Storð : heimur í öðru ljósi - 01.03.1985, Síða 87

HLJÓMTÆKI
Dýpt,
breidd og
endurómur
Eftir Konráð S. Konráðsson
Ef halda á í kaupstaðarferð til að
afla sér hljómtækja vill valið
oft reynast erfitt, ekki síst ef
óljóst er í upphafi eftir hverju
er sóst og oft á tíðum verður kaupand-
inn ágengum og rökföstum sölumanni
auðveld bráð. Ekki gerir það kaupand-
anum léttara um vik að þau hljómtæki
sem helst vekja athygli hans í fyrstu,
oft fyrir sakir skærra hátóna og
hljómmikils bassa, eru fremur þreyt-
andi til lengdar. Slík hljómtæki ýkja
efsta og neðsta hluta tónsviðsins og þá
verður óhjákvæmilega útundan sá
hluti þess sem mikilvægastur er, miðj-
an. Þar er næmi mannseyrans á
hljómbrigði og tónstyrk hvað mest.
Hæfileikinn til að geta metið fjarlægð
hljóðs, til að skynja þrívídd hljóm-
myndarinnar, byggist einmitt á að
heyra vel miðju tónsviðsins.
Áður en við hættum okkur lengra
út í þessa umræðu skal vikið að nokkr-
um þáttum upptökutækninnar, sem
skipta hlustandann meira máli en
hann gerir sér oft á tíðum grein fyrir.
Við hljóðversupptöku, þar sem leikið
er á rafmagnshljóðfæri, er einfaldast
og eðlilegast að taka hljóm hljóðfæris-
ins beint upp á tónband án þess að
nota hátalara og hljóðnema sem milli-
liði. Hvert hljóðfæri, t.d. rafmagnsgít-
ar, -píanó, -orgel og -slagverk, er
geymt á ákveðinni upptökurás. Af
skiljanlegum ástæðum er söngur hins
vegar tekinn upp með hljóðnema, en
söngvaranum er þá oftast komið fyrir í
tóndauðum klefa til að forðast allt
endurkast og bergmál. Þegar upptöku
er lokið geta upptökustjóri og tækni-
menn síðan bjagað og breytt hljómi
hljóðfæra og raddar eftir þörfum og
að síðustu lagt niður hin einstöku
hljóðfæri milli hátalaranna tveggja,
hægri og vinstri, þó eftir ákveðnum
reglum, líkt og þegar þvottur er
hengdur á snúru. Sú tónmynd sem
þannig fæst er tvívíð, þ.e. hljóðfærin
og söngurinn hljóma í örgrunnum fleti
milli hátalaranna tveggja, hvert óháð
öðru, og er þannig í raun um að ræða
umbreytta „mónó“-upptöku.
Við upptöku hljóðfæra sem
hljóma af eigin rammleik, t.d.
fiðlu og flygils, gilda önnur
lögmál. Þá er vitaskuld notast
við hljóðnema, og til að hljóðfærin
hljómi ekki hvert ofan í öðru (mónó),
eru þeir hafðir tveir eða jafnvel fleiri.
Við upptöku nema þannig hljóðnem-
arnir ekki aðeins hljóm hljóðfæranna
sjálfra heldur alls umhverfisins,
hljómleikasalarins — allt endurkast
og bergmál. Hljómmyndin verður
þannig mun flóknari en áður er lýst,
hún öðlast dýpt, verður þrívíð. Hlust-
andinn getur ekki aðeins greint af-
stöðu hljóðfæranna frá hægri til
vinstri, heldur á hann og að geta gert
sér þokkalega grein fyrir dýpt
hljómmyndarinnar.
í samræmi við það sem að framan
greinir hafa hljómtæki síðustu ára þró-
ast nokkuð í gagnstæðar áttir, hvað
varðar gerð og hönnun. í öðru tilvik-
inu gildir það meginmarkmið að
hljómlistin hljómi áheyrilega, og
skiptir þá litlu hvort hljómurinn er
eðlilegur eða trúverðugur. Slík
hljómflutningstæki eru því einskonar
hljóðfæri þar sem hlustandinn getur
breytt blæ og áferð tónlistarinnar eftir
eigin geðþótta. Þessi tæki og sá hugs-
unarháttur sem að baki liggur höfðar
fyrst og fremst til aðdáenda léttari
tónlistar á borð við rokk eða popp.
Slík tónlist verður að mestu til í hljóð-
verinu og því er erfitt að gera sér
grein fyrir hvernig hún hljómar í
raunveruleikanum. Við upptöku henn-
ar eru hljómmynd og eðlilegt mið-
tónsvið látin lönd og leið, og áherslan
þess í stað lögð á mikinn tónstyrk, ýkt
hátónsvið og annað það sem hrífur
hlustandann við fyrstu kynni.
Á hinum pólnum eru þau hljóm-
Góð hljómtæki framkalla upphaflega
mynd tónlistarinnar.
85