Morgunblaðið - 26.06.2021, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 26. JÚNÍ 2021
Í góðviðrinu Veðrið hefur verið misjafnt á landinu síðustu daga en það hefur að minnsta kosti leikið við Austfirðinga. Á Seyðisfirði naut fólk blíðviðrisins og útiverunnar í vikunni.
Eggert
Þjóðgarðurinn Snæ-
fellsjökull var formlega
opnaður við hátíðlega
athöfn á Malarrifi 28.
júní 2001. Hann var
fjórði þjóðgarðurinn
hér á landi. Fyrir voru
Þingvallaþjóðgarður
frá árinu 1928, þjóð-
garðurinn í Skaftafelli,
sem stofnaður var
1967, og þjóðgarðurinn
í Jökulsárgljúfrum frá 1973.
Undirbúningur stofnunar þjóð-
garðsins á utanverðu Snæfellsnesi
hafði staðið formlega yfir frá árinu
1993 en hugmyndin að þjóðgarði á
þessum slóðum er mun eldri.
Eftir samþykkt þingsályktunar-
tillögu um stofnun þjóðgarðs haustið
1994 skipaði þáverandi umhverf-
isráðherra, Össur Skarphéðinsson,
nefnd til að vinna að undirbúningi
stofnunar þjóðgarðs á utanverðu
Snæfellsnesi. Formaður nefnd-
arinnar var skipaður Sturla Böðv-
arsson en auk hans voru í nefndinni
Sveinn Elínbergsson, Magnús Ei-
ríksson, Skúli Alexandersson og
Margrét Björk Björnsdóttir. Með
nefndinni vann Ólafur Sveinsson,
hagverkfræðingur hjá Samtökum
sveitarfélaga á Vesturlandi.
Heimamenn höfðu mikinn
áhuga á stofnun þjóðgarðs
Í fréttatilkynningu frá umhverf-
isráðherra í september 1994 segir
m.a.: „Í héraði hefur lengi verið
áhugi á því að stofna þjóðgarð á
svæðinu, enda er þar að finna stór-
brotið og afar fjölbreytt landslag,
þar sem Jökullinn er það kennileiti
sem þekktast er. En Snæfellsjökull
er gamalt eldfjall, og frá honum og
eldvörpum umhverfis hann hafa
runnið víðáttumikil hraun. Svæðið
býr jafnframt yfir sérstæðu fuglalífi,
þar sem frægar sjófuglabyggðir eru
og þar er að finna sjaldgæfar
plöntur. Að auki eru á því svæði sem
kemur til greina undir þjóðgarð
mannvistarleifar, sem spegla vel
horfin skeið úr atvinnu-
sögu þjóðarinnar.“
Eftir skoðun í ráðu-
neyti og Náttúruvernd
ríkisins var næsta
skrefið í stofnun þjóð-
garðsins útgáfa reglu-
gerðar þar sem land-
svæði garðsins var
afmarkað og síðan haf-
ist handa um að vinna
að framgangi vernd-
aráætlunar fyrir nátt-
úrufar og fornleifar á
svæðinu. Þjóðgarð-
snefndin skilaði skýrslu sinni og
verndaráætlun fyrir svæðið árið
1997 í ráðherratíð Guðmundar
Bjarnasonar sem var umhverf-
isráðherra.
Í verndaráætluninni sem nefndin
lét vinna kemur fram að verndar-
gildi væntanlegs þjóðgarðs felist
einkum í fjölbreyttum gosmynd-
unum og minjum um búsetu þjóð-
arinnar. Í nágrenni svæðisins, til
dæmis við Rif, er einnig þekkt fugla-
skoðunarsvæði sem vart er talið eiga
sinn líka hvað varðar fuglalíf, en inn-
an þjóðgarðs hafa Þúfubjarg og
fuglabjörgin vestast á nesinu dregið
til sín fuglaskoðara. Gróið hraun ein-
kennir gróðurfar og þar eru m.a.
fléttutegundir í útrýmingarhættu.
