Bændablaðið - 15.04.2021, Blaðsíða 38

Bændablaðið | Fimmtudagur 15. apríl 202138
Árni G. Eylands – brautryðjandi
nýrrar bútækni
Nú er að segja frá Árna G. Eylands
(1895–1980) sem mjög kom við
sögu Búsáhaldasýningarinnar
1921. Árni var Skagfirðingur,
fæddur að Þúfum í Óslandshlíð.
Guðmundsson var hann en tók
sér ættarnafnið Eylands. Árni var
búfræðingur frá Hólaskóla 1913
en hélt síðan til Noregs til náms
og starfa. Þar dvaldi hann um sjö
ára skeið og varð gagnkunnugur
landi og þjóð.
Þegar Sigurður búnaðarmála­
stjóri hóf að drífa áfram hugmyndina
um Búsáhaldasýningu leitaði hann
m.a. til Árna; þekkti hann að góðu
sem nemanda frá Hólum, bað hann
„vera á verði með það að útvega
alt það til sýningarinnar frá Noregi,
sem þú heldur að notum geti komið
hér“. Þá kom sér vel hve kunnug­
ur Árni var orðinn Norðmönnum
og norskum aðstæðum. Veturinn
1920 veitti Búnaðarfélag Íslands
Árna styrk til þess að kynna sér
notkun búnaðarverkfæra. Liður í
því var þátttaka í námskeiði fyrir
vélplægingamenn (motorplog­
førere), sem haldið var þá um vorið
við Prófunarstofnun búverkfæra við
Landbúnaðarháskólann á Ási. Það
mun hafa verið fyrsta námskeið
þess efnis í Noregi, stóð í viku
og þar lærði Árni að hirða og aka
dráttarvélunum Mogul, Cleveland
og Republic. Hann varð sennilega
fyrsti Íslendingurinn sem lærði
formlega á aflvélar til búverka.
Haustið 1920 ákvað Búnaðar­
félagið að ráða Árna í þjónustu
sína um sex mánaða skeið. Skyldi
hann kynna sér nýjustu aflvélar,
læra skurðagröft og að fara með
sprengiefni, og kynna sér skurð­
gröfur: „Í maí ættuð þjer að koma
hingað til Reykjavíkur og eftir það
vinna að undirbúningi verkfærasýn­
ingarinnar, eða öðru, eftir því sem
um semst.“
Árni hafði í nógu að snúast á
meðan Búsáhaldasýningin stóð.
Fljótlega að henni lokinni var gerð­
ur samningur um starf hans að verk­
færaútvegun og ráðgjöf til bænda
í samvinnu Búnaðarfélagsins og
Sambands íslenskra samvinnu­
félaga. Töf varð á efndum samn­
ingsins. Með samkomulagi við
Búnaðarfélagið tók hann þá sjálf­
ur að útvega og selja búnaðar­
verkfæri, svo sem plóga og herfi,
steingálga, hestarekur, forardælur
... eins og sagði í auglýsingu frá
haustinu 1923. Um þær mund­
ir þekkti enginn betur til þeirra
verkfæra en Árni G. Eylands. Var
svo að minnsta kosti næstu tvo ára­
tugina. Dæmi eru um að Árni kæmi
til leiðar breytingum á verkfærum
sem seld voru til Íslands: Nefna má
m.a. betri bógtré á dráttarbúnaði
hestasláttuvéla þannig að betur fór
um vinnuhestana við dráttinn.
Skrifa má heila bók um ævistarf
Árna G. Eylands að innleiðingu vél­
og verktækni hvers konar í íslenskan
landbúnað. Sjálfur skrifaði hann bók
um það sem nær fram um miðja síð­
ustu öld; Búvélar og ræktun. Bókin
sú er einstakt heimildarit um fyrstu
vélar og verkfæri til bústarfa hér­
lendis.
