Storð : heimur í öðru ljósi - 01.03.1985, Blaðsíða 46

þessum listiðnaði. Eftir að myndirnar
höfðu verið skornar út voru þær mál-
aðar í sterkum og glaðlegum litum og
mikil gylling var notuð. Myndunum
var raðað saman hlið við hlið, sjö til
níu myndum, í málaða tréumgjörð og
var miðmyndin jafnan hæst þeirra.
Loftverk úr alabastri, í gotneskum
stíl, var yfir hverri mynd. Bríkurnar
voru yfirleitt með vængjum, þannig að
þeim mátti loka og sáust þá ekki
myndirnar. Þetta var mjög hentugt
við flutninga en einnig nauðsynlegt í
dymbilvikunni, þegar hylja skyldi all-
ar skreytingar í kirkjum. Er leið á 15.
öldina var tréverkið yfir myndunum æ
íburðarmeira og senurnar stöðugt
flóknari og órólegri, en jafnframt varð
skurður myndanna grófari. En það
kom ekki að sök á meðan liturinn sat
enn á þeim. Einnig stækkuðu altaris-
töflurnar og var myndunum þá raðað í
tvær raðir.
Lágmyndunum var raðað saman
eftir ákveðnum myndefnum. Píslar-
sagan, gleðiviðburðir í lífi Maríu og
píslarsögur dýrlinga voru einna vin-
sælust. Venjan var að sýna boðun
Maríu, tilbeiðslu konunganna, upp-
stigningu Krists, upphafningu Maríu
og miðtöflu af heilagri þrenningu ef
um gleðiviðburði í lífi Maríu var að
ræða, en svik Júdasar, húðstrýkingu
Krists, greftrun og upprisu Krists og
krossfestinguna í miðið ef meginefnið
átti að vera píslarvætti Krists. Lág-
myndir af dýrlingi eða postula voru
annaðhvort til hvors enda, eða þær
voru settar inn á milli lágmyndanna,
ein stök eða tvær minni hvor fyrir ofan
aðra. Einnig voru einstaka lágmyndir
settar í málaða skápaumgjörð ætlaðar
til heimanotkunar eða sem skrín í
kirkjur eins og skrínið frá Selárdal, nú
í Þjóðminjasafninu, ber vitni um, en
það sýnir heilaga þrenningu.
Alabasturstöflurnar sóttu mynd-
efni í hefðbundið táknmál þess tíma,
eins og það birtist í lýsingum handrita,
veggmyndum og steindum gluggum.
Verkin voru unnin eftir ákveðnum for-
skriftum og oft eru smábreytingar,
sem sjá má, einungis tilkomnar vegna
mistaka eða misskilnings. Höfundar
áttu oft erfitt með að túlka flóknar
hreyfingar persónanna og útkoman
gat því orðið stirð og tilgerðarleg. Al-
menn stíleinkenni persónanna eru
mjög beinaberir útlimir, breiðar auga-
brúnir og bólgin augnlok. Myndirnar
voru ætíð hugsaðar sem tvívíður flöt-
ur, jafnvel þótt persónurnar gætu ver-
ið útskornar nær sjálfstætt frá bak-
grunni sínum. Þannig er samspil ljóss
og skugga ekki nýtt. Myndunum var
fyrst og fremst ætlað að segja sögu og
var því minna lagt í bakgrunninn, sem
yfirleitt var málaður, í stað þess að
smáatriði væru skorin út.
F
fi11 hefur reynst að
ákvarða aldur alabastursverka, eink-
um einstakra lágmynda. Um aldur
einnar altaristöflu, frá Santiago de
Compostela á Spáni, er nákvæmlega
vitað, en hún mun^ vera frá því
skömmu fyrir 1456. íslenskir kirkju-
máldagar eru mikilvægar heimildir
við aldursgreiningu verka er hér hafa
varðveist. I máldaga kirkjunnar í Hít-
ardal frá 1463 er getið um altaristöflu
úr alabastri og er mjög líklegt að um
sé að ræða sömu töflu og þá sem varð-
veist hefur. Þá er einnig getið um
altaristöflu í máldaga Möðruvalla-
kirkju frá 1471 og má af því einnig
ætla að taflan frá Möðruvöllum sé frá
því fyrir 1471. Frekari rannsóknir á
heimildum um alabastur á fslandi
munu geta komið að miklu gagni við
Þetta var
ódýr
fjöldaframleidd
nytjalist...
aldursákvörðun ýmissa lágmynda í
heildarskráningu verkanna sem unnið
er að í Englandi af Francis W.
Cheetham, aðalsérfræðingnum í ala-
bastri í dag.
„Alabastermen“ eins og höfundar
myndanna eru kallaðir í enskum heim-
ildum voru mjög íhaldssamir. Breyt-
ingar sem urðu á tímabilinu
1375—1550 í vopnum og klæðaburði
er ekki hægt að sjá í myndunum.
Táknmál þeirra var óbreytt yfir löng
tímabil og oft frá eldri tímum. Einnig
eru fá dæmi um byggingar í myndun-
um í perpendicular stílnum sem þá
var í tísku. Samanburður við skreyt-
ingar legsteina með alabastri í enskum
kirkjum frá þessum tíma hafa komið
að góðu gagni við aldursákvörðun
enda nákvæmlega tímasettar. Einnig
gefa kantar lágmyndanna vísbendingu
um aldur, því þeir verða grófari eftir
því sem líður á 15. öldina.
Alabastursmyndum var skipað
niður í einstök tímabil af prófessor
E.S. Prior þegar árið 1913. Sú tíma-
röðun stendur í meginatriðum enn,
þótt hún hafi verið einfölduð af Fran-
cis W. Cheetham. Skipa má myndun-
um í þrjú tímabil; frá 1340—1400,
1400—1460 og 1460—1550. íslensku
alabastursverkin, sem varðveitt eru,
má tímasetja frá 1430 til 1525. Elst er
altarisbrík úr kirkju Munkaþverár-
kiausturs frá 1430—1450, en flest
verkanna eru frá síðasta tímabilinu,
þ.e. eftir 1460.
Alabastursverkin sem varðveitt
eru á íslandi gefa góða mynd af hvað
framleitt var á 15. öld úr alabastri í
Engiandi. Þau sýna smekk þess tíma
fyrir skrautlega hluti sem auðvelt var
að flytja milli staða. Myndirnar voru
framleiddar í stórum stíl á vinnustof-
um þar sem mjög íhaldssöm hefð var
ríkjandi. Þetta var ódýr fjöldafram-
leidd nytjalist frekar en einstæð lista-
verk sjálfstæðra listamanna. En þrátt
fyrir það eru margar myndanna ágæt-
lega skornar og yfir þeim er fínlegur
blær. Hið ríkulega útlit verkanna og
hinn einfaldi frásagnarstíll þeirra
gerði þau afar eftirsótt. Þær eru ágæt-
ur vitnisburður um afstöðu samtíðar
sinnar til listar sem miðils til að upp-
lýsa almenning.
Bera Nordal er MA í listfrœði og sérfrœðingur
í miðaldalist.
44