Bændablaðið - 15.04.2021, Blaðsíða 20

Bændablaðið | Fimmtudagur 15. apríl 202120
Rannsóknir sýna að fólk víða í
Evrópu og í Bandaríkjunum er
í auknum mæli að flýja stórborg­
irnar, vegna hárrar húsaleigu,
lítils fasteignaframboðs og hás
fasteignaverðs. Sama þróun virð­
ist vera að eiga sér stað á Íslandi
þar sem ofuráhersla hefur verið
lögð á þéttingu byggðar á dýrum
lóðum á höfuðborgarsvæðinu.
Greinilegt er að stórborgirnar
eru ekki sama aðdráttarafl og áður
og fólk er farið að meta lífsgæðin í
öðru en þröngu sambýli í þéttbýlu-
stu byggðakjörnunum. Frelsið sem
dreifðari byggð veitir fólki, ekki síst
í miðjum COVID-faraldri, þykir
mörgum nú eftirsóknarverðara en
að geta rölt í gegnum mannmergð á
milli yfirfullra kaffihúsa. Þetta má
greinilega sjá í erlendum umfjöll-
unum af þróuninni. Þá virðist líka
skipta máli sterkari staða einstak-
lingsins í fámennum byggðarlög-
um samhliða bættum fjarskiptum
og netsambandi.
Innviðir eru lykilatriði breytinga
Til að flutningur fólks úr borgum í
dreifbýlið geti virkað í flóknu nú-
tíma neyslusamfélagi þurfa samt
nokkur lykilatriði að vera til staðar
þar sem „innviðir“ er samnefnarinn.
Þar er m.a. um að ræða vegakerfi
og aðra samgöngumöguleika, heil-
brigðisþjónustu, aðgengi að tryggri
orku allan sólarhringinn, fjarskipti
um háhraðanet og helst með ljós-
leiðaratengingu og gott aðgengi að
öruggri fæðu.
Framsæknir bændur hafa knúið
fram ljósleiðaravæðingu Íslands
Ef innviðauppbygging á að heppn-
ast verða íbúar dreifbýlisins að vera
með í ráðum. Áhugavert er hvað
íslenskir bændur með Bændasamtök
Íslands og búnaðarþing í fararbroddi
hafa verið framsýn í að krefjast
ljósleiðaravæðingar um allt land.
Haraldur Benediktsson, bóndi og
alþingismaður og formaður Bænda-
samtaka Íslands frá 2003 til 2013,
hefur verið ötull talsmaður ljós-
leiðaravæðingar. Hann tók sæti á
Alþingi 2013 og varð formaður í
starfshópi 2014 sem lagði grunn að
„Ísland ljóstengt“.
Haraldur lagði grunninn að hug-
myndafræðinni við ljósleiðarvæð-
inguna sem unnið hefur verið eftir
undanfarin ár. Hann lagði þó áherslu
á í samtali við Bændablaðið að eft-
irspurnin og áskorunin hafi átt upp-
runa sinn í starfi Bændasamtakanna
og á búnaðarþingi.
Lítið fasteignaframboð, hátt hús-
næðisverð og há húsaleiga hrek-
ur fólk úr stórborgunum
Samkvæmt úttekt Efnahagsstofnunar
Þýskalands (Institut der deutschen
Wirtschaft), þá var sókn inn í stór-
borgirnar á árunum frá 2003 til
2013, en þá fór dæmið að snúast
við. Á árinu 2017 var orðin nei-
kvæð íbúaþróun í 8 af 71 borg sem
til skoðunar voru. Þessi þróun hefur
verið að aukast hratt. Ástæðan er
einkum lítið framboð af húsnæði
í borgunum, hátt húsnæðisverð og
hátt verð á húsaleigu. Fjölskyldufólk
hefur í æ ríkari mæli verið að koma
sér burt frá miðborgunum og jafn-
vel út í minni samfélög utan við
stórborgirnar. Það er einkum ungt
skólafólk sem enn laðast að mið-
borgarsvæðunum.
„Skortur á framboði íbúða,
hækkandi leiga og fasteignaverð
dregur úr miklum straumi fólks
að stórborgunum að undanförnu.
Höfuðborgarsvæðin eru áfram sér-
staklega aðlaðandi fyrir námsmenn
og ungt fagfólk. Fjölskyldur kjósa
hins vegar í auknum mæli svæðið
í kringum stórborgirnar. Í jafnvægi
hafa fleiri íbúar dregið sig út úr stór-
borgunum síðan 2014 – og þróunin
eykst,“ segir m.a. í skýrslu um rann-
sókn Efnahagsstofnunar Þýskalands
sem fram fór á árinu 2019.