Bjarni Guðmundsson
MENNING&SAGA
Á efri árum sínum mundar Árni G. Eylands hér pál sinn. Mynd / Úr einkasafni
Áveitur – þakkir til
heimildarmanna
Vorið 2019 birti Bændablaðið
stutta grein mína, Minjar um
áveitur?, þar sem ég spurðist
fyrir um þær og þá fyrst og fremst
áveitur utan hinna vel þekktu
svæða þeirra, t.d. í Árnessýslu.
Og það gerðist sem oftar að
lesendur Bændablaðsins brugðust vel
við. Á fimmta tug heimildarmanna
bentu á og/eða sögðu frá
áveituminjum. Sumar þeirra hafa
komist inn á fornminjaskrár; aðrar
ekki. Nokkrir svarendur sendu
ljósmyndir. Einnig bárust frásagnir
af síðustu notkunarárum áveitna,
ýmist byggðar á eigin upplifun
heimildarmanns eða sögnum eldri
kynslóðar. Skal þá ekki látið ónefnt
að enn eru dæmi um áveitur í
notkun. Sumar frásagnanna voru afar
ítarlegar. Ég legg ekki í að mismuna
heimildarmönnum með því að nefna
suma en ekki aðra; freistast þó til
þess að upplýsa að í hópi þriggja
rækilegustu greinargerðanna voru
tvær þingeyskar og ein rangæsk.
Svör heimildarmannanna sýna
að áveitur á einu eða öðru formi
hafa verið algengar í sveitum lands­
ins nokkuð fram á tuttugustu öld.
Eðlilega hefur almenn athygli beinst
að hinum stóru áveitum, svo sem
um Skeið og Flóa, framkvæmdum
sem á þeirra tíð voru með þeim
stærstu á landsvísu. En það má líka
minnast þeirra mörgu og smáu sem
aðeins áttu að hvetja grasvöxt á örfá­
um dagsláttum, jafnvel bara einni.
Ræktunarfrömuðir hvöttu til áveitna
á engjaræktunartímanum – fram á
fyrsta fjórðung síðustu aldar. Margar
minjanna eru því frá þeim tíma en
einnig greindu heimildarmenn frá
áveitum sem taldar eru vera mun
eldri.
Við ritun áveitukaflans í bókinni
Yrkja vildi eg jörð, sem út kom í
fyrra, studdist ég við svör þeirra sem
sendu mér fróðleik. Margt var þar þó
ónefnt en svörin verða geymd. Ef
til vill get ég gert efninu rækilegri
skil síðar.
En að lokum það tvennt sem
ég hafði í huga með þessari grein:
Að minna á minjar um áveitur sem
enn kunna að sjást og eiga þekkta
sögu – að hlúð sé að þeim svo sem
fært er og tiltækur fróðleikur um
þær skráður. Og svo hitt, að þakka
öllum heimildarmönnum mínum
kærlega fyrir liðsemdina. Leynist
enn frekari fróðleikur þigg ég hann
með þökkum.
Bjarni Guðmundsson, HvanneyriÁveitugarðar á engjum Bæjar í Borgarfirði.
Svör og ábendingar bárust frá heimildarmönnum víða um land.
KLETTUR / SALA OG ÞJÓNUSTA / KLETTAGARÐAR 8-10
104 REYKJAVÍK / 590 5100 / klettur.is
HAGKVÆM DEKK FYRIR
ALVÖRU KRÖFUR
Þegar velja skal vinnuvéla- og landbúnaðardekk skipta gæði,
ending og áreiðanleiki höfuðmáli.
Maxam dekkin eru hagkvæmur kostur og
hafa reynst vel við krefjandi aðstæður.
Gerðu kröfur - hafðu samband við sölumenn okkar
í síma 590 5280 og kynntu þér kosti Maxam dekkjanna.
Nethyl 2a • 110 Reykjavík • Sími: 577 1000 • info@khvinnufot.is • www.khvinnufot.is
MaxiFlex og MaxiDry
Þú færð
MaxiFlex og
MaxiDry
hjá okkur!
Bændablaðið
Smáauglýsingar 56-30-300