Bændablaðið - 15.04.2021, Blaðsíða 41

Bændablaðið | Fimmtudagur 15. apríl 2021 41
Það má með sanni segja að bylting
hafi átt sér stað í smáframleiðslu
matvæla hér á landi á síðastliðn-
um áratug og fjölgunin undan-
farin misseri nánast í veldisvexti.
Tilfinningin er sú að hátt í viku-
lega hefji aðili framleiðslu á mat-
vælum einhvers staðar á landinu.
Það skemmtilegasta við þá þróun
er hve fjölbreytt matvælin eru og
hve bakgrunnur, staðsetning og
aðstæður framleiðendanna eru
ólíkar.
Í Samtökum smáframleiðenda
matvæla eru um 130 félagsmenn
með fulla aðild. Af þeim er tæplega
helmingur á lögbýli, þriðjungur á
höfuðborgarsvæðinu og ríflega
fimmtungur í bæjarfélagi utan höf­
uðborgarsvæðisins.
Meginvöruflokkur þriðjungs
félagsmanna eru plöntuafurðir,
hunang og salt. Plöntuafurðir eru
vörur eins og sultur, sósur, súrkál,
sinnep, pestó, kex og réttir fyrir
grænkera. Meginvöruflokkur
fjórðungs félagsmanna eru svo
kjötafurðir. Aðrir vöruflokkar eru
bakstur og sætindi, mjólkurvörur,
ís og sorbet og fiskafurðir og
sjávarfang. Þeir sem hafa áhuga á
að kynna sér fjölbreytnina geta farið
inn á vef samtakanna (ssfm.is) og
smellt á flipann Félagsmenn.
Samkvæmt samþykktum Sam­
taka smáframleiðenda matvæla
er smá framleiðandi aðili sem
við uppgjörs dag er með hreina
veltu undir 100.000.000 kr.
Engin starfsmannafjölda­ eða
veltutengd opinber skilgreining á
smáframleiðanda er til hér á landi
og þær erlendu eiga ekki við, því
mikill meirihluti íslenskra fyrirtækja
myndi falla undir þær.
Atvinnueldhús og
heimavinnslur á lögbýlum
Í samtökunum eru aðilar sem eru allt
frá því að vera í undirbúningsferli
(ekki byrjaðir að framleiða) upp í
fyrirtæki sem eru með hátt í hundrað
milljóna króna veltu og allt þar á
milli. Langflestir eru þó með veltu
langt undir 10 milljónum á ári og
framleiða vörurnar samhliða sínu
meginstarfi / öðrum rekstri. Færst
hefur í vöxt að einstaklingar án
atvinnu hefji slíka framleiðslu, sem
er afar jákvætt, enda sú nýsköpun
sem verið er að kalla eftir nú á
tímum Covid. Um 10% félagsmanna
eru af erlendu bergi brotin og fjölgar
þeim jafnt og þétt.
Samkvæmt matvælalögum er
óheimilt að framleiða matvæli í
heimahúsum. Krafa er gerð um að
matvæli séu framleidd í vottuðum
vinnslum eða atvinnueldhúsum.
Bændur hafa því í auknum
mæli komið á fót svokölluðum
heimavinnslum á býlum sínum
og opinberir eða einkaaðilar sett á
fót vinnslur og atvinnueldhús sem
smáframleiðendur hafa aðgang að til
að framleiða vörur sínar. Dæmi um
það er Matís sem var frumkvöðull
á því sviði og kom að uppsetningu
matarsmiðja víða um land,
Eldstæðið í Kópavogi, Ljómalind í
Borgarnesi og Vörusmiðjan BioPol
á Skagaströnd, þar sem fjölmargir
félagsmenn framleiða sínar vörur.
Ávinningurinn af því er mikill, enda
kostnaðarsamt að koma upp eigin
aðstöðu, kaupa öll tæki og tól sem
þarf til framleiðslunnar og standast
úttekt opinberra eftirlitsaðila. Þessi
valkostur er því oft lykillinn að
því að fólk hafi möguleika á að
hefja framleiðslu og kanna hvort
markaður sé fyrir vöruna.
Sívaxandi áhugi og meðvitund
Samhliða þessari þróun hefur
meðvitund og áhugi almennings
á vörum matarfrumkvöðla og að
styðja smáframleiðendur með
því að leitast eftir að kaupa vörur
þeirra aukist. Skilningur á mikilvægi
nýsköpunar á sviði matvæla,
verðmæti og menningarlegri
sérstöðu matarhandverks og
eftirspurn eftir hágæða „gourmet“
vörum er jafnframt sívaxandi.
Eitt af lykilverkefnum samtakanna
er að kynna og þróa nýjar söluleiðir
fyrir smáframleiðendur, meðal
annars með því að stuðla að því að
vörur félagsmanna séu teknar inn í
vöruval almennra matvöruverslana,
að þeim sé gert hátt undir höfði
og gerðar bæði aðgengilegri og
aðgreinanlegri viðskiptavinum.
Það hefur verið auðsótt enda gera
stjórnendur Krónunnar, Samkaupa,
Hagkaups og Heimkaupa sér grein
fyrir þessari þróun og hafa tekið vel
í okkar umleitanir, hver á sinn hátt.
