Skessuhorn - 15.12.2021, Blaðsíða 94

MIÐVIKUDAGUR 15. DESEMBER 202194
Það kemur kannski ekki á óvart
að Hafliði Aðalsteinsson viti sitt-
hvað um trébáta. Honum er smíði
þeirra í blóð borin, er sjöunda kyn-
slóð trébátasmiða, og var ekki hár
í loftinu þegar hann hóf að hjálpa
til við smíðina. Á löngum ferli sín-
um hefur hann nokkuð reglulega
rekist á smíði áa sinna og handleik-
ið þannig sömu báta og þeir sem á
undan honum eru gengnir. Hann
segir mikilvægt að efla menntun og
menningu í tengslum við íslenska
trébáta, að öðrum kosti hverfi
þekkingin. Sjálfur hefur hann gert
sitt til að miðla þekkingunni áfram
og Skessuhorn hitti á Hafliða þar
sem hann var með námskeið í báta-
smíði á Siglufirði.
Bundinn við þóftuna
„Ég er alinn upp við þetta. Upp-
alinn á eyju úti í Breiðafirði, Hval-
látrum. Pabbi var bátasmiður og
fleiri forfeður, þeir smíðuðu mikið.
Ég er sjöundi ættliður sem hefur at-
vinnu af þessu. Úti á eyju á Breiða-
firði elst maður náttúrulega upp við
að nota báta líka, bara strax. Allt
sumarið, flesta daga, er farið eitt-
hvað út á sjó. Það var verið að nota
báta stanslaust. Ég var ekki alltaf
með en fór fyrst löngu áður en ég
man eftir mér.
Afi var duglegur að taka mig með,
ég var fyrsta barnabarnið hans.
Það er til saga af því þegar ég var
fjögurra ára gamall og hann tók mig
með til að kíkja eftir eggjum um vor-
ið. Venjan var að byrja að kíkja eft-
ir eggjum síðast í apríl, þá var svart-
bakurinn byrjaður að verpa. Afi tók
mig með og fór suður í Kópasker,
það eru sker sem fylgja Hvallátrum.
Ég var orðinn svo sprækur að ég var
alltaf klifrandi eitthvað og það end-
aði á því að hann setti á mig band og
utan um þóftuna svo ég kæmist ekki
út fyrir. Ég man nú ekki eftir þessu
sjálfur, var svo ungur.“
Hafliði stóð varla úr hnefa þegar
hann fór að dunda við bátana og
hjálpa til. Og þekkingin síaðist inn,
því það læra börnin sem fyrir þeim
er haft.
„Auðvitað lærðum við mjög fljótt
á þetta, alltaf í bátum og lærðum að
fara með þá. Það var ein reglan hjá
afa, við vorum náttúrulega löngu
búnir að læra á þetta allt strákarn-
ir, en það þurfti ákveðinn kraft líka.
Þetta voru handsnúnar vélar og það
þurfti kraft til að snúa þeim í gang.
Við máttum fara á bátunum þegar
við gátum sett í gang, þá gátum við
bjargað okkur ef það dræpist ein-
hvers staðar á vélinni. Svo líða árin
og hann verður gamall og þreyttur
og hættir að geta sett í gang kalda
vél. Þá settum við í gang fyrir hann
og svo fór hann. Reglurnar höfðu
sem sagt breyst, en auðvitað gat
hann sett í gang þegar vélarnar
voru heitar.“
Plastið tekur yfir
Hafliði fæddist árið 1949 og átti
heimili í Hvallátrum fram yfir
tvítugt. Hann lærði skipasmíði
hjá föður sínum og 16 ára gamall
fór hann í iðnskóla í Hafnarfirði.
Námið var á haustin, fjórar annir,
og hann kom heim um áramót. Og
þá var smíðað.
„Það var heppilegt að taka námið
á haustin og svo var ég heima eft-
ir áramót að smíða. Það var mest
smíðað á veturna, það var mjög lítið
smíðað af bátum á sumrin. Þá var
verið að gera allt annað, nota bát-
ana, enda mikil hlunnindi þarna
um kring. Svo var náttúrulega bú-
skapur. Maður var því mikið meira
í hlunnindavinnunni á sumrin en
smíðinni. Pabbi varð svo verkstjóri
hjá Vita- og hafnamálastofnun og
fór að gera bryggjur hér og hvar
á sumrin. Hluta af náminu mínu
var ég því í bryggjusmíði, reynd-
ar trébryggjum þannig að það var
ágætt. Svo kláraði ég síðasta vetur-
inn í bátunum í Hafnarfirði og tók
sveinsprófið þar. Ég vann svo við
trébátasmíði í tvö ár en fór svo að
byrja að sinna bíladellunni svolítið
og fór að keyra í nokkur ár. Þegar
bíladellan var búin fór ég svo aftur
að smíða.“
Bátarnir toguðu þó aftur í Haf-
liða og um miðjan áttunda ára-
tuginn langaði hann að fara aftur
að smíða. En tímarnir breytast og
mennirnir með og þá var plastið
að taka yfir sem efni í báta. Hann
smíðaði tvo trébáta en fór síðan að
læra húsasmíði og við þá iðn var
hann megnið af sinni starfsævi.