Yfirvöld í Baden-Württemberg
tala á sömu nótum. Í fréttabréfi
sem gefið var út í febrúar síðast-
liðinn er tekið undir hvert orð
Efnahagsstofnunarinnar hér að
framan og farið yfir niðurstöður
rannsókna. Síðan segir:
„Að auki er þróunin að aftengja
skrifstofustörf með föstum stað-
setningum og sú þróun hefur vaxið
á óvæntan hátt vegna heimsfar-
aldursins.“
Þá segir í fréttabréfinu að tilflutn-
ingar fólks í Þýskalandi hafi breyst
verulega á undanförnum áratugum.
Á áttunda og tíunda áratug síðustu
aldar hafi verið mikill kraftur í
mörgum dreifbýlissvæðum í jaðri
stórborganna og talsvert meiri en í
þéttbýlinu. Frá síðustu aldamótum
hafi borgir og þéttbýl svæði í landinu
aftur á móti orðið meira aðlaðandi
fyrir nýliða, en hafi krafturinn í
strjálbýlum svæðum minnkað.
Skortur á framboði íbúða, hækk-
andi húsaleiga og fasteignaverð hafi
síðan leitt til minnkandi aðstreymi til
stórborganna á undanförnum árum.
FRÉTTASKÝRING
Hörður Kristjánsson
hk@bondi.is
Ljósleiðaravæðing gerir æ fleira fólki kleift að flytja atvinnu sína burt úr þéttbýlinu:
Hátt fasteignaverð og dýr húsaleiga er að
hrekja fólk úr borgunum víða um lönd
– COVID-19 ýtir undir að fólk kjósi frelsi, lífsgæði og rými í dreifbýlinu í auknum mæli umfram þrengsli stórborganna
Þróun búsetu er mjög hröð núna
– það sé ég á fréttum sem ég hef
fylgst með á fréttaveitum sem
ég hef skoðað í nágrannalönd­
um okkar,“ segir Haraldur
Benediktsson, bóndi og
alþingismaður.
„Fréttaveitum sem ég hef fylgst
með síðan ég var formaður BÍ, og
fjalla um dreifbýlið, getum við sagt.
Að sama skapi hef ég í verkefni
mínu Ísland ljóstengt, fylgst með
hér á landi, hvernig skipt búseta
hefur stóraukist. Það er aukaheimili
í dreifbýlinu. En líka undanfarið
ár þar sem aðalheimilið er í sveit
– og íbúðin í þéttbýlinu orðin
aukabúseta.
Breytt landslag vegna
COVID-19 faraldursins
„Strax í upphafi COVID
faraldursins bar mikið á því að fólk
flutti aðsetur sitt í ljósleiðaratengd
frístundahús sín. Þannig þekki ég til
að sveitarfélög hafa aukið þjónustu
sína við slík hverfi, einmitt vegna
fastrar búsetu þar. Þá er eftirspurn
eftir húsnæði í sveitum, og fyrsta
spurning er hvernig fjarskipti
séu. Það er samdóma álit þeirra
sem ég ræði við í tengslum
við ljósleiðaraverkefnið að
búsetumynstur er að breytast. Sem
aftur birtist í aukinni netverslun og
svo framvegis. Hef séð í rannsókn
að netverslun úr dreifbýli jókst um
35% á síðasta ári.“
Um 40% heimila í dreifbýli
í ESB ljósleiðaratengd,
en brátt 99,9% á Íslandi

„Sömu sögu má lesa í umræðu í
öðrum löndum. Nýleg samantekt
um tengingar innan landa ESB
segir að 40% heimila í dreifbýli
höfðu aðgengi að háhraðatengingu
en 76% heimila í þéttbýli. Það er
ekki alveg einfalt að átta sig samt
á útbreiðslu ljósleiðara – því
skilgreining á háhraðatengingu
er önnur en hvort tengt er með
ljósleiðara. Þannig að samanburður
við Ísland er ekki alveg nákvæmur.
En hér á landi erum við að ná
99,9% tengingu með ljósleiðara í
dreifbýli.”
Fyrirspurnir frá
Norðurlöndunum og Þýskalandi
„Ég hef fengið mjög margar
fyrirspurnir, frá fyrrum kollegum
mínum á Norðurlöndum í forustu
bænda, um íslenska verkefnið.
