Fréttablaðið - 29.01.2022, Qupperneq 31

Verkefni Landsnets
er að jafna stöðu
íbúa landsins, er varðar
öryggi og aðgengi að
rafmagni, hvar sem þeir
búa. Þar skipti máli að
innviðir séu fyrir hendi.
Einnig skiptir máli að
virkur markaður sé með
orku í Kauphöll.
Viðskiptaumhverfi á íslensk-
um orkumarkaði hefur
breyst mikið á stuttum tíma
og við höfum rétt fengið
að sjá toppinn á ísjakanum
í þeim efnum. Á komandi
misserum og árum mun
orkumarkaðurinn taka
stakkaskiptum og á sumum
sviðum er Ísland í farar-
broddi í heiminum.
Landsnet hefur sérleyfi til að reka
flutningakerfi raforku á Íslandi.
Fyrirtækið stendur nú í stafni
straumhvarfa sem eru að verða á
orkumarkaði bæði hér á landi og
um allan heim.
„Þær grundvallarbreytingar
sem eru hafnar byggja á íslensku
raforkulögunum sem gera ráð fyrir
markaðsviðskiptum með orku.
Flestar vestrænar þjóðir eru að fara
þessa leið. Við erum hins vegar
dálítið eftir á í þróuninni á orku­
markaðinum að þessu leyti,“ segir
Guðmundur Ingi Ásmundsson,
forstjóri Landsnets.
Fleiri framleiðendur
og meiri fjölbreytni
„Ef við horfum á orkuframleiðsl­
una í dag, sjáum við að framleið­
endur eru fáir og ekki mikil fjöl­
breytni í framleiðslunni. Það hafa
orðið breytingar og þróun í sam­
bandi við smávirkjanir, bænda­
virkjanir sem eru í einkaeigu.
Þegar við horfum hins vegar til
lengri tíma sjáum við fram á meiri
þróun og miklu meiri fjölbreytni.
Vegna loftslagsmálanna koma inn
stór og smá vindorkuver. Hugsan­
lega er sólarorkan líka kostur þó
að ekki hafi verið kannað hversu
raunhæfur kostur hún er á Íslandi.“
Guðmundur segir orkufram­
leiðendum vera að fjölga. Smærri
virkjanir séu í bígerð um allt land
og rammaáætlun haldi utan um
stóru verkefnin.
Til að litlir orkuframleiðendur
hafi að gang að markaði þarf að
sögn Guðmundar að vera til staðar
einhvers konar kauphöll. Í dag selja
litlu framleiðendurnir til hinna
stóru en nú séu að birtast á sviðinu
orkumiðlarar, fyrirtæki sem kaupa
og selja orku en eru ekki með
neinar virkjanir sjálf.
Dæmi um orkumiðlara eru N1,
Straumlind og Orka heimilanna.
Þessi fyrirtæki selja neytendum
orku en þeirra eina leið til að útvega
sér hana er að semja beint við orku­
fyrirtækin í stað þess að geta farið
inn á markað til að kaupa.
Kauphöll með orku
Guðmundur segir Landsnet hafa
unnið að undirbúningi orkumark­
aðar um árabil. Nú sé vinnan orðin
markvissari en áður vegna þess
að málið sé orðið brýnt. „Við hjá
Landsneti finnum fyrir vaxandi
stuðning við hugmyndir um
Kauphöllina sem mun stuðla að
meira gagnsæi á orkumarkaðinum,
bættri nýtingu raforkukerfisins og
greiða fyrir aðgangi nýrra lausna.
Vinnan fram undan snýr að því
að útbúa ramma sem skapar sam­
keppnismarkað en er um leið vörn
gegn miklum sveiflum. Reglur
sem þessar eru mjög algengar í
kauphöllum með t.d. hlutabréf en
þurfa aðlögunar við til að mæta
aðstæðum á orkumörkuðum,“
segir Guðmundur.
Hann segir spennandi tíma
vera fram undan. „Breytingarnar
sem eru að verða leiða til þess að
Landsnet þarf að aðlaga starf­
semina að nýjum viðmiðum sem
samkeppnisviðskipti setja fyrir­
tækjum á orkumarkaði.“
Hröð þróun í sjálfvirknivæðingu
Tilkoma orkumarkaða hefur leitt
til grundvallarbreytinga á stöðu
notenda orku. Aukið gagnsæi gerir
notendur meðvitaðri um orkuverð
og þeir bregðast við í auknum mæli
bjóðist hagstæðari kjör. Notendur
vilja í auknum mæli ákveða sjálfir
hvernig þeir haga orkukaupum.
Að sögn Guðmundar hefur þessi
breytta hegðum skapað tækifæri
fyrir hátæknifyrirtæki sem fram­
leiða tæki sem hjálpa notendum
með sjálfvirkum hætti að stýra
innkaupum og hagræða í orku­
kaupum.
„Upplýsingar eru grundvöllur
þess að bæði framleiðendur og
notendur geti brugðist við breyt­
ingum á verði og öðrum þáttum.
Sjálfvirknin mun breyta miklu.
Sá sem á rafbíl og hleður hann er
kannski ekki mikið að velta fyrir
sér hvernig hann nær hámarks­
hagkvæmni við að hlaða. En ef
hleðslustöðin er orðin snjöll og
getur valið hvenær best er að hlaða
bílinn er dæmið orðið annað. Fólk
mun láta þessi snjöllu hátæknitæki
um málið,“ segir Guðmundur.
Orkufyrirtækin þekkja vel þau
tækifæri sem felast þessari þróun.
Með upplýsingum og hátækni
skapast miklir möguleikar fyrir
þau að hagræða í sínum rekstri.
Þetta leiðir til hagkvæmni í rekstri
þeirra og lægra orkuverðs. Hjá
Landsneti er þessi vegferð þegar
hafin að sögn Guðmundar. Sjálf­
virkni og snjalltækni muni stuðla
að því að stilla saman framleiðslu
og eftirspurn. Eftir því sem ný
tækni eins og t.d. rafhlöður verði
raunhæfari kostur verði líka auð­
veldara nýta það í kerfinu.
Tilkoma Kauphallar, sjálfvirkni­
væðing og breytt hegðun notenda
þarf að mæta með hraðbraut upp­
lýsinga. „Við erum að færast yfir í
kerfi þar sem ákvarðanir eru tekn­
ar um alla orkukeðjuna. Dreifður
aðgangur að upplýsingum er þar af
leiðandi nauðsynlegur. Rafbílaeig­
andi sem ákveður að hlaða bílinn
um nótt þarf upplýsingar um orku­
verðið frá framleiðanda, afslátt
á dreifingarkostnaði, straumrof
vegna viðhalds í kerfinu o.s.frv.
Með öðrum orðum upplýsingar úr
allri orkukeðjunni.“
Mikilvægi flutningskerfis eykst
með fjölbreyttari orkuvinnslu og
breyttri hegðun notenda. Ný orku­
vinnslutækni eins og vindorka
og breytt virkni notenda leiðir til
meiri sveiflna í orkuflutningi og
dreifingu en áður. Ýmsir mögu­
leikar eru til að draga út þessum
sveiflum með nýjum lausnum
og hvötum til notenda. Engu að
síður mun flutningurinn aukast í
þessum kerfum.
„Flutningskerfið er ekki í stakk
búið til að mæta þörfum í dag og
hvað þá því sem verður í fram­
tíðinni. Þess vegna er gríðarlega
mikilvægt að styrkja flutningskerf­
ið. Okkur hefur gengið ágætlega að
komast af stað í því verkefni.“
Næsta kynslóð flutningskerfis
„Til viðbótar við breytingar sem
eru handa við hornið og hafa
verið nefndar hér á undan, þá
þarf grunnurinn, þ.e. raflínurnar
og tengivirkin, að ráða við hlut­
verk sitt, sem er að flytja raforku
frá virkjunum til byggða. Upp­
bygging kerfisins hefur ekki fylgt
þróuninni í samfélaginu, hvort
sem horft er til aukinnar raforku­
notkunar eða aukinna krafna um
öryggi. Núverandi byggðalína
hefur reynst samfélaginu vel en
er kominn til ára sinna og nú þarf
sterkari og flutningsmeiri innviði,
næstu stærð fyrir ofan, sem verður
þá megin þjóðbraut orkunnar.“
Guðmundur segir vegferðina
hafna, eitt mikilvægasta verkefnið,
ný kynslóð byggðalínu, er að rísa „Í
fyrra tókum við í notkun Kröflu­
línu 3 sem fer frá Fljótsdal austur á
fjörðum og inn í Kröfluvirkjun og í
sumar tökum við línu frá Kröflu til
Akureyrar.
Mikilvægt er að geta haldið
áfram með þessa þjóðhagslegu
mikilvægu uppbyggingu og klára
leiðina suður í Hvalfjörð og áfram
út á Suðurnesin. Bygging slíkra
innviða er flókið verkefni, en það
kann að hljóma ótrúlega en helsta
áskorunin í dag eru fjölmörg opin­
ber ferli sem taka langan tíma og
geta stangast á, og fyrir vikið gefa
ekki endanlega niðurstöðu svo
hægt sé að hefja framkvæmdir. Við
hjá Landsneti höfum bent á þetta
og fundið fyrir miklum skilning og
höfum fulla trú á að stjórnvöld vilji
taka á þessu til að bæta skilvirkni
hins opinbera.“
Að auki hefur Landsnet á síðustu
árum lagt aukna áherslu á smærri
framkvæmdir víða um land sem
hafa skilað verulegum úrbótum á
mörgum svæðum. Smám saman er
staðan að batna.
Verkefni Landsnets er að sögn
Guðmundar, að jafna stöðu íbúa
landsins er varðar öryggi og
aðgengi að rafmagni, hvar sem þeir
búa. Þar skipti máli að innviðir
séu fyrir hendi. Einnig skipti máli
að virkur markaður sé með orku í
kauphöll og forsenda þess sé upp­
lýsingastreymi í rauntíma til að
bæði notendur og framleiðendur
geti tekið upplýstar ákvarðanir
byggðar á rauntímaupplýsingum.
Guðmundur segir hraðbraut
upplýsinganna fljótlega munu
skipta jafn miklu máli og raforku­
flutningskerfið sjálft. „Í þessu nýja
dreifistýrða kerfi verða upplýs­
ingar notaðar til að taka ákvarð­
anir. Hún verður notuð til að setja
sjálfvirkni á og það er hún sem
verður notuð til að stjórna öllum
kerfunum.“
Landsnet leiðandi í snjalltækni
Guðmundur segir að við verðum
að átta okkur á því að framtíðin sé
þegar komin. „Við sem fyrirtæki
erum komin af stað á ákveðnum
sviðum. Við erum farin að nota
snjallar lausnir til að draga úr þeim
takmörkunum sem eru á flutn­
ingskerfinu og auka þannig orku­
flæðið og möguleika viðskiptavina
á að tengjast kerfinu.“
Landsnet er leiðandi í heiminum
í notkun snjalltækni í orkuflutn­
ingum. „Við erum til dæmis búin
að skipta um tækni í nokkrum
spennistöðva okkar. Þær eru
orðnar stafrænar.
Hér erum við í fremstu röð.
Landsnet framtíðarinnar þarf ekki
bara á verkfræðingum að halda.
Landsnet framtíðarinnar þarf á
skapandi fólki að halda með fjöl­
breyttari þekkingu en áður, vegna
þess að fyrirtækið er að breytast
frá því að vera innviðafyrirtæki í
að vera samtvinnað innviða­ og
hátæknifyrirtæki sem sinnir
jafnframt viðskiptahluta orku­
markaðarins,“ segir Guðmundur
Ingi Ásmundsson, forstjóri Lands­
nets. n
Loftslagsmálin
eru drifkraftur
umbreytingar
Guðmundur
Ingi Ásmunds-
son, forstjóri
Landsnets,
segir hraðbraut
upplýsinga
vera forsendu
hagræðingar á
orkumarkaði.
FRÉTTABLAÐIÐ/SIG-
TRYGGUR ARI
Til vinstri má sjá
afhendingar-
getu Landsnets
eins og hún var
á síðasta ári, en
hægra megin er
staðan árið 2030
samkvæmt
áætlunum.
kynningarblað 3LAUGARDAGUR 29. janúar 2022 ORK A ÍSLANDS