Siv Friðleifsdóttir tók við embætti
umhverfisráðherra 28. maí 1999. Ár-
ið eftir skipaði hún starfshóp til þess
að undirbúa stofnun þjóðgarðsins.
Stefán Jóhann Sigurðsson var skip-
aður formaður en aðrir í hópnum
voru Ásbjörn Óttarsson, Kristinn
Jónasson, Guðríður Þorvarðardóttir,
og Pétur S. Jóhannsson. Þessi hópur
vann ötullega með ráðherra að því að
leiða stofnun Þjóðgarðsins Snæfells-
jökuls til lykta. Árangur átta ára
vinnu varð því ljós þegar Siv Frið-
leifsdóttir umhverfisráðherra og
Sturla Böðvarsson samgöngu-
ráðherra opnuðu þjóðgarðinn form-
lega á Malarrifi 28. júní 2001.
Samgönguráðherra og umhverf-
isráðherra undirrituðu samkomulag
við opnun Þjóðgarðsins Snæfellsjök-
uls þess eðlis, að Náttúruvernd rík-
isins og Vegagerðin vinni sameig-
inlega að skipulagi allra samgöngu-
mannvirkja innan þjóðgarðsins og
gildir það bæði um þjóðveg og gerð
gönguleiða og áningarstaða innan
hans. Þjóðvegurinn um þjóðgarðinn
var síðan færður framar í sam-
gönguáætlun enda var mikil aukning
á umferð um svæðið eftir að þjóð-
garðurinn var opnaður.
Skýrsla undirbúningshóps þjóð-
garðsins ásamt verndaráætlun og
reglugerð ráðherra var kynnt við
stofnun þjóðgarðsins. Langur und-
irbúningstími að opnun þjóðgarðsins
skýrist einkum af því að samningar
um uppkaup jarða innan þjóðgarðs-
ins tóku lengri tíma en menn ætluðu
í upphafi en allt landið innan þjóð-
garðsins varð að vera í eigu ríkisins.
Helstu náttúruperlur og
fornminjar innan þjóðgarðs
Mörk þjóðgarðsins eru í suðri við
Háahraun í landi Dagverðarár og í
norðri við Gufuskála. Yst á Snæfells-
nesi er að finna einstakar náttúru-
minjar og afar sérstakt landslag við
rætur Snæfellsjökuls. Þarna er mik-
ill fjöldi sögulegra minja, m.a. frá
verstöðvunum í Dritvík og Gufuskál-
um. Í Dritvík er Tröllakirkja og
merkar söguminjar. Aflraunastein-
arnir Amlóði, Hálfdrættingur, Hálf-
sterkur og Fullsterkur eru þekktir. Í
landi Gufuskála eru svo nefndar
Írskubúðir en mikilvægi þeirra er
talið fólgið í því að húsin, sem virðast
varðveitt, eru talin vera frá 10. öld. Á
Gufuskálum eru yfir 200 rústir eftir
fiskbyrgi sem eru ásamt vörðum tal-
in veita vísbendingar um mikið at-
hafnalíf, en hvergi eru eins miklar
vergagnaleifar frá 15. öld og þar.
Helstu náttúruperlur svæðisins
eru taldar upp í verndaráætluninni
þar sem segir m.a. að Jökullinn sé
„miðja þjóðgarðsins, skapari og ein-
kenni svæðisins. Sérlega formfögur
eldkeila með söguhelgi og krafti sem
talin er ná yfir endamörk þessa
heims. Sem slíkur hefur hann mikið
verndargildi en ekki er hægt að
segja að hann sé í hættu af manna-
völdum. Hins vegar er aðdráttarafl
hans slíkt að á honum verða að gilda
ákveðnar umgengnisreglur í ljósi
þeirra hughrifa og upplifunar sem
hann veitir.“
Ströndin milli Malarrifs og Hóla-
hóla er talin hafa ótvírætt útivist-
argildi en þar er klettaströnd með
margs konar hraunmyndunum.