Safnið á Reykhólum
Örlögin höguðu því þó þannig að
Hafliði hafði ekki sagt skilið við
trébátana. Bræðrasynirnir Aðal-
steinn Aðalsteinsson, faðir Haf-
liða, og Aðalsteinn Hafliðason,
frændi hans, voru miklir áhuga-
menn um að halda trébátasmíð-
inni á lofti og unnu að því. Steini
frændi fær Hafliða með í að smíða
skektu sem átti að vera hluti af nor-
rænu samvinnuverkefni um strand-
menningu, unnið í samvinnu við
minjasafnið að Hnjóti í Örlygs-
höfn. Strandverk efnið strandaði en
þeir frændur ýttu engu að síður úr
vör.
„Ásdís Thoroddsen kvikmynda-
gerðarkona var safnvörður á Hnjóti.
Hún er mjög spennt fyrir þessu og
það endar með því að hún stendur
yfir okkur allan tímann meðan við
smíðum bát og kvikmyndar með al-
veg ótrúlegri þolinmæði. Þetta ger-
um við á Reykhólum. Steini bjó þar
og við fengum húsapláss og gerum
þetta þar, klárum bátinn og setjum
á flot. Hún myndar allt saman og
gerði þætti fyrir sjónvarpið og svo
fjögurra tíma kennslumyndband.
Svo gerði hún svona stiklur og við
erum með þær í gangi á safninu á
Reykhólum.
Við gengum síðan í að laga húsið
til. Þetta var gamla mjólkurstöðin
sem var reyndar aldrei mjólkurstöð
og hafði verið notuð undir alls kyns
starfsemi, var meira að segja félags-
heimili á tímabili. Þetta var svo gert
að safni og heitir Báta- og hlunn-
indasýningin. Við fórum í samstarf
við Æðarvé, sem eru samtök æðar-
bænda. Þetta hefur verið í gangi
núna undanfarin ár og er svona
heldur að stækka. Það er þó erfitt
að fá eitthvað sem heitir af pening-
um í þetta. Við fáum rekstrarstyrki
en okkur vantar stóran styrk svo
við getum byggt almennilega yfir
þetta. Það er verkefni sem við erum
að suða um í þingmönnum reglu-
lega með.“
Hafliði liggur ekki á skoðun-
um sínum með það hvað þarf að
gera. Stofna þurfi sérstakan sjóð
fyrir báta, líkt og gert er með
húsafriðunarsjóð. Hann hrósar sér-
staklega Sigurði Páli Jónssyni, fyrr-
um þingmanni Norðvesturkjör-
dæmis, sem hafi lagt fram þing-
mál, sem náði því miður ekki fram
að ganga. Sjóðurinn þurfi að geta
styrkt söfnin, ekki síst til að byggja
hús yfir bátana, mikil þörf sé á því.
Einnig þurfi að styrkja vinnu við að
gera upp gamla báta.
Sagan í hverju árataki
Þeim fækkar sem hafa reynslu
af trébátasmíði. Hafliði fékk
þær upplýsingar fyrir um fimm
árum að 103 væru lifandi þá sem
hefðu sveinspróf í skipasmíði.
Enginn þeirra vann þó við iðnina.
Nauðsynlegt sé að endurnýja og
yngja upp í hópi þeirra sem búa yfir
þessari verkkunnáttu. Þannig hald-
ist hún við og það sé liður í að varð-
veita söguna.
„Þetta er saga Breiðafjarðarins.
Það voru árabátar, fjögramannaför
sem við kölluðum, á hverjum ein-
asta bæ sem átti land að sjó. Þeir
voru að ná sér í soðið, sumir áttu
eyjar eða hólma og það voru hlunn-
indi. Lengi vel var aðal verslunar-
staðurinn við vestanverðan Breiða-
fjörð, eða norðanverðan, í Flatey.
Menn fóru verslunarferðir á þess-
um litlu skektum úr landi. Þeir voru
þó ekki með stærri báta en þetta
því þeir þurftu að draga þá upp og
setja á flot á sjálfum sér, bara tveir,
þrír kallar. Þarna er alveg upp í sex
metra munur á flóði og fjöru. Sjór-
inn er alveg lengst í burtu á fjöru og
ég held að þess vegna hafi þróun-
in orðið sú að menn voru ekki með
stærri báta.
Undir jökli voru menn með
stærri báta. Það þurfti að draga þá
upp líka, en það voru alltaf margir
menn. Á áttæringnum voru kannski
tíu.“
Mikill munur er á flóði og fjöru
á Vesturlandi, ekki síst í þröngum
fjörðum. Áður en bílvegir komu
var báturinn þarfasti þjónninn, því
það var léttara að fara um á þeim en
hestum. Flutningar fóru því fram
sjóleiðina, þar sem því var við kom-
ið. Vélvæðing báta og vegagerð
varð hins vegar til þess að bátum
fækkaði á bæjunum.
„Vélvæðingin er á fullu á milli
1930 og 40 þannig að þegar ég man
eftir mér, kannski upp úr 1955, þá
eru þessir litlu árabátar ekki lengur
Sjöundi ættliður bátasmiða
Rætt við Hafliða Aðalsteinsson tréskipasmið
Hafliði Aðalsteinsson hefur gert upp ófáa trébáta og viðhaldið þannig menningu íslenskrar bátasmíði. Hann segir mikla þörf
á fjárstuðningi eigi verkkunnáttan að viðhaldast og þannig að hægt verði að byggja yfir bátana.
Ólafur Skagfjörð. Bergsveinn Ólafsson, bóndi og smiður í Bjarneyjum, smíðaði
hann upp úr 1880, en Bergsveinn var langalangafi Hafliða. Ljósm. batasmidi.is
Unnið við Ólaf Skagfjörð. Ljósm. batasmidi.is
Skipta þurfti um afturstefni á bátnum
Sindra. Ljósm. batasmidi.is