Bændablaðið - 23.09.2021, Blaðsíða 42

Bændablaðið | Fimmtudagur 23. september 202142
Á vegum Orkídeu, sem er sam-
starfsverkefni um nýsköpun í
matvælaframleiðslu á Suðurlandi,
var gefin út áfangaskýrsla í sumar
um tækifæri Íslands í orkutengdri
matvælaframleiðslu að beiðni
sjávarútvegs- og landbúnaðarráð-
herra.
Í skýrslunni kemur fram að tæki-
færi eru á ýmsum sviðum; meðal
annars ylrækt, próteinframleiðslu,
kornrækt, frumuræktun, eldi sjáv-
ar- og vatnadýra – auk möguleika í
matvælavinnslu.
Orkídea samstarfsverkefni
var komið á fót síðla árs 2020.
Verkefnið er í eigu Landvirkjunar,
Samtaka sunnlenskra sveitarfélaga
og Landbúnaðarháskóla Íslands.
Auk þess styrkti sjávarútvegs- og
landbúnaðarráðuneytið stofnun verk-
efnisins með framlagi árið 2020.
Útflutningur á hágæðamatvælum
Höfundar skýrslunnar eru þau Sveinn
Aðalsteinsson, framkvæmdastjóri
Orkídeu og Helga Gunnlaugsdóttir,
rannsókna- og þróunarstjóri Orkídeu.
Varðandi ylræktina segir Sveinn
að ódýr raforka sé frumskilyrði
ylræktar til útflutnings en sömuleiðis
styðji jarðhiti við hagkvæmni ylrækt-
ar á Íslandi.
„Útflutningur á hágæðamatvæl-
um sem ætlaðar eru vel borgandi
sessmörkuðum [e. niche markets]
er fýsilegur kostur. Þá má einnig
nefna að breytingar sem fela í sér
styttingu á flutningstíma gefa aukna
möguleika á útflutningi matvæla“
segir Sveinn. „Svo má einnig nefna
nýja próteingjafa,“ bætir Helga við.
„Við teljum líklegt að markaður fyrir
fóðurprótein framleitt á sjálfbæran
hátt, til dæmis vegna fiskeldis, auk-
ist mikið á næstu árum, bæði hér-
lendis og erlendis. Sömuleiðis mun
slík próteinframleiðsla verða nýtt til
manneldis í auknum mæli, til dæmis
með framleiðslu á smáþörungum
og skordýrum. Slík fóður- og mat-
vælaframleiðsla hentar vel í grænum
iðngörðum.“
Tækifæri í hefðbundinni
kornrækt og erfðabreyttri
Helga segir enn fremur að í
skýr slunni sé lögð áhersla á aukna
kornrækt, til fóðurs og manneldis.
„Kornrækt til manneldis er mjög
takmörkuð hérlendis en tækifærin
eru augljóslega til staðar. Íslensk
kornrækt notar nánast engin varn-
arefni sem gefur aukna möguleika
á útflutningi á sessmarkaði. Það er
hins vegar skortur á miðlægri korn-
vinnslu; til dæmis þurrkun og mölun
sem háir þróun í greininni.
Framboð á hagstæðum lánum
og aukin fyrirgreiðsla opinberra
aðila myndi auðvelda innviðaupp-
byggingu á sviðinu.
Þá felur ræktun erfðabreyttra
korntegunda í sér mikla möguleika
fyrir íslenska kornrækt, til að fram-
leiða sérhæfð prótein til dæmis fyrir
lyfjageirann, matvælaframleiðslu og
fæðubótarefni.“
Möguleikar í fiskeldi á landi
„Enn eru miklir möguleikar í fisk-
eldi því auk sjókvíaeldis er mikill
áhugi á að auka landeldi meðal fisk-
eldisfyrirtækja. Landeldi býður upp
á stýrðar aðstæður, stöðuga fram-
leiðslu, minni sjúkdómahættu og
minni umhverfisáhrif. Landeldi
er hins vegar orkukræft og krefst
aðgengis að raforku á hagstæðu
verði. Landeldi nýtur líka góðs af
fjölbreyttum auðlindastraumum
grænna iðngarða,“ segir Sveinn.
„Við megum heldur ekki gleyma
því að ein af hindrunum fyrir
útflutningi á matvælum frá Íslandi er
að flutningstími ferskvöru á erlenda
markaði takmarkast af geymslu-
þoli. Matvælavinnsla sem eykur
geymsluþol og dregur úr þyngd
býður upp á aukna útflutnings-
möguleika auk þess sem flutningur
verður ódýrari. Til dæmis má með
frostþurrkun varðveita bragðgæði og
næringargildi matvæla. Frostþurrkun
er orkufrek vinnsluaðferð en gæti
verið miðlæg í ákveðnum lands-
hlutum og þá nálægt tengipunktum
raforku og/eða jarðgufu og útflutn-
ingsgáttum.“
Hagstætt verð og
aðgengi að raforku
Sveinn segir að það gefi auga leið
að orkutengd matvælaframleiðsla
sé háð aðgengi og hagstæðu verði á
raforku. „Stór hluti rafmagnsverðs
í dreifbýli er vegna flutnings og
dreifingar. Til að ná niður þessum
kostnaði er lagt til að stjórnvöld fari
í ítarlega kortlagningu og ákvörðun
á bestu staðsetningu tengipunkta
háspennu raforku í dreifbýli og ýti
þannig undir stofnun grænna iðn-
garða eða klasa sem nýta orku og
auðlindir á hagkvæman hátt. Þessir
tengipunktar eru til og þá þurfum
við að styrkja með betri innviðum.
