Morgunblaðið - 26.06.2021, Blaðsíða 20

20 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 26. JÚNÍ 2021
O
rðræðugreining varð lykilorð eftir að Eiríkur Rögnvalds-
son birti eina slíka á „afsökunarbeiðni“ Samherja vegna
árása og njósna fyrirtækisins um tiltekinn fréttamann
og rithöfund – sem njósnurunum þótti ámælisvert að
gæti átt nýlegan bíl vegna þess að hann hefði fengið skáldalaun.
Orðræðugreiningu er beitt til að rýna í hvernig fólk beitir tungu-
málinu; meðvitað til að læða hugmyndum inn í umræðuna (eins og
í „afsökunarbeiðninni“) eða ómeðvitað sem afhjúpar þá hug-
myndir þeirra sem beita
tungumálinu (eins og í
samskiptum njósnaranna).
Opnunarkafli metsölu-
bókar Andra Snæs um
Draumalandið er dæmi
um vel heppnaða orðræðu-
greiningu á leitinni að
raunveruleikanum með
dæmi af samtali við leigu-
bílstjóra sem benti Andra
á að þið skáldin væruð
ekki í neinum tengslum
við raunveruleikann. Þetta
varð Andra tilefni til
greiningar á því hvað átt
væri við með raunveru-
leika í þessu samhengi.
Hann endaði á bújörð
langafa síns og langömmu
norður á Melrakkasléttu
þar sem fólk hefði stundað
sjálfsþurftarbúskap og
verið í beinum tengslum
við raunveruleikann, uns
afabróðir Andra keypti
fyrsta traktorinn og allt breyttist (eins og þegar þursameyjarnar
komu inn í sælulíf goðanna forðum og settu af stað atburðarás
sem leiddi til ragnaraka). Raunveruleiki okkar er annar og verð-
mætasköpunin er ekki lengur bundin við að draga fisk og reka úr
sjó til eigin nota, mjólka kýrnar og ala nokkrar skjátur til kjöt-
og ullarframleiðslu svo hægt sé að kaupa mjöl, járn, sykur og
kaffi.
Verðmætasköpun okkar byggist á þekkingu, menntun og ný-
sköpun eins og glöggt kom fram í kófinu þegar heilbrigðisvísindin
tóku höndum saman um að finna bóluefni sem gæti bjargað okkur
frá plágu sem hefði annars lagt heimsbyggðina í rúst eins og
gerðist iðulega í gamla raunveruleikanum. Skyndilega varð öllum
ljóst að raunveruleg verðmæti þjóðfélagsins voru sköpuð af vís-
inda- og menntafólki í heilbrigðis- og skólakerfum heimsins sem
eru að mennta næstu kynslóðir og mega aldrei missa einn einasta
árgang úr. Allt annað mátti loka án þess að nokkur sérstök verð-
mæti glötuðust.
Í þessu ljósi er einkennilegt að nú tali fólk um að koma hjólum
atvinnulífsins og verðmætasköpun aftur í gang og tengir sig
þannig við hina jákvæðu tilfinningu okkar fyrir raunverulegum
verðmætum úr kófinu. Að sjálfsögðu þurfum við aftur að koma
hvers kyns starfsemi af stað til að geta haldið áfram með líf okk-
ar; en það er ekki þannig að einungis hluti samfélagsins skapi
verðmæti og hinn hlutinn lifi af þeim verðmætum (t.d. í gegnum
skáldalaun) og sé ekki hluti af atvinnulífinu. Allt þjóðfélagið er
ein samhangandi keðja verðmætasköpunar þar sem við þurfum á
öllum að halda í þeim raunveruleika sem við búum í, faglærðum
jafnt sem ófaglærðum, kennurum, listamönnum, sjómönnum og
bændum. Enginn einn þessara hópa gæti skapað mikil verðmæti
án allra hinna.
Orðræðan og verðmætin
Tungutak
Gísli Sigurðsson
gislisi@hi.is
Ljósmynd/Colourbox
M
ikil þátttaka í prófkjörum Sjálfstæð-
isflokksins mun efla flokkinn mjög en
það er hægt að gera betur í þeim flokki
og öðrum flokkum. Á þessum vettvangi
hefur áður verið vakin athygli á því að með rafræn-
um kosningum er auðvelt að gera öllum flokks-
bundnum félögum kleift að taka þátt í kosningu for-
manns, varaformanns, ritara og miðstjórnar. Þótt
landsfundir Sjálfstæðisflokks séu fjölmennir eru þeir
fámennir sem hlutfall af skráðum flokksfélögum. Það
er augljóst að slík bein kosning forystu flokksins
mundi auka mjög lýðræði í Sjálfstæðisflokknum.
