Morgunblaðið - 26.06.2021, Blaðsíða 15

FRÉTTIR 15Innlent
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 26. JÚNÍ 2021
1906 Bæjarstjórn Reykjavíkur
kaupir vatnsréttindi Elliðaánna
af breskum veiðimanni.
1914 Rafmagnsnefnd Reykjavíkur
stofnuð. Vatnamælingar hefjast í
Elliðaám.
1918 Bæjarstjórn samþykkir að
byggja Elliðaárstöð á núverandi
stað.
1921 Kristján konungur X. og
Alexandrína drottning ræsa
fyrstu tvær vélar Elliðaárstöðvar.
1929 Árbæjarstífla hækkuð og
lengd. Lokað fyrir laxagengd.
1930 Lax fangaður í fyrsta sinn í
kistur við Elliðaárstöð um sum-
arið og honum ekið upp fyrir Ár-
bæjarstíflu.
1932 Seiðaeldi hefst í klakhúsi
við Elliðaár.
1933 Fjórða, stærsta og síðasta
aflvél Elliðaárstöðvar tekin í
notkun eftir stækkun stöðvarhúss.
1937 Tengivirki og aðveitustöð við
Elliðaárstöðina tilbúin. Raflína frá
virkjunum í Soginu tengd við
dreifikerfi Reykjavíkur.
1951 Elliðaárstöð 30 ára. Starfsfólk
Rafmagnsveitu Reykjavíkur hefur
skógrækt í Elliðaárhólma. Skóg-
ræktarferðir voru árvissar næstu
ár.
1960 Félagsheimili starfsfólks Raf-
magnsveitunnar og veiðihús við
Sjávarfoss reist. Hleypt úr hluta
Árbæjarlóns hvert vor og opnað
fyrir laxagöngur gegnum Árbæj-
arstíflu.
1965 Reykjavíkurborg leggur Sogs-
virkjanir inn í nýstofnaða Lands-
virkjun.
1967 Elliðaárstöð leigð Lands-
virkjun.
1968 Elliðavatnsstífla brestur í
miklum vatnavöxtum. Engin slys á
fólki. Ráðist í bráðabirgðaviðgerð.
1969 Rafmagnsveita Reykjavíkur
tekur aftur við rekstri Elliðaár-
stöðvar.
1978 Ný þrýstipípa úr tré lögð frá
Árbæjarstíflu að Elliðaárstöð.
1998 Þrýstipípan brestur skammt
neðan við Árbæjarstíflu. Talsvert
tjón á gróðri, stígum og vegum.
Pípan löguð.
2012 Virkjanamannvirkin í Elliða-
árdal friðlýst.
2014 Þrýstipípan fer aftur að
leka. Hún metin ónýt og raf-
magnsvinnslu í Elliðaárstöð hætt.
2019 Orkuveita Reykjavíkur efnir
til hugmyndasamkeppni um sögu-
og tæknisýningu sem nýti mann-
virki OR í dalnum.
2021 100 ára afmæli. Elliðaárstöð
(ellidaarstod.is) verður til.
Stiklað á stóru í sögu raforkuvinnslu í Elliðaárdal
Guðni Einarsson
gudni@mbl.is
„Það má kalla Elliðaárdalinn vöggu
Orkuveitu Reykjavíkur (OR),“ sagði
Bjarni Bjarnason, forstjóri OR.
„Vatnsveitan byrjaði 1909 og var
vatnið tekið úr Elliðaánum til að
byrja með og síðar það ár úr Gvend-
arbrunnum. Það má segja að vatns-
veitan sé forsenda og framendi frá-
veitunnar. Rafstöðin við Elliðaár var
tekin í notkun 1921. Hitaveitan hef-
ur nýtt borholur í
Elliðaárdal frá 6.
áratug 20. aldar
og eru borholur
þar enn í notk-
un.“
Kristján kon-
ungur X. og Alex-
andrína drottning
tóku fyrstu tvær
vélar stöðv-
arinnar formlega
í notkun þann 27.
júní 1921, fyrir réttum 100 árum á
morgun. Það markaði upphaf fyrstu
orkuskiptanna í Reykjavík. Þá
bjuggu í bænum 18.219 manns og
22.339 á höfuðborgarsvæðinu öllu.
„Elliðaárstöðin breytti Reykjavík.
Mikilvægast var að þá varð hægt að
nota rafmagn til eldunar. Hægt var
að leggja af hlóðir, sem enn voru
notaðar á nokkrum heimilum, og
eins kola- og olíueldavélar,“ sagði
Bjarni. Raflýsing var komin á þess-
um tíma og fékk straum frá nokkr-
um ljósavélum í bænum sem knúnar
voru eldsneyti. Með tilkomu Elliða-
árstöðvarinnar var ákveðið að
tengja öll hús í bænum við rafmagn-
ið og Rafmagnsveita Reykjavíkur
varð til. Afl Elliðaárstöðvar full-
byggðrar var 3,16 MW. Þess má
geta að afl Fljótsdalsstöðvar,
stærstu aflstöðvar landsins, er 690
MW eða 218-falt meira. Þegar afl
Elliðaárstöðvarinnar þraut var Sog-
ið virkjað og rafmagnið leitt til
Reykjavíkur.
