Skessuhorn - 15.12.2021, Page 90

MIÐVIKUDAGUR 15. DESEMBER 202190
Borgarnes er ekki vel í sveit sett
hvað útgerð varðar, þó þar séu ýms-
ir aðrir landkostir. Engu að síður
var þar um skeið rekin blómleg út-
gerð og Borgnesingar áttu um tíma
aflahæsta skipið á síldveiðum, hina
víðfrægu Eldborg. Sagt er að sæ-
barðir menn, sem alist höfðu upp í
útgerðarplássum víða um land, hafi
furðað sig mjög á því að borgfirskir
sveitastrákar hefðu skotið þeim ref
fyrir rass.
Grímshúsfélagið var stofnað til
að varðveita þessa einstöku sögu.
Á meðal þess sem félagið gerði var
að endurbyggja Grímshúsið, en
það var reist árið 1942. Það var út-
gerðarfélagið Grímur hf. sem stóð
að því. Húsið á sér langa sögu og
hefur gegnt ýmsum hlutverkum,
meðal annars hýst hreppsskrifstofu
Borgarneshrepps. Nú stendur til að
koma þar fyrir sýningu, bæði á sögu
staðarins og eins tengdri ginfram-
leiðslu Martins Miller Gin.
Sveinn Hálfdánarson var einn af
forsprökkum Grímshúsfélagsins.
Hann man tímana tvenna, var um
árabil forkólfur í verkalýðshreyf-
ingunni og þekkir atvinnusögu
hérað sins vel. Hann er orðinn lang-
eygur eftir því að markmið Gríms-
húsfélagsins verði að að veruleika
og vill sjá húsið í fullum rekstri.
Miklu hafi enda verið kostað til við
endurgerð þess. Fyrst og fremst vill
hann þó gera útgerðarsögunni hátt
undir höfði, enda er hún stórmerki-
leg.
Bjargaði fátækum
Borgnesingar voru stoltir af sínum
skipum, þegar þau voru og hétu.
Það þótti ekki leiðinlegt að eiga
aflakónginn, Ólaf Magnússon skip-
stjóra á Eldborg, og sigling með
fisk til Bretlands skilaði miklum
tekjum. Sveinn segir þó að til út-
gerðarinnar hafi ekki endilega ver-
ið stofnað með gróðavonina eina
að vopni. Þetta hafi ekki síður verið
félagsleg aðgerð.
„Þessi útgerð bjargaði á sínum
tíma fátækum fjölskyldum í stór-
um stíl. Hafnaraðstaða var hér
engin. Það var ekki hægt að komast
inn nema á flóði. Héðan var ekki
hægt að gera út dagróðrabáta eins
og á Akranesi, það var ekki hægt.
Heimamenn stofnuðu þessar út-
gerðir og voru fyrst og fremst að
búa til vinnu fyrir fólk. Hér hafði
fólk ekkert að gera nema bara rétt
yfir sláturtíðina og yfir sumartím-
ann var þjónusta við landbúnaðar-
héröðin.
Þetta var því fyrst og fremst liður
í því að efla Borgarnes sem bæjarfé-
lag. Hér voru stórar og barnmargar
fjölskyldur, tíu tólf börn. Ég gæti
nefnt dæmi um mann sem kom upp
ellefu börnum, var með þrjár fjór-
ar kýr fyrir heimilið, nokkrar roll-
ur og hænsni. Hann vann fullan dag
í sláturhúsinu og kjötvinnslu þess á
milli, og hann byggði lítinn bæ upp
fyrir sig og fjölskylduna og ræktaði
tún fyrir ofan. Þetta hefði aldrei lif-
að af, allur þessi barnaskari, ef hann
hefði ekki haft þessa vinnu í kring-
um útgerð og fleira. Hann sagði
það sjálfur, hann hefði aldrei lifað
af með sína hópa ef þessi útgerð
hefði ekki komið til. Þetta sögðu
fleiri.“
Félag um Grímshús
Grímshúsfélag var stofnað árið
2011. Ári áður hafði Snorri Þor-
steinsson, fyrrum fræðslustjóri,
skrifað grein í Skessuhorn og varp-
að þeirri hugmynd fram að Gríms-
hús yrði endurgert. Sveinn var einn
af forvígismönnum félagsins, ásamt
Sigvalda Arasyni. Félagið lét byggja
líkön af öllum skipum Borgnesinga
sem það gaf til sveitarfélagsins.