Í öllum flokkum á Íslandi hefur verið tilhneiging
til einsleitra skoðana og þeir verið gagnrýndir sem
lýstu öðrum skoðunum en flokksforystan. Það liggur
við að flokkarnir hér hafi verið líkari Komm-
únistaflokki Sovétríkjanna en lýðræðisflokkum á
Norðurlöndum. Að einhverju leyti er skýringin fá-
mennið hér.
Fyrir nokkrum misserum fékk
greinarhöfundur hringingu frá vini
í Sjálfstæðisflokknum. Hann sagði:
Mikið er ég feginn Styrmir að þú
skulir hafa sagt þig úr Sjálfstæð-
isflokknum.
Svar mitt var: Ég hef ekki sagt mig úr Sjálfstæð-
isflokknum.
Svar hans var: Jú hann […] sagði mér það
Svar mitt var: Það er lygi en segðu mér af hverju
hefðir þú verið svona feginn ef…
Svar hans var: Af því að þið Davíð skrifið gegn
Sjálfstæðisflokknum.
Hvorugur okkar Davíðs hefur skrifað gegn Sjálf-
stæðisflokknum. Við höfum bara aðra skoðun á því
hvernig á að haga starfi flokksins. Er það bannað í
lýðræðislegum flokki?
Fyrir 60 árum voru önnur vinnubrögð í flokknum.
Þá höfðum við Heimdellingar aðrar skoðanir og lét-
um þær í ljósi opinberlega. Þá var hringt í þáverandi
formann Heimdallar, sem hér skrifar, og hann boð-
aður á fund með Bjarna heitnum Benediktssyni for-
sætisráðherra. Þegar þangað var komið var fyrst
boðið upp á kók og síðan hófst samtalið. Það snerist
ekki um skammir heldur málefnalegar umræður.
Bjarni heitinn vildi skilja unga fólkið í flokknum
hans.
Því var svo fylgt eftir af öðru tilefni með því að
bjóða öllum formönnum sjálfstæðisfélaganna í
Reykjavík í þingflokksveizlu. Í þeirri veizlu sat
Bjarni heitinn yfir þáverandi formanni Heimdallar
fram undir morgun. Eftir þá nótt átti hann ekki
sterkari stuðningsmenn en ákveðinn hóp Heimdell-
inga.
Fyrrnefnt símtal vakti upp ýmiss konar hugleið-
ingar. Hvernig dettur fólki í hug að láta svona hugs-
anir í ljósi? Er þetta ríkjandi skoðun innan Sjálf-
stæðisflokksins? Eru einhverjir þar sem eiga þá ósk
heitasta að losna við sem flesta sem hafa aðra skoð-
un í einhverjum málum?
Svo vill til að innan þess flokks hafa á und-
anförnum misserum verið líflegir fundir um deilu-
mál eins og orkupakkana. Það er ekkert nýtt. Á sín-
um tíma rifumst við Halldór Blöndal á fundi í
Sjálfstæðisfélagi Akueyrar um það hvort leggja ætti
vegi með varanlegu slitlagi um hálendið. Það sá eng-
inn neitt athugavert við það.
Hvað er þá athugavert við það að við Davíð höfum
aðrar skoðanir en einhverjir aðrir í ákveðnum mál-
um og erum reyndar ekki alltaf sammála?
Reyndar hef ég tekið eftir því á allmörgum fund-
um sjálfstæðisfélaga á höfuðborgarsvæðinu á síð-
ustu árum að eftir fundina hafa menn dregið mig út
í horn og sagt: Hvernig þorir þú
að tala svona?
Ég hef svarað því til að ég hefði
ekki orðið var við neina ógn-
arstjórn í flokknum. En hvað
veldur andrúmslofti, sem kallar
fram síkar spurningar?
Alla vega bendir það til þess að það gæti verið
gagnlegt að ræða þessi mál á opnum fundi í Valhöll.
Fyrir tæpum þremur áratugum hitti ég að máli
einn þeirra sem voru að berjast fyrir sjálfstæði
Eystrasaltsríkja á heimili Bryndísar Schram og
Jóns Baldvins Hannibalssonar. Faðir þessa manns
hafði verið handtekinn fyrir brot á vopnalögum Sov-
étríkjanna. Það fannst bréfahnífur á skrifstofu föður
hans sem taldist vopnaeign.