Hef miðlað af okkar reynslu.
Veit til að mynda að byggt var í
einu sveitarfélagi í Noregi, með
hugmyndafræði Ísland ljóstengt.
Þá stóð til að ég færi í fyrravor til
Þýskalands að kynna verkefnið – en
COVID-ástandið stoppaði það. En
hef í staðinn tekið fjarfundi vegna
þess. Þannig að víða vekur það
athygli og horft er til þess.
Veruleikinn er að mjög víða er
ástand fjarskipta mjög dapurt í
dreifbýli og eftirspurn eftir úrbótum
gríðarlega mikil.“
COVID-19 og bætt fjarskipti eru
að gjörbreyta viðhorfi fólks
„Ég er ekki í vafa að COVID
ástandið og bætt fjarskipti eru
að gjörbreyta viðhorfi til búsetu
í dreifbýlinu. Hvort heldur er til
þess að vinna og starfa yfir netið
– og bæta búsetuskilyrði eins og
verslun og viðskipti óháð búsetu.
Ég þekki til hundruð starfa sem
hafa verið flutt í íslenskar sveitir
eftir að tengingar bötnuðu. Ísland
á að taka forustu í að leiða umræðu
um þessa þróun og láta sig hana
varða. Við erum líklega fyrsta
landið í heiminum sem gengur jafn
hraustlega til verks.
Að sama skapi hafa úrbætur
í aðgengi að góðum og traustum
tengingum við raforkukerfi skipt
þar grundvallarmáli. Með aukinni
jarðstrengjavæðingu er afhending
raforku orðin mun traustari.
En það er þróun sem er eldri en
fjarskiptaátakið – en hefur nú verið
settur aukakraftur í það í kjölfar
óveðurs á Norðurlandi vestra um
þarsíðustu áramót.
Þetta er þróun sem sveitarfélög
verða að láta sig varða í sínum
áætlunum um þróun byggðar. Það
verður að vera rými og skilningur
á að búsetuform er að breytast
og mögulega erum við að sjá allt
annað byggðamynstur á næstu
árum. Bæði verða núverandi
frístundabyggðir að íbúðahverfum
og eftirspurn eftir að byggja hús
utan slíkra svæða.
Ég bendi til að mynda á áætlun
þeirra Húsafellsbænda að byggja
75 heilsárshús til viðvarandi eða
aukabúsetu. Það er aðeins byrjunin
á þeirri þróun sem ég trúi að verði.
Það eru hús sem eru af stærð og gerð
þannig að þau munu verða aðsetur
fólks sem vill búa í tengslum við
víðáttu og náttúruna. Ljósleiðarinn
er að breyta íslenskum sveitum.“
Dropinn holar steininn
„Ég minnist að búnaðarþing lét sig
varða skiptabúsetu og skráningu
lögheimila hér á árunum 2005–
2010. Ég átti sjálfur tillögur að
þessum búnaðarþingsmálum. Þá
var afar lítill skilningur á hvað við
værum að segja að gæti orðið þróun
mála. En þetta er sannarlega allt að
koma fram.
Ég skora á Bændasamtökin að
leiða áfram þessa umræðu og láta
sig hana varða.
Fátt eflir byggð í íslenskum
sveitum meira og betur en örugg
og afkastamikil fjarskipti og gott
dreifikerfi raforku. Nú erum við til
að mynda að ná á þessu ári áfanga
í að jafna dreifikostnað raforku á
milli þéttbýlis og dreifbýlis. Það
er áfangi – en í raun þarf algjöran
uppskurð á kerfi verðlagningar
á dreifingu raforku og þeim
fyrirtækjum sem starfa á því sviði.
Það á ekki að vera munur á hvar þú
býrð á Íslandi í aðgengi að raforku
og kostnaði vegna þess. Það er
grundvallar lýðræðismál,“ segir
Haraldur Benediktsson. /HKr.
COVID-ástandið og bætt fjarskipti
eru að gjörbreyta viðhorfi til búsetu
Haraldur Benediktsson.
Reutlingen er sögð eina borgin í Baden-Württemberg í Þýskalandi sem ekki
hefur þurft að glíma við fólksfækkun.
Frá Bæjaralandi í Þýskalandi. Sveitirnar og minni bæir og þorp þykja sífellt
eftirsóknarverðari hjá fólki sem leitar að alvöru lífsgæðum. Mynd / HKr.