Bændablaðið - 15.04.2021, Blaðsíða 42

Bændablaðið | Fimmtudagur 15. apríl 202142
Það var um þetta leyti árs í fyrra
(2020) sem vinna hófst af fullum
þunga við að komast til botns í
hverju ört vaxandi innflutningur
á svokölluðum jurtaosti sætti. Til
að gera langa sögu stutta leiddu
rannsóknir í ljós að tollflokkun
á vöru sem að uppistöðu er rifnn
mozzarella ostur, reyndist röng.
Þetta staðfestu tollayfirvöld með
tölvupósti þann 23. júní en þar segir
m.a. „Tollyfirvöld geta staðfest
að „Mozzarella pizza mix“ mun,
í samræmi við álit starfsmanna
framkvæmdastjórnar ESB, verða
flokkað í 4. kafla tollskrár en
hvorki 19. né 21. kafla.“
Ætla mætti að strax í kjölfarið
hefði framkvæmd tollskráningar og
innheimtu tolla verið umsvifalaust
komið í rétt horf eftir að ljóst var að
misbrestur hefði orðið á. Um þetta
má þó efast þegar upplýsingar um
innflutning á svokölluðum jurtaosti
(tollskrárnúmer 2106.9068) eru
skoðaðar. Þrír mánuðir, júní, júlí
og ágúst, liðu og inn til landsins
héldu áfram að flæða tugir tonna
af osti sem tollafgreiddur var sem
jurtaostur eins og ekkert hefði í
skorist. Það var fyrst í september
að það tók að draga úr þessu eins
og sjá má á meðfylgjandi mynd.
En hverju hefur þessi breyting
á tollaframkvæmd skilað? Það er
vissulega vandasamt að fullyrða
neitt á þessu stigi en sterkar
vísbendingar eru um að sala á
rifnum osti úr mjólk frá íslenskum
bændum nálgist nú fyrri stöðu. Sem
dæmi var hún 26 tonnum meiri í
mars 2021 en í mars 2020. Þetta
svarar til 260.000 lítra mjólkur
sem lætur nærri að nema árs
framleiðslu meðal kúabús á Íslandi
í dag. Það er því freistandi að draga
þá ályktun að aðstæður færist nú
nær því að vera í samræmi við
gerða milliríkjasamninga.
Erna Bjarnadóttir,
verkefnastjóri MS
Nú er sá tími upp runninn er
huga þarf að sáningu og uppeldi
matjurta til gróðursetningar í
heimilisgarða, þegar jörð hlýnar.
Að mörgu er að hyggja og gott
er að fylgja leiðbeiningum
vísdómsfólks í þeirri grein.
Gefnar hafa verið út margar
íslenskar bækur og greinar
um þetta efni. Skáldið og
náttúrufræðingurinn Eggert
Ólafsson (1726–1768) ritaði
um uppeldi og gróðursetningu
matjurta. Hann setti fram leiðsögn
fyrir almenning um efnið í ritinu
„Lachaonologia“ sem hann ritaði
um 1763. Það er fyrsta íslenska
leiðbeiningarritið um garðyrkju
á Íslandi en var ekki gefið út
fyrr en að honum látnum, árið
1774. Meðal þekktustu kvæða
Eggerts er „Undir bláum sólar
sali“ sem kórfólk þekkir vel,
auk margra ljóðabálka í anda
upplýsingarstefnunnar, t.d.
„ B ú n a ð a r b á l k “ .
Eggert var annar
höfunda frægrar
Íslandslýsingar sem
var afrakstur áralangra
rannsókna hans og
Bjarna Pálssonar
um Íslands hagi eftir
miðja 18. öld. Hér á
eftir eru birt nokkur
brot af leiðbeiningum
hans, sem gaman getur
verið að kynnast.