Þeir sem vilja losna við óæskilega flokksfélaga
ættu kannski að huga að því að gera Melrakkasléttu
að Síberíu Íslands.
Allt er þetta fáránlegt með sama hætti og fyrr-
nefnt símtal. En þau gleymast ekki.
Og í engu samræmi við hefðir og venjur flokksins.
Þegar Gunnar Thoroddsen myndaði ríkisstjórn sína
kröfðust margir brottrekstrar hans. Geir Hall-
grímsson lagðist eindregið gegn því og skilaði
flokknum sameinuðum frá sér.
Kannski mundi það duga ef Bjarni Benediktsson
lýsti vanþóknun sinni á þeim vinnubrögðum sem hér
hefur verið lýst.
Í Sjálfstæðisflokknum á engin ein skoðun að vera
ríkjandi.Þvert á móti eiga margar skoðanir að tak-
ast á. Svo er gert út um þær á landsfundum og
þingflokksfundum og jafnvel með rafrænum kosn-
ingum sem allir flokksfélagar eiga rétt á að taka
þátt í.
Skoðanafrelsi og tjáningarfrelsi eru ákvörðuð í
stjórnarskrá. Það fer Sjálfstæðisflokknum illa að í
hans nafni sé reynt að brjóta þau stjórnarskrár-
ákvæði.
Þeir sem börðust í kalda stríðinu mega ekki
gleyma því fyrir hverju þeir börðust.
Skoðanafrelsi og tjáningarfrelsi
„Þið Davíð skrifið gegn
Sjálfstæðisflokknum“
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Sagnfræðingarnir RagnheiðurKristjánsdóttir og Pontus Järv-
stad draga upp ranga mynd af fas-
isma á Íslandi í framlagi til bók-
arinnar Anti-Fascism in the Nordic
Countries, sem kom út hjá Rout-
ledge árið 2019. Þau tala í fyrsta lagi
um nasisma, ekki fasisma, en í þágu
efnislegrar umræðu er eðlilegast að
hafa orðið „nasisma“ aðeins um hið
þýska afbrigði fasismans.
Í öðru lagi segja þau Ragnheiður
og Pontus, að Þjóðernishreyfing Ís-
lendinga, sem stofnuð var vorið
1933, hafi verið fasistaflokkur. En
Ásgeir Guðmundsson sagnfræð-
ingur, sem rannsakað hefur þessa
sögu manna mest, segir réttilega í
Sögu 1976, að Þjóðernishreyfingin
hafi ekki verið hreinræktaður fas-
istaflokkur, heldur sambland íhalds-
og fasistaflokks.
Í þriðja lagi klofnaði einmitt Þjóð-
ernishreyfingin fyrir bæjarstjórn-
arkosningar í Reykjavík í janúar
1934. Margir félagar hennar töldu
Sjálfstæðisflokkinn skárri kost en
vinstri flokkana, og tóku tveir þeirra
sæti á lista flokksins. Við það vildu
hinir eiginlegu fasistar í Þjóðern-
ishreyfingunni ekki sætta sig og
stofnuðu Flokk þjóðernissinna, sem
bauð fram í bæjarstjórnarkosn-
ingum 1934 og 1938 og í alþingis-
kosningum 1934 og 1937, en hlaut
sáralítið fylgi.
Þjóðernishreyfingin var leyst upp
vorið 1934, enda hafði hún frekar
verið málfundafélag en stjórn-
málaflokkur. Hins vegar má vissu-
lega telja Flokk þjóðernissinna fas-
istaflokk, þótt stækur
andkommúnismi sameinaði aðallega
félagana. En þau Ragnheiður og
Pontus horfa fram hjá því aðalatriði,
að Flokkur þjóðernissinna var stofn-
aður í andstöðu við Sjálfstæðis-
flokkinn. Spaugilegt dæmi um við-
leitni þeirra til að spyrða
Sjálfstæðisflokkinn saman við þenn-
an fylgislitla fasistaflokk er, þegar
þau nefna, að fyrsti formaður verka-
mannafélags sjálfstæðismanna, Óð-
ins, hafi áður verið í Flokki þjóðern-
issinna. Þau vita líklega ekki, að
þessi maður, Sigurður Halldórsson,
hafði enn áður verið í komm-
únistaflokknum!
.Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Hreyfing og flokkur
þjóðernissinna