Bændablaðið - 15.04.2021, Blaðsíða 16

Bændablaðið | Fimmtudagur 15. apríl 202116
Páskahrotur – páskastopp
Guðjón Einarsson
gudjone3@gmail.com
Hverjum þykir sinn fugl
fagur. Það eru orð að sönnu –
bæði í eiginlegri og óeiginlegri
merkingu. Matsatriði eru stór
hluti tjáskipta í mannlífinu,
enda grundvallast þau á
tilfinningalegum upplifunum –
eins konar skynmati hvers og
eins. Fólk hefur tilhneigingu
til að leitast við að tjá mat sitt
á ýmsu og virðist oft og tíðum
fá talsvert út úr þeirri tjáningu.
Margir njóta þess sömuleiðis að
upplifa tjáningu annarra á þeirra
mati.
Svo er meira að segja hægt að
rökstyðja matsatriðin. Fuglavernd
stendur þessa dagana fyrir vali
á Fugli ársins 2021. Þar gefst
Íslendingum kostur á að velja sína
uppáhaldsfugla, allt að fimm fugla
sem raða má í sæti. Samkvæmt
upplýsingum frá Guðrúnu Láru
Pálmadóttur hjá Fuglavernd,
var óskað eftir tilnefningum frá
almenningi um 20 fugla sem
valið stæði um. „Fólk var beðið
að rökstyðja val sitt vel og voru
þessir 20 fuglar valdir út frá
fjölda tilnefninga en ekki síður
röksemdunum sem með þeim
bárust. Þannig komst til dæmis
sendlingur inn á listann með mjög
sterkri og góðri röksemdarfærslu
þó hann fengi einungis eina
tilnefningu. Það studdi líka fugla
í að ná inn á frambjóðendalistann
í ár að þeir væru komnir með
kosningastjóra. Þannig var það
til dæmis með grágæsina sem var
fyrsti fuglinn í keppninni til að næla
sér í talsmann,“ segir Guðrún Lára.
Svartþröstur er fuglinn minn
Ég er búinn að kjósa svartþröstinn
af því að mér finnst hann svo
skemmtilegur söngfugl og svo er
hann með fallega dillandi fluglag.
Þeir eru líka nýbúar og þurfa
sérstakan móralskan stuðning.
Svo tengist eitt svartþrastapar
á Akranesi mér persónulegum
böndum því það hefur gert sig
heimakomið á lóðinni minni – og
kvenfuglinn fór meira að segja
á klósettið í húsinu mínu. Þar
notaði hún þó nánast allt annað á
baðherberginu undir sinn úrgang en
beinlínis þar til gerðan húsbúnað.
Nú er ég kallaður
svartþrastarhvíslarinn af konu
minni, þar sem ég náði eins
konar fjarskynjunar (telepatísku)
sambandi við kvenfuglinn við að
lóðsa hana út um gluggann, eftir
tvær misheppnaðar tilraunir hennar
í mikilli geðshræringu.
Eftir þessa andlegu reynslu
höfum við borið mat fyrir parið og
njóta skógarþrestir og starar einnig
góðs af því.
Nú stend ég hins vegar vaktina
hverja stund á heimilinu og vörð
fyrir smáfuglana vegna kattar sem
gengur laus í hverfinu og hefur séð
sér leik á borði.
Ég veit ekki hver á þennan kött
en hann virðist geta þvælst um
alla lóðina mína og jafnvel rótað
í matjurtabeðunum mínum án
afskipta eigendanna.
Hægt er að greiða atkvæði hjá
Fuglavernd til 18. apríl og tilkynnt
verður um val á Fugli ársins 2021
á sumardaginn fyrsta.
Gleðilegt fuglasumar! /smh
STEKKUR
Fyrr á tíð, meðan veiðar á Íslands­
miðum voru enn þá frjálsar,
fóru sögur af ævintýralegum
aflabrögðum í kringum páska, sem
gengu undir nafninu páskahrotur.
Síðar fór þorskstofninum að
hraka og upp úr 1990 var svo
komið að ástæða þótti til að
banna veiðar á þorski þegar
hrygningin var í hámarki um
páskaleytið. Veiðibannið sem
kallað er páskastopp er enn í gildi
nú þremur áratugum síðar þótt
núverandi ástand stofnsins sé allt
annað og betra en áður var.