Sáning
Allslags frækorn má
í regnvatni deigja,
vindþurrka síðan á
fjöl án sólar fyrr en
sáð sé. Einkanlega skyldi sú
atferð brúkast við fræ það allt sem
menn vita gamalt er orðið og efast
um að uppkoma muni að gagni;
verður það fyrr til að digna nær
í jörðina kemur og samlaga sig
hennar vessa. Veður velja menn
gott og stillt, ekki þerristorm eða
sólskins þurrk að eigi þorni strax
jörðin og sæðið, heldur þykkviðris
dag hægan þegar hlýtt er og
molla, helst kvöldtíma þá jörðin
er náttúrulega rök utan næturfrost
sé að óttast, þá er betra að bíða
morguntímans. Menn plaga að
sá með vaxanda tungli öllum þeim
maturtum, sem upp skulu vaxa,
svo sem eru kála kyn og salöt etc.
en hinum sem kólfa gefa skulu,
svo sem næpur, rófur, laukar etc.
með því minnkandi.
Meðferð ungplantna
Ungkál skal varlega upptaka,
svo að rætlingar eður angar slitni
sem minnst og blöðin ei heldur
brotni. Jörð á rótunum á að fylgja
svo mikil sem við loða kann og
er best að hafa hreint trog til að
leggja jurtirnar í. Sólin má ei skína
á kálið frá því upp er tekið og til
þess gróðursett er, að ei linist og
ónýtist.
Allir forsjálir garðyrkjumenn
velja milt og hægt veður til
setningar káls og annara maturta.
Mollur og þykkviðri eður úrkomu
lítið veður er allra hentugast. Nú
gengur þurrkur og sólskins dagar,
en ungkál er svo mjög vaxið að ei
má lengur bíða að skaðlausu af því
það vex í soddan þröng mest til
hæðar, en digurðin verður engin,
dettur það svo út af nær gróðursett
er, og þó viðréttist, þrekast aldrei
né fær svo mikinn vöxt sem annars
að sér átti; þá skal ei fara að setja
fyrr en sól er af garði gengin.
Sama gildir, þó ungkál sé tekið
úr sáðkistu.
Planta má kál í skugga eður
annars staðar undir garði hvar sól
skín ei á í það sinn, þótt hátt væri
á lofti. Bil á milli gróðursetninga
skal vera 1 fet eður hálft annað,
nær snemmgróið er, ei skal planta
utarlega í reinarnar
að ei verði rótin ber,
ef að moldin kann
hrynja úr bökkunum
og er gott að þeir sé
ei þvergnýptir.
Aðferðir við
gróðursetningu
Gróðursetinn hefur
sívalan staut í hendi,
hálfrar álnar langan,
er sú spíta aðdregin og
mjó til annars enda.
Með þessu smátóli
mælir hann bæði
bilið í milli raðanna
og svo í röðunum
sjálfum á milli kálsins
sem setjast á. Gróðursetinn gjörir
og með stautinum holukorn til að
setja jurtina niður í. Skal það
aðgæta, bæði að hún haldi sinni
fyrri mold við rótina og einkum
að rótin setjist rétt niður, og í því
sópa moldinni í farið til stuðnings
að heikist ei né hrukkist.
Nú er til annar máti óhultari
og greiðari, nefnilega að brúka
ekki staut heldur stinga í moldina
vinstri hendi, halda jörðinni
opinni og setja svo með hægri
hendi urtina niður í gjána, taka
höndina vinstri upp, láta moldina
aftur samanfella og þjappa henni
hóglega ofan til að urtarstofninum
sem stendur við þetta stöðugur, en
enginn blástur eða kuldi kemst að
rótinni. Nær þessi reitur er alsettur
vökvast hann hægt en þó jafnt og
nægilega með smádropóttu drifi,
og svona er farið reit af reit þar
til garðurinn er fullur af nýjum
gróðursetningum.
Strax eftir plantan skal vatna
jurtunum vel, en jafnt hægt og
smádropótt, svo hvörki brotni
þær né bælist niður, eða moldin
skolist á braut.
Ingólfur Guðnason
GARÐYRKJUSKÓLINN Á REYKJUM
Um Kálsins tömdu náttúru
Koparrista sem táknar harm þann sem fyllti Íslendinga er Eggert
Ólafsson og kona hans, Ingibjörg Guðmundsdóttir, drukknuðu í
Breiðafirði 31. maí 1768.
SAMFÉLAGSRÝNI
Framkvæmd samninga og laga um tolla
og viðskipti er stórt hagsmunamál
Forsíða garðyrkjubók-
ar Eggerts Ólafssonar,
gefin út af Birni í Sauð-
lauksdal 1774.