Annars staðar eru aðrar kjöraðstæður
til dæmis ódýrt land, heitt og kalt
vatn og aðgengi að útflutningsgáttum
en tengipunkta vantar til dæmis á
Suðurlandi. Að okkar mati er þetta
mikilvægasta verkefni stjórnvalda
núna og forsenda þeirra tækifæra
sem við teljum upp í skýrslunni.“
Skýrsluna má nálgast á vef
Orkídeu, orkidea.is. /smh
LÍF&STARF
Skýrslu skilað til sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra um tækifærin í orkutengdri matvælaframleiðslu:
Tækifærin fjölmörg á sviðum
yl- og kornræktar
Sveinn Aðalsteinsson, framkvæmdastjóri Orkídeu og Helga Gunnlaugsdóttir, rannsókna- og þróunarstjóri Orkídeu.
Gefa almenningi innsýn í starfsemi fiskeldis á landsbyggðinni:
Fyrsta fræðslumiðstöð landsins um fiskeldi
hefur verið opnuð í 101 Reykjavík
Lax-Inn er ný fræðslumið-
stöð fiskeldis á Grandagarði
í Reykjavík, sem var opnuð
formlega 10. september. Þar
er nú hægt að kynna sér starf-
semi fiskeldis með beintengingu
myndavéla bæði í land- og sjó-
eldi á landsbyggðinni ásamt
ýmsu öðru fræðsluefni um þessa
atvinnugrein.
Það er Sigurður Pétursson,
sem er stofnandi og eigandi nýja
fræðslusetursins, en þetta mun vera
fyrsta fræðslusetrið um fiskeldi á
Íslandi sem kynnir framleiðslu,
tækni og afurðir úr íslensku lax-
fiskaeldi.
Frá hrogni til fisks á disk
„Við leggjum áherslu á fræðslu
um hvernig fiskeldi við íslenskar
aðstæður fer fram, frá hrogni til
fisks og alla leið á disk neytenda.
Heildarferli framleiðslunnar er
lýst, til dæmis hvernig jarðvarmi
og græn raforka eru nýttar og hag-
stæðar umhverfisaðstæður í land-
eldi einnig með gegnumstreymi
og hringrásarkerfi. Frætt er um
áframeldi í sjó, en það er gert við
köldustu aðstæður sem þekkjast
í laxfiskaeldi í heiminum. Öllu
framleiðsluferlinu eru gerð ítarleg
skil, hvað einkennir gæði afurða
og umhverfisáhrif framleiðslunnar
rakin. Áhersla er lögð á kynningu á
eldistækni íslenskra fyrirtækja sem
eru mjög framarlega á heimsvísu í
tæknilausnum bæði í eldi og fram-
leiðslu,“ segir Sigurður.
Fremstir í bleikjueldi og
laxeldi á landi í heiminum
„Íslendingar eru í dag fremstir í
bleikjueldi og laxeldi á landi í heim-
inum en saga þess er löng hér á landi.
Elstu rituðu heimildir um fiskeldi
við land ná aftur til landnámsaldar
þegar laxfiskar voru fluttir úr ám í
tjarnir til þess að eiga mat allt árið.
Hvergi á heimsvísu er stundað jafn
mikið eldi Atlantshafslaxaseiða í
tengslum við seiðasleppingar í ár.
Bleikjueldið er það stærsta á heims-
vísu og er mesta framleiðsla á lax í
landeldi hér á landi. Þá hefur hlut-
fallslegur vöxtur sjóeldis á laxi verið
mestur við Íslandsstrendur á síðustu
árum. Í fyrra varð lax næststærsta út-
flutningstegund sjávarafurða á eftir
þorski. Íslensk tæknifyrirtæki hafa
náð mjög langt á heimsvísu í tækni-
tengdu eldi eins og Vaka ehf., sem
og vinnslu eldisafurða, og nægir þar
að nefna Marel, Völku og Skaginn
3X,“ segir Sigurður.
Tengsl við atvinnugreinina
Sigurður hefur víðtæka menntun og
reynslu úr land- og sjóeldi laxfiska
(bleikju, silung og laxi) og komið
að ýmsum nýsköpunarverkefnum
á sviði laxaræktunar. Lax-Inn er í
samstarfi við fjölmarga aðila sem
munu kynna starfsemi sína í þessu
nýja fræðslu- og nýsköpunarsetri.
Verkefnisstjóri Lax-Inn er Katrín
Unnur Ólafsdóttir, véla- og iðnað-
arverkfræðingur.
Fræðslumiðstöð fiskeldis
„Tilgangur fræðslumiðstöðvarinnar
er að „opna“ glugga að starfsemi
fiskeldis hér á landi, uppfræða og
vekja áhuga almennings á sjálfbærri
matvælaframleiðslu atvinnugreinar-
innar. Enn fremur er markmiðið að
miðla þekkingu um stöðu og fram-
þróun í tækni eldisferilsins og gera
upplýsingar um umhverfisþætti að-
gengilega. Að lokum er markmiðið
að gera tækifærin sem byggja á
mikilli tækniþróun og nýsköpun
sýnileg,“ segir Katrín Unnur. Allar
nánari upplýsingar um nýju fræðslu-
miðstöðina er að finna á heimasíð-
unni www.lax-inn.is. /MHH
Sigurður Pétursson, stofnandi Lax-Inn og Katrín Unnur Ólafsdóttir, verkefnisstjóri Lax-Inn. Katrín segir nýju fræðslu-
miðstöðina hafa fengið mjög góð og jákvæð viðbrögð. Mynd / Aðsend