Bændablaðið - 15.04.2021, Page 20
Bændablaðið | Fimmtudagur 15. apríl 202120
Rannsóknir sýna að fólk víða í
Evrópu og í Bandaríkjunum er
í auknum mæli að flýja stórborg
irnar, vegna hárrar húsaleigu,
lítils fasteignaframboðs og hás
fasteignaverðs. Sama þróun virð
ist vera að eiga sér stað á Íslandi
þar sem ofuráhersla hefur verið
lögð á þéttingu byggðar á dýrum
lóðum á höfuðborgarsvæðinu.
Greinilegt er að stórborgirnar
eru ekki sama aðdráttarafl og áður
og fólk er farið að meta lífsgæðin í
öðru en þröngu sambýli í þéttbýlu-
stu byggðakjörnunum. Frelsið sem
dreifðari byggð veitir fólki, ekki síst
í miðjum COVID-faraldri, þykir
mörgum nú eftirsóknarverðara en
að geta rölt í gegnum mannmergð á
milli yfirfullra kaffihúsa. Þetta má
greinilega sjá í erlendum umfjöll-
unum af þróuninni. Þá virðist líka
skipta máli sterkari staða einstak-
lingsins í fámennum byggðarlög-
um samhliða bættum fjarskiptum
og netsambandi.
Innviðir eru lykilatriði breytinga
Til að flutningur fólks úr borgum í
dreifbýlið geti virkað í flóknu nú-
tíma neyslusamfélagi þurfa samt
nokkur lykilatriði að vera til staðar
þar sem „innviðir“ er samnefnarinn.
Þar er m.a. um að ræða vegakerfi
og aðra samgöngumöguleika, heil-
brigðisþjónustu, aðgengi að tryggri
orku allan sólarhringinn, fjarskipti
um háhraðanet og helst með ljós-
leiðaratengingu og gott aðgengi að
öruggri fæðu.
Framsæknir bændur hafa knúið
fram ljósleiðaravæðingu Íslands
Ef innviðauppbygging á að heppn-
ast verða íbúar dreifbýlisins að vera
með í ráðum. Áhugavert er hvað
íslenskir bændur með Bændasamtök
Íslands og búnaðarþing í fararbroddi
hafa verið framsýn í að krefjast
ljósleiðaravæðingar um allt land.
Haraldur Benediktsson, bóndi og
alþingismaður og formaður Bænda-
samtaka Íslands frá 2003 til 2013,
hefur verið ötull talsmaður ljós-
leiðaravæðingar. Hann tók sæti á
Alþingi 2013 og varð formaður í
starfshópi 2014 sem lagði grunn að
„Ísland ljóstengt“.
Haraldur lagði grunninn að hug-
myndafræðinni við ljósleiðarvæð-
inguna sem unnið hefur verið eftir
undanfarin ár. Hann lagði þó áherslu
á í samtali við Bændablaðið að eft-
irspurnin og áskorunin hafi átt upp-
runa sinn í starfi Bændasamtakanna
og á búnaðarþingi.
Lítið fasteignaframboð, hátt hús-
næðisverð og há húsaleiga hrek-
ur fólk úr stórborgunum
Samkvæmt úttekt Efnahagsstofnunar
Þýskalands (Institut der deutschen
Wirtschaft), þá var sókn inn í stór-
borgirnar á árunum frá 2003 til
2013, en þá fór dæmið að snúast
við. Á árinu 2017 var orðin nei-
kvæð íbúaþróun í 8 af 71 borg sem
til skoðunar voru. Þessi þróun hefur
verið að aukast hratt. Ástæðan er
einkum lítið framboð af húsnæði
í borgunum, hátt húsnæðisverð og
hátt verð á húsaleigu. Fjölskyldufólk
hefur í æ ríkari mæli verið að koma
sér burt frá miðborgunum og jafn-
vel út í minni samfélög utan við
stórborgirnar. Það er einkum ungt
skólafólk sem enn laðast að mið-
borgarsvæðunum.
„Skortur á framboði íbúða,
hækkandi leiga og fasteignaverð
dregur úr miklum straumi fólks
að stórborgunum að undanförnu.
Höfuðborgarsvæðin eru áfram sér-
staklega aðlaðandi fyrir námsmenn
og ungt fagfólk. Fjölskyldur kjósa
hins vegar í auknum mæli svæðið
í kringum stórborgirnar. Í jafnvægi
hafa fleiri íbúar dregið sig út úr stór-
borgunum síðan 2014 – og þróunin
eykst,“ segir m.a. í skýrslu um rann-
sókn Efnahagsstofnunar Þýskalands
sem fram fór á árinu 2019.