Til stendur að útbúa söguleið um
svæðið við Búðanes og Hjallatanga
á Stykkishólmi og verður það
gert á árunum 2021 til 2023,
en það er svæðið þar sem saga
bæjarins hófst. Styrkur fékkst
úr Landsáætlun um uppbyggingu
innviða á dögunum.
Verkefnið er samstarfsverk­
efni Stykkishólmsbæjar og
Minjastofnunar Íslands, enda svæðið
ríkt af menningarminjum auk þess
sem þar er mikil náttúrufegurð.
Verslunarsaga Stykkishólms hófst í
Búðanesi og minjar tengdar verslun
á svæðinu er þar að finna, þar á
meðal friðlýstar búðatóftir.
Stefna Stykkishólmsbæjar er
að því er fram kemur á vefsíðu
bæjarfélagsins að vinna markvisst
að því að bæta aðgengi íbúa og
gesta að útivist og náttúruupplifun í
sveitarfélaginu. Það er m.a. gert með
því að auka aðgengi að göngustígum,
merkja gönguleiðir og koma upp
leiðavísum og upplýsingaskiltum
þar sem við á. Svæðið á Búðanesi og
Hjallatanga er upplagt sem útivistar­
og ferðamannasvæði en þarfnast
góðra innviða, svo sem stíga og
skilta. Aukið og betra aðgengi að
svæðinu er í anda stefnu bæjarsins.
Verkefnið skiptist í nokkra
áfanga en hafist verður handa
við hönnun svæðisins með það
að leiðarljósi að innviðir falli
að umhverfi og að náttúra og
menningarminjar verði virt. Bæta
á aðgengið og upplýsingamiðlun
en hrófla eins lítið við svæðinu
og unnt er. Þá þarf að hafa
öryggi gesta svæðisins í
huga, en fjara og klettar eru
víða nálægt gönguleiðum. Á
skiltum verður ljósi varpað á
þann fjölda menningarminja
sem finnast á svæðinu og þann
mikla menningararf sem þar
er í því skyni að vekja áhuga á
sögu þess og upphafi byggðar í
Stykkishólmi.
Framkvæmd við stígagerð á
þessu svæði fellur vel að áherslum
Svæðisgarðs Snæfellsness sem
setur aðgengi að strandlínu/fjörum
og strandleið um Snæfellsnes sem
forgangsverkefni. /MÞÞ
Erna Bjarnadóttir.
Mynd 1. Síðan þá hefur orðið viðsnúningur í innflutningi á þessu tiltekna
tollskrárnúmeri eins og sjá má á mynd 1. Síðan í september hefur innflutningur
fallið úr því að vera nálega 20–30 tonn á mánuði í um það bil 5 tonn að
meðaltali á mánuði.
Mynd 2. Þegar innflutningur á svokölluðum jurtaosti er skoðaður eftir löndum
sjást breytingarnar glöggt. Ljóst er að innflutningur frá Bretlandi er nánast
horfinn, sem og Kanada. Það kemur heim og saman við þær ályktanir sem
dregnar voru vorið 2020, þ.e. að um væri að ræða tiltekna vöru, rifinn pizza
ost frá Bretlandi. Það að innflutningur frá Kanada sé horfinn bendir hins
vegar einnig til að þar kunni að hafa verið á ferðinni mjólkurostur sem þarf
sérstakt leyfi MAST til að flytja inn til Íslands og þar með inn á EES svæðið
þar sem sameiginleg heilbrigðislöggjöf gildir um matvæli. Getur það verið
að hér hafi verið „leki“ á ytri landamærum EES hvað þetta áhrærir? Slíkt
bryti augljóslega í bága við EES samninginn. Innflutningur frá Grikklandi er
síðan væntanlega bundinn við vörur sem falla undir vörumerkið „Vio life“.
ÍSLAND ER LAND ÞITT
Til stendur að útbúa söguleið um svæðið við Búðanes og Hjallatanga á
Stykkishólmi, en verslunarsaga bæjarins hófst á Búðanesi og minjar tengdar
verslun á svæðinu er þar að finna, þar á meðal friðlýstar búðatóftir.
Stykkishólmur og Minjastofnun:
Söguleið með stígum um Búðanes og Hjallatanga