„Hugtakið páskahrota átti fullan
rétt á sér í þá gömlu og góðu daga
vegna þess að ef á annað borð var
fiskigengd á okkar miðum brást
það sjaldan að aflinn væri einmitt
mestur um páskana hvort sem þeir
voru seint eða snemma,“ sagði
Hilmar Rósmundsson, landsþekktur
aflamaður í Vestmannaeyjum, í
samtali við Fiskifréttir árið 2005.
Hilmar var aflakóngur í Eyjum
þrjár vertíðar í röð, 1967-1969, en
árið 1969 setti hann Íslandsmet í
aflabrögðum þegar hann fiskaði
1.654 tonn á bát sinn Sæbjörgu VE,
sem var aðeins 67 tonn að stærð.
Nokkrum sinnum kom hann með 66
tonn úr róðri og eina vikuna landaði
hann samtals 300 tonnum. Það hefur
sennilega verið páskavikan.
Flýtur meðan ekki sekkur
„Páskavikunni fylgdi oft mikið
erfiði,“ sagði Hilmar, „ekki eingöngu
vegna þess hve mikið aflaðist heldur
einnig af því að einmitt þessa viku
var veðráttan oft ansi hörð fyrir
þessar litlu fleytur. Það bættist
svo við að föstudagurinn langi og
páskadagur voru einu lögbundnu
dagarnir á vertíðinni sem ekki mátti
róa og varð því að hreinsa allan fisk
úr netunum laugardaginn fyrir páska
og annan í páskum þar sem hann
lá undir skemmdum tveggja nátta
í netunum. Þessir róðrar urðu oft
bæði erfiðir og langir og ekki alltaf
mikið borð fyrir báru þegar þessar
litlu fleytur voru drekkhlaðnar að
baksa til hafnar í leiðindabrælum.
Þá þurfti sérstaka aðgát og sannaðist
þá æði oft hið fornkveðna: Flýtur
meðan ekki sekkur.“
Fyrsta páskastoppið
Veiðibann um páska var fyrst sett
árið 1992 en þá voru allar veiðar
bannaðar frá 11.-21. apríl á stóru
svæði við suður- og vesturströndina
frá Bjargtöngum á Vestfjörðum
austur að Stokksnesi við Hornafjörð.
Vísað var til þess að klak hefði um
nokkurra ára skeið verið langt undir
meðaltali og hrygningarstofn þorsks
kominn í sögulegt lágmark. Því þótti
nauðsynlegt að gefa þorskinum auk-
inn frið yfir háhrygningartímann. Í
kjölfarið fylgdu svo friðanir víðar
við landið.
Eins og kunnugt er færast pásk-
arnir til á dagatalinu (frá fornu fari
vegna tengingar við tímatal Gyðinga
sem miðast við tunglár) og geta þeir
verið allt frá því seint í marsmánuði
til síðari hluta aprílmánaðar. Af hag-
kvæmnisástæðum var ákveðið að
láta veiðibannið fylgja páskum og
fara þannig saman við lögbundna frí-
daga, en tímasetningin hafði ekkert
að gera með fiskigengd tengda gangi
himintungla og straumum.
LS vill undanskilja
handfæraveiðar
Ekki eru allir sáttir við hrygningar-
stoppið, eins og páskaveiðibannið
er einnig kallað. Landssamband
smábátaeigenda (LS) hefur allt frá
upphafi óskað eftir því að bannið
næði ekki til línu- og handfæraveiða.
Árið 2019 fór LS fram á það við
sjávarútvegsráðherra að einungis
handfæraveiðar yrðu undanþegnar
banninu. Þessum óskum hefur ávallt
verið hafnað.
Rök LS fyrir óskum sínum eru
m.a. þau að frá því að hrygningar-
stoppið var sett árið 1992 hafi aðstæð-
ur gjörbreyst. Hrygningarstofninn
hafi stækkað úr 123.000 tonn-
um árið 1993 í 652.000 tonn árið
2018. Þá hafi hlutfall 8 ára þorsks
og eldri aukist úr 20% árið 1993 í
44% árið 2017, en stærri þorskurinn
er talinn mikilvægari fyrir hrygn-
inguna í heild en smærri þorskurinn.