Yfirvöld í Baden-Württemberg
tala á sömu nótum. Í fréttabréfi
sem gefið var út í febrúar síðast-
liðinn er tekið undir hvert orð
Efnahagsstofnunarinnar hér að
framan og farið yfir niðurstöður
rannsókna. Síðan segir:
„Að auki er þróunin að aftengja
skrifstofustörf með föstum stað-
setningum og sú þróun hefur vaxið
á óvæntan hátt vegna heimsfar-
aldursins.“
Þá segir í fréttabréfinu að tilflutn-
ingar fólks í Þýskalandi hafi breyst
verulega á undanförnum áratugum.
Á áttunda og tíunda áratug síðustu
aldar hafi verið mikill kraftur í
mörgum dreifbýlissvæðum í jaðri
stórborganna og talsvert meiri en í
þéttbýlinu. Frá síðustu aldamótum
hafi borgir og þéttbýl svæði í landinu
aftur á móti orðið meira aðlaðandi
fyrir nýliða, en hafi krafturinn í
strjálbýlum svæðum minnkað.
Skortur á framboði íbúða, hækk-
andi húsaleiga og fasteignaverð hafi
síðan leitt til minnkandi aðstreymi til
stórborganna á undanförnum árum.
FRÉTTASKÝRING
Hörður Kristjánsson
hk@bondi.is
Ljósleiðaravæðing gerir æ fleira fólki kleift að flytja atvinnu sína burt úr þéttbýlinu:
Hátt fasteignaverð og dýr húsaleiga er að
hrekja fólk úr borgunum víða um lönd
– COVID-19 ýtir undir að fólk kjósi frelsi, lífsgæði og rými í dreifbýlinu í auknum mæli umfram þrengsli stórborganna
Þróun búsetu er mjög hröð núna
– það sé ég á fréttum sem ég hef
fylgst með á fréttaveitum sem
ég hef skoðað í nágrannalönd
um okkar,“ segir Haraldur
Benediktsson, bóndi og
alþingismaður.
„Fréttaveitum sem ég hef fylgst
með síðan ég var formaður BÍ, og
fjalla um dreifbýlið, getum við sagt.
Að sama skapi hef ég í verkefni
mínu Ísland ljóstengt, fylgst með
hér á landi, hvernig skipt búseta
hefur stóraukist. Það er aukaheimili
í dreifbýlinu. En líka undanfarið
ár þar sem aðalheimilið er í sveit
– og íbúðin í þéttbýlinu orðin
aukabúseta.
Breytt landslag vegna
COVID-19 faraldursins
„Strax í upphafi COVID
faraldursins bar mikið á því að fólk
flutti aðsetur sitt í ljósleiðaratengd
frístundahús sín. Þannig þekki ég til
að sveitarfélög hafa aukið þjónustu
sína við slík hverfi, einmitt vegna
fastrar búsetu þar. Þá er eftirspurn
eftir húsnæði í sveitum, og fyrsta
spurning er hvernig fjarskipti
séu. Það er samdóma álit þeirra
sem ég ræði við í tengslum
við ljósleiðaraverkefnið að
búsetumynstur er að breytast. Sem
aftur birtist í aukinni netverslun og
svo framvegis. Hef séð í rannsókn
að netverslun úr dreifbýli jókst um
35% á síðasta ári.“
Um 40% heimila í dreifbýli
í ESB ljósleiðaratengd,
en brátt 99,9% á Íslandi
„Sömu sögu má lesa í umræðu í
öðrum löndum. Nýleg samantekt
um tengingar innan landa ESB
segir að 40% heimila í dreifbýli
höfðu aðgengi að háhraðatengingu
en 76% heimila í þéttbýli. Það er
ekki alveg einfalt að átta sig samt
á útbreiðslu ljósleiðara – því
skilgreining á háhraðatengingu
er önnur en hvort tengt er með
ljósleiðara. Þannig að samanburður
við Ísland er ekki alveg nákvæmur.
En hér á landi erum við að ná
99,9% tengingu með ljósleiðara í
dreifbýli.”
Fyrirspurnir frá
Norðurlöndunum og Þýskalandi
„Ég hef fengið mjög margar
fyrirspurnir, frá fyrrum kollegum
mínum á Norðurlöndum í forustu
bænda, um íslenska verkefnið.