Þrýstipípa Elliðaárstöðvar bilaði
árið 2014. Ekki þótti svara kostnaði
að laga hana og var raforkufram-
leiðslu í stöðinni hætt.
Ný upplifun í Elliðaárdal
OR vinnur nú að uppsetningu
safns og sýningar í Elliðaárdal sem
heitir Elliðaárstöð (ellidaarstod.is).
„Þar verður sagan sögð en starfsem-
in í dag einnig kynnt. Þangað geta
komið skólahópar og aðrir og skoðað
hvað Orkuveita Reykjavíkur gerir.
Fólk veit ekki endilega hvað er á bak
við raftengilinn, vatnskranann eða
heita vatnið. Við viljum fræða al-
menning um það. Með þessu fær
gamla Elliðaárstöðin alveg nýtt hlut-
verk. Stöðin verður opnuð í áföngum
og væntanlega fullbúin á næsta ári,“
sagði Bjarni. Hann sagði að í Elliða-
árdal liggi vinsælar göngu- og hjóla-
leiðir en þar hafi skort aðstöðu.
Hvorki verið hægt að komast á sal-
erni né að fá sér kaffi. Úr því verður
bætt með kaffihúsi og snyrtiaðstöðu
í Elliðaárstöðinni.
Einnig verður sett upp vatns-
leikjasvæði þar sem börn geta sullað
og veitt vatni eins og þau vilja.
Höggbor og gufuborinn Dofri, sem
boraði fjölda hitaveituholna, fá fram-
tíðarheimili á sýningunni. Sýning
verður líka í gamla stöðvarstjóra-
húsinu. Þar fær fólk að kynna sér
starfsemi allra veitnanna.
Gjörbreytt gróðurfar
Þegar Elliðaárstöðin varð 30 ára,
árið 1951, hófu starfsmenn Raf-
magnsveitu Reykjavíkur skógrækt í
Elliðaárhólma í sjálfboðavinnu.
Skógræktarferðirnar urðu árviss
viðburður lengi eftir það. Bjarni
sagði að þegar skógræktin hófst hafi
dalurinn verið nánast örfoka.
„Ef við göngum um Elliðaárdal í
dag sést að þar hefur orðið bylting.
Þetta er með skemmtilegustu trjá-
ræktarsvæðum sem við eigum,“
sagði Bjarni.
Vagga OR er í Elliðaárdalnum
- 100 ár frá því að Elliðaárstöðin var formlega gangsett - Vatnsveitan sótti fyrst vatn í Elliðaár
- Hitaveitan hefur nýtt borholur í dalnum - Nýtt safn og sýning, Elliðaárstöð, er í uppbyggingu
Ljósmynd/OR
Elliðaárstöð Fólk á öllum aldri getur fræðst um sögu orkuvinnslu í Elliðaárdal og tæknina sem bylti lífsgæðunum.
Ljósmynd/OR
Skógrækt Starfsfólk Rafmagnsveitunnar hóf að planta trjám í Elliðaárhólma 1951, á 30 ára afmæli Elliðaárstöðvar.
Aldarafmælis Rafstöðvarinnar
var minnst á Hönnunarmars í
maí síðastliðnum. Þá voru opn-
aðar nýjar varanlegar innsetn-
ingar ungra hönnuða í Elliðaár-
hólma og boðið upp á
hönnunargöngur í dalnum.
Ýmsir viðburðir verða á morg-
un, á sjálfan afmælisdaginn
sunnudaginn 27. júní.
11.00 Stutt dagskrá við Raf-
stöðina þar sem tímamótanna
verður minnst. Borgarstjórinn í
Reykjavík, forstjóri Orkuveitu
Reykjavíkur og stjórnar-
formaður flytja ávörp.
12.00 Rafstöðin opin afmæl-
isgestum og verður boðið upp á
fræðslugöngu um rafstöðina,
Elliðaárstöð sem nú er í upp-
byggingu og Elliðaárhólma.
14.00 Tekið á móti afmælis-
gestum við rafstöðina. Leikhóp-
urinn Lotta mun bjóða upp á
stutta ævintýragöngu sem end-
ar á leiksýningu fyrir börn í
Elliðaárhólma. Boðið verður upp
á hressingu.
Afmælisdagskrá
ALDARAFMÆLI FAGNAÐ
Ljósmynd/OR
1951 Starfsfólk dansaði að loknum
fyrsta skógræktardeginum.
1921 Verið að leggja lokahönd á rafstöðina og stöðvarstjóra-
húsið í Elliðaárdal. Þessi hús verða hluti af nýrri sýningu.
Elliðaár Kristján konungur X. í laxveiði. Myndin var sennilega
tekin 1921 þegar hann opnaði Elliðaárstöðina formlega.
Elliðaárstöð Vélasalurinn hefur lítið breyst í áranna rás. Í
byrjun 1921 voru vélarnar tvær en svo bættust tvær við.
Bjarni
Bjarnason