Læknablaðið - 01.12.2021, Blaðsíða 7

L ÆKNABL AÐIÐ 2021/107 571
R I T S T J Ó R N A R G R E I N
Insulin for 100 years
Arna Guðmundsdóttir
MD, MBA
Internist, endocrinologist
Landspítali University Hospital
Insúlín í 100 ár
Virðulegum lesendum Læknablaðins hefur eflaust
brugðið í brún við að sjá forsíðu blaðsins að þessu
sinni. Hana prýðir fáklædd ung kona á tískupalli.
Kona þessi heitir Lila Moss og er 19 ára. Móðir
hennar er Kate Moss, ein þekktasta fyrirsæta heims.
Dóttirin hefur fetað í fótspor móður sinnar við fyrir-
sætustörfin. Þær mæðgur gengu saman eftir sýn-
ingarpöllunum á tískuvikunni í Mílanó í september
síðastliðnum þar sem þær auglýstu fatnað frá Fendi
og Versace. Lila notaði ekki aðeins tækifærið til að
auglýsa fatnað. Hún sýndi líka umheiminum að hún
er með tegund 1 sykursýki. Það má sjá á insúlíndæl-
unni sem fest er á utanvert vinstra læri hennar. Á
upphandlegg sést auk þess blóðsykur-síriti á mynd-
um af tískusýningunni. Myndirnar vöktu verð-
skuldaða athygli á samfélagsmiðlum.1 Þessi búnaður
telst í dag vera hefðbundin meðferð við tegund 1
sykursýki (standard-of-care).2
Tilefni þessara skrifa eru að nú eru liðin 100 ár frá
uppgötvun insúlíns, meðferð sem breytti áður ban-
vænum sjúkdómi í langvinnan, krónískan sjúkdóm.
Sykursýki hefur verið þekkt frá örófi alda. Eyjafrum-
ur í brisinu sem framleiða insúlínhormónið voru
uppgötvaðar 1869 af Paul Langerhans og voru lengi
þekktar sem Langerhanseyjar. Rannsóknir áranna
á eftir sýndu að með því að fjarlægja briskirtilinn
úr hundum mátti framkalla sykursýki. Fjölmargir
reyndu að einangra virka efnið sem brisið framleiðir
og árið 1921 tókst þeim Frederick Banting, Charles
Best og James Collip það loks. Þessir þrír mynduðu
teymi vísindamanna við eðlisfræðideild Tórontó-há-
skóla en henni stýrði John Macleod. Skurðlæknirinn
Banting átti