Hef miðlað af okkar reynslu.
Veit til að mynda að byggt var í
einu sveitarfélagi í Noregi, með
hugmyndafræði Ísland ljóstengt.
Þá stóð til að ég færi í fyrravor til
Þýskalands að kynna verkefnið – en
COVID-ástandið stoppaði það. En
hef í staðinn tekið fjarfundi vegna
þess. Þannig að víða vekur það
athygli og horft er til þess.
Veruleikinn er að mjög víða er
ástand fjarskipta mjög dapurt í
dreifbýli og eftirspurn eftir úrbótum
gríðarlega mikil.“
COVID-19 og bætt fjarskipti eru
að gjörbreyta viðhorfi fólks
„Ég er ekki í vafa að COVID
ástandið og bætt fjarskipti eru
að gjörbreyta viðhorfi til búsetu
í dreifbýlinu. Hvort heldur er til
þess að vinna og starfa yfir netið
– og bæta búsetuskilyrði eins og
verslun og viðskipti óháð búsetu.
Ég þekki til hundruð starfa sem
hafa verið flutt í íslenskar sveitir
eftir að tengingar bötnuðu. Ísland
á að taka forustu í að leiða umræðu
um þessa þróun og láta sig hana
varða. Við erum líklega fyrsta
landið í heiminum sem gengur jafn
hraustlega til verks.
Að sama skapi hafa úrbætur
í aðgengi að góðum og traustum
tengingum við raforkukerfi skipt
þar grundvallarmáli. Með aukinni
jarðstrengjavæðingu er afhending
raforku orðin mun traustari.
En það er þróun sem er eldri en
fjarskiptaátakið – en hefur nú verið
settur aukakraftur í það í kjölfar
óveðurs á Norðurlandi vestra um
þarsíðustu áramót.
Þetta er þróun sem sveitarfélög
verða að láta sig varða í sínum
áætlunum um þróun byggðar. Það
verður að vera rými og skilningur
á að búsetuform er að breytast
og mögulega erum við að sjá allt
annað byggðamynstur á næstu
árum. Bæði verða núverandi
frístundabyggðir að íbúðahverfum
og eftirspurn eftir að byggja hús
utan slíkra svæða.
Ég bendi til að mynda á áætlun
þeirra Húsafellsbænda að byggja
75 heilsárshús til viðvarandi eða
aukabúsetu. Það er aðeins byrjunin
á þeirri þróun sem ég trúi að verði.
Það eru hús sem eru af stærð og gerð
þannig að þau munu verða aðsetur
fólks sem vill búa í tengslum við
víðáttu og náttúruna. Ljósleiðarinn
er að breyta íslenskum sveitum.“
Dropinn holar steininn
„Ég minnist að búnaðarþing lét sig
varða skiptabúsetu og skráningu
lögheimila hér á árunum 2005–
2010. Ég átti sjálfur tillögur að
þessum búnaðarþingsmálum. Þá
var afar lítill skilningur á hvað við
værum að segja að gæti orðið þróun
mála. En þetta er sannarlega allt að
koma fram.
Ég skora á Bændasamtökin að
leiða áfram þessa umræðu og láta
sig hana varða.
Fátt eflir byggð í íslenskum
sveitum meira og betur en örugg
og afkastamikil fjarskipti og gott
dreifikerfi raforku. Nú erum við til
að mynda að ná á þessu ári áfanga
í að jafna dreifikostnað raforku á
milli þéttbýlis og dreifbýlis. Það
er áfangi – en í raun þarf algjöran
uppskurð á kerfi verðlagningar
á dreifingu raforku og þeim
fyrirtækjum sem starfa á því sviði.
Það á ekki að vera munur á hvar þú
býrð á Íslandi í aðgengi að raforku
og kostnaði vegna þess. Það er
grundvallar lýðræðismál,“ segir
Haraldur Benediktsson. /HKr.
COVID-ástandið og bætt fjarskipti
eru að gjörbreyta viðhorfi til búsetu
Haraldur Benediktsson.
Reutlingen er sögð eina borgin í Baden-Württemberg í Þýskalandi sem ekki
hefur þurft að glíma við fólksfækkun.
Frá Bæjaralandi í Þýskalandi. Sveitirnar og minni bæir og þorp þykja sífellt
eftirsóknarverðari hjá fólki sem leitar að alvöru lífsgæðum. Mynd / HKr.