Jafnframt er bent á að árið 1992 hafi
240 bátar stundað netaveiðar og veitt
23% af heildarþorskaflanum og sú
stærð sem að mestu kom í netin
hafi verið sú stærð sem vantaði í
hrygningarstofninn. Árið 2018 hafi
aðeins 60 bátar stundað netaveiðar
og veitt 6,9% af þorskaflanum. LS
benti jafnframt á að farsvið smábáta
væri takmarkað sem gerði það að
verkum að áhrif hrygningarstopps
væru mun meiri á smábáta en önnur
skip. Þeir þyrftu að stíma allt að
áttfalda vegalengd til að komast út
fyrir mörk hrygningarstoppsins til
að veiða sama magn og næðist utan
hafna í Faxaflóa og Breiðafirði. Þá
væri færafiskurinn smærri en sá fisk-
ur sem mikilvægast þætti að vernda.
Svör Hafró
Í svar Hafrannsóknastofnunar við
spurningum LS um hrygningar-
stoppið er tekið undir það að sam-
setning hrygningarstofns þorsks hafi
gjörbreyst til batnaðar á þeim tíma
sem veiðibannið hafi verið í gildi,
þótt erfitt sé að aðskilja árangur
einnar aðgerðar líkt og friðun á
hrygningartíma frá áhrifum annarra
aðgerða eins og upptöku aflareglu
og betri stjórn á veiðum almennt.
Um það hvers vegna bannið
nái einnig til handfæraveiða segir
Hafró að í upphafi hafi markmið
veiðibannsins verið að minnka sókn
í stórþorsk. Hins vegar hafi rann-
sóknir sýnt að truflun við hrygningu
t.d. vegna veiðarfæra geti haft þau
áhrif að þorskur fari af hrygningar-
slóð og snúi ekki þangað aftur. Algör
friðun fyrir veiðum á hrygningarslóð
auki líkur á því að hrygning og klak
heppnist vel.
Einnig var spurt hvort sá tími sem
hrygningarstoppið næði yfir væri
hápunktur hrygningar þorsks. Svar
Hafró er það að hámark hrygningar-
innar sé breytilegt frá ári til árs, en
rannsóknir stofnunarinnar sýni að
það sé í apríl og nái veiðibannið að
jafnaði að mestum hluta yfir þann
tíma .
Hvernig gera aðrar þjóðir?
LS spurði Hafró einnig hvort aðrar
þjóðir stöðvi veiðar með línu og
handfærum yfir hrygningartíma
þorsks eða annarra fisktegunda. Í
svari Hafró kemur fram að við aust-
urströnd Kanada og Bandaríkjanna
sé hrygningarstopp fyrir þorsk og
ýsu þar sem notkun allra veiðarfæra
sem geta veitt botnfisk sé bönnuð
á skilgreindum hrygningarsvæðum.
Tímalengd lokana er frá einum og
hálfum mánuði til fimm mánaða.
Svipaða sögu er að segja frá vest-
urströnd Skotlands þar sem hrygn-
ingarsvæði í Clyde firði er lokað í
tvo mánuði. Afmörkuðum hrygn-
ingarsvæðum í Noregi er lokað
frá 1. janúar til 6. júní fyrir öllum
veiðum.
Er hrygningarstoppið of stutt?
Greinargerð Hafró lýkur með
þessum orðum:
„Tímabil friðunaraðgerða til
verndar hrygningarþorski við
Ísland er tiltölulega stutt miðað við
nágrannaþjóðirnar eða 2-4 vikur og
nær eingöngu til þess tímabils sem
hrygning er talin vera í hámarki.
Rannsóknir hafa sýnt að hrygning
þorsks nær allt frá miðjum mars
og langt fram í maímánuð. Í ljósi
tímalengdar lokanna vegna hrygn-
ingar þorsks hjá nágrannaþjóðum
okkar má velta upp hvort núverandi
reglugerð um friðun hrygningar-
þorsks nái nægjanlega langt með
tilliti til tímalengdar.“
NYTJAR HAFSINS
T ímabil friðunaraðgerða til verndar hrygningarþorski
við Ísland er tiltölulega stutt
miðað við nágrannaþjóðirnar,
eða aðeins tvær til fjórar vikur.
Þorskveiðar í net hafa dregist verulega saman á liðnum árum.
Spóinn er fallegur fugl, en er ekki á
lista yfir þá 20 fugla sem eru í kjöri.
Mynd / smh
Fugl ársins