Aðilar sem sérhæfa sig í að bjóða
og kynna vörur smáframleiðenda
og eru með persónuleg tengsl við
framleiðendur og þjónustu við
viðskiptavini, eins og Frú Lauga,
Gott og blessað, Matarbúðin Nándin
og sérverslanir hringinn í kringum
landið, er svo ómetanlegur valkostur
fyrir smáframleiðendur og neytendur.
Síðast en ekki síst eru beinar
söluleiðir í gegnum eigin verslanir,
vefi og samfélagsmiðla framleiðenda
– sem og sameiginlega – að verða
sífellt aðgengilegri neytendum,
að ógleymdum matar­ og
sveitarmörkuðunum sem voru
upphafið að þessum beinu tengslum
framleiðenda og neytenda.
Stjórnvöld gera sér einnig grein
fyrir þessari þróun og hefur ráðherra
málaflokksins sýnt í verki vilja til að
styðja við hana og þingmenn beitt
sér í málefnum henni tengdri. Þar
hefur borið hæst krafan um gerð
reglugerðar um heimaslátrun fyrir
geit­ og sauðfé sem nú er komin
í samráðsgátt og markmiðið að
sauðfjár­ og geitabændur geti slátrað
heima í haust. Fjölmiðlar hafa að
sama skapi haft mikinn áhuga á að
fjalla um málefni smáframleiðenda
matvæla og gert þeim góð skil.
Afturhaldssemi á undanhaldi
Greinarhöfundur hefur því haft á orði
að hún upplifi sig sem umboðsmann
rokkstjarna samtímans. Það eru for­
réttindi að fá að vinna að málefnum
sem svo mikill áhugi, jákvæðni og
skilningur er á í samfélaginu og svona
frjóu og framtakssömu fólki sem
brennur fyrir því sem það er að gera.
Einstaka afturhaldsseggir reyna
þó að tefja og hindra, en sem betur fer
eru þeir á undanhaldi. Rifja má upp
að þeir sem hafa barist einna mest
gegn því að bændur fái að slátra sínu
fé í vottuðu heimasláturhúsi, börðust
einnig gegn því að bændur gætu sett
upp vottaðar heimavinnslur á þeim
tíma sem félagið Beint frá býli var
stofnað fyrir tæpum hálfum öðrum
áratug, með miklum fortölum.
Á landinu framleiða á þriðja
hundrað ábúendur lögbýla matvæli
úr eigin hráefnum og selja beint frá
býli. Reynslan hefur sýnt og sannað
að þau matvæli eru bæði heilnæm
og örugg og jafnan af einstökum
gæðum. Framleiðsla þeirra hringinn
í kringum landið hefur jafnframt
stuðlað að fjölbreyttari matarflóru,
byggðafestu og auknum möguleik­
um bænda til að auka tekjur sínar
og komast í beint samband við neyt­
endur. Smáframleiðendur í borg og
bæjum hafa að sama skapið lífgað
upp á matarflóru nærsamfélagsins
og landsins alls með hugmynda­
auðgi sinni, metnaði og áhuga á að
bjóða og kynna fyrir landsmönnum
alls kyns spennandi nýjungar sem fá
bragðlaukana til að dansa.
Oddný Anna Björnsdóttir
framkvæmdastjóri Samtaka
smáframleiðenda matvæla
hægt er að finna út hvað er að skref
fyrir skref er einnig aðgengilegt á
þýsku, væntanlega verður það líka
þýtt yfir á ensku aðeins seinna.
Eins og grunnútgáfan er þetta
allt afar tímafrekt verkefni en
Fóðurblandan, S.A.H./Kjarnafæði,
Lely Center Ísland og Kaupfélag
Vestur­Húnvetninga hafa styrkt
þýðingarnar sérstaklega og auk þess
fóðurframleiðendurnir Bergophor
frá Þýskalandi og Fallmann frá
Austurríki,“ segir Karólína.
Grunnur myndbandanna eru
upptökur sem Karólína gerði á
mismunandi sauðfjárbúum, aðallega á
Grænumýri, Halldórsstöðum, Stafni,
Steinnesi og Sölvabakka. „Þá fylgir
innsýn í orðsins fyllstu merkingu
þar sem Axel notar lambalíkön og
mjaðmagrind í raunstærð til að útskýra
hvað er að gerast inni í kindinni.
Einnig koma fram sem ráðgjafar þau
Anna Margrét Jónsdóttir, Einar Kári
Magnússon, Jón Árni Magnússon,
Matthildur Hjálmarsdóttir,
Sigursteinn Bjarnason og Þórdís
Sigurbjörnsdóttir (í stafrófsröð).“
/smh
NÝSKÖPUN&SMÁFRAMLEIÐENDUR MATVÆLA
Skjámynd úr ensku útgáfunni „aft-
urábak“.
Skjámynd úr þýsku útgáfunni „á hvolfi“.
Sömu lömbin eftir vel heppnaða burðarhjálp (undan Nikulási frá Brakanda).
Bylting í smáframleiðslu matvæla og flóran afar fjölbreytt
– Heimavinnsluaðilar og aðrir smáframleiðendur rokkstjörnur samtímans