Svalþúfa og Lóndrangar eru talin
hafa mikið fræðslugildi auk þess sem
fegurð svæðisins er rómuð. Í vernd-
aráætluninni segir um eldstöðvar
svæðisins: „Eldstöðvar úr gjalli og
kleprum eru eitt séreinkenna Ís-
lands og finnast óvíða í þessum
heimshluta. Mikil ásókn er í efni
þeirra og er háð varnarbarátta um
tilvist þeirra víða um land. Það er því
ómetanlegt ef tekst að friðlýsa nær
heilt efnisnám og gera við skemmdir
í gígum þjóðgarðsins.“ Væjuhraun
er yngst hrauna innan þjóðgarðsins
en Bárðarkista og móbergsfjöllin í
kring mynda samfellu þar sem sjá
má þversnið af hinum ýmsu gerðum
gosmyndana sem urðu til við gos
undir jökli. Önnur einkenni svæð-
isins eru m.a. talin vera Háahraun
og hraunin ofan Purkhóla en Purk-
hólar og Purkhólahraun eru eitt
hellaauðugasta svæði landsins.
Snæfellsjökull hefur löngum orðið
skáldum yrkisefni. Frá skrásetj-
urum Íslendingasagna hafa margir
mætir menn ort til hans og orðið tíð-
rætt um orkuna sem í honum býr og
yfirnáttúrulega krafta. Með stofnun
þjóðgarðs á saga og fegurð jökulsins
og umhverfi hans eftir að heilla kom-
andi kynslóðir.
Þjóðgarður í tuttugu ár
Á þessu ári minnumst við þess að
liðin eru tuttugu ár frá stofnun Þjóð-
garðsins Snæfellsjökuls. Á þessum
tíma hefur Þjóðgarðurinn Snæfells-
jökull notið verka og umsjónar öfl-
ugra starfsmanna við stjórnun og
landvörslu sem og góðs samstarfs
við starfsmenn Umhverfisstofnunar,
umhverfisráðuneytis og Snæfells-
bæjar. Miklar framkvæmdir við inn-
viði svæðisins hafa verið fjármagn-
aðar og þjóðvegurinn fyrir Jökul
byggður upp sem hefur leitt til þess
að umferð um svæðið hefur aukist
mikið og þjóðgarðurinn og Snæfells-
nesið allt hefur notið þess að hingað
hafa komið þúsundir ferðamanna á
hverju ári sem fara um og njóta
þessa einstaka svæðis. Ferðum á
Jökulinn, í Vatnshelli, í Dritvík og
Djúpalónssand hefur fjölgað og eru
vinsælustu staðirnir perlur í um-
hverfinu sem ferðamenn vilja kom-
ast að og njóta. Þjóðgarðurinn Snæ-
fellsjökull á marga HOLLVINI sem
leggja sig fram við að efla starfsem-
ina og er það von mín að á næstu
tuttugu árum megi takast að byggja
upp öfluga innviði á svæðinu svo sem
við nýju Þjóðgarðsmiðstöðina á Hell-
issandi og þjónustumiðstöðina á
Malarrifi. Ég vil nota tækifærið og
þakka fyrir að hafa fengið að vinna
með öflugu fólki við undirbúning að
stofnun Þjóðgarðsins Snæfellsjök-
uls.
Eftir Sturlu
Böðvarsson » Á þessu ári minn-umst við þess að lið-
in eru tuttugu ár frá
stofnun Þjóðgarðsins
Snæfellsjökuls.
Sturla Böðvarsson
Höfundur er formaður stjórnar
Vina Snæfellsjökuls.
Þjóðgarðurinn Snæfellsjökull var opnaður 28. júní 2001
Einstakar náttúruminjar og
sérstakt landslag varðveitt.