„Við vildum byggja þetta á meðan
einhver sem við treystum til að gera
þetta almennilega væri á lífi. Eiga
þetta til þegar við værum búnir að
koma Grímshúsinu í lag.“
Þá gaf félagið út bók um út-
gerðina og var Ari Sigvaldason höf-
undur hennar. Víst þeir sóttu sjó-
inn, er titill hennar, en þá skemmti-
legu tvíræðni sem í honum felst má
rekja til Hólmfríðar, dóttur Sveins,
sem stakk upp á titlinum þegar til
hennar var leitað. Stærsta verkefni
félagsins var þó að endurgera sjálft
Grímshús.
Mikið verk
„Við ákváðum það að endurbyggja
Grímshús. Við fengum þetta hús
afhent, Grímshúsfélagið. Þetta
var orðinn 100-200 manna hóp-
ur, því það voru margir mjög hrifn-
ir af þessari hugmynd. Þetta hús
var búið að brenna tvisvar og var í
niðurníðslu. Var bara beðið eftir því
hvenær því yrði ýtt niður af bakk-
anum og í sjóinn. Við vorum ósátt-
ir við það og vildum varðveita það
og gera eitthvað í þessu húsi sem
myndi minna á þessa útgerðarsögu.
Hún verður ekki endurtekin hérna
langt inni í landi þar sem eru engar
aðstæður til að vera með útgerð.
Við tókum að okkur að varðveita
þetta hús. Einangruðum, smíðuð-
um nýja glugga eins og glugga-
skipanin var í upphafi, nýtt þak og
klæddum að utan,“ segir Sveinn.
Húsið var mun verr farið en
reiknað var með og er þá nokkuð
sagt, því allir gerðu sér grein fyrir
að mikið verk væri við að endur-
gera það. Það var ekki í notkun
nema sem veiðarfærageymsla og
gegndi því hlutverki, að geyma út-
gerðarvörur og veiðarfæri, lengi.
Saltfiskur hafði verið verkaður þar,
þó ekki nema lítilræði, og áður
höfðu útgerðirnar skrifstofur, sem
og hreppurinn, eins og áður var
nefnt.
Þakið var ónýtt eftir eldsvoðana
tvo og var það endurbyggt úr nýju
efni. Skipta þurfti um alla glugga,
gera við múrskemmdir, klæða að
utan og ýmislegt fleira.
Hlutverkið uppfyllt
Grímshúsfélagið hefur kostað
miklu til í uppbyggingu hússins
og notið við það stuðnings ótal
margra. Sveinn er orðinn langeyg-
ur eftir því að húsið fái það hlutverk
sem því var fundið. Ákveðið var,
árið 2018, að ginframleiðandinn
fengi aðstöðu þar og um leið væri
hægt að kynna héraðið í því.
„Svo dróst þetta og dróst og lítið
hefur gerst. Ég er dauðhræddur
við að það verði ekkert úr þessu
og húsið verði ekki notað neitt.
Við settum fleiri tugi milljóna í að
endurgera þetta. Þetta var gjör-
samlega ónýtt og hefði bara átt
að hugsa um not hefði verið lang
skynsamlegast að rífa það. En við
vildum varðveita þessa sögu,“ seg-
ir Sveinn.
Hann er ekki í nokkrum vafa um
að saga útgerðarinnar eigi að leika
aðalhlutverk í húsinu, enda sé hún
merkilegt dæmi um samtakamátt
samfélagsins þegar fólk tók hönd-
um saman um að skapa störf og
bæta bæinn sinn.
„Útgerðarsagan átti að vera
hornsteinninn í þeirri kynningu
sem yrði í húsinu, vera helsta
skrautfjöðrin. Þetta átti ekki að
vera dautt safn með skipslíkönum
og veiðarfærum og einhverju þess
háttar, heldur lifandi saga,“ seg-
ir Sveinn, um leið og hann hvetur
fólk til dáða um að klára að koma
Grímshúsi í þá notkun sem að var
stefnt.
kóp
Útgerðarbærinn Borgarnes
Sveinn Hálfdánarson vill sýna útgerðarsögu bæjarins
Sveinn Hálfdánarson var einn af forvígismönnum Grímshúsfélagsins og vill sjá sögu útgerðar Borgarness gerð góð skil í
húsinu sem fyrst.
Grímshús var reist árið 1942 af útgerðarfélaginu Grímur hf. Um hríð voru þar hreppsskrifstofur
Borgarneshrepps.
Þannig leit Grímshúsið út áður en Grímshússfélagið tók við boltanum og hóf endurbyggingu þess.