríkjastjórnar
og vann sjálfur við hana um tíma. Hann heillaðist af
evrópskum vísindasöfnum, sem sum hver voru farin að
gefa gestum kost á að snerta á sýningargripum: þrýsta á
hnappa til að framkalla hreyfingu og þess háttar.
Frank vildi ganga lengra og árið 1969 stóð hann fyrir
opnun Exploratorium í San Fransisco, fyrstu nútíma-
vísindamiðstöðvarinnar. Exploratorium naut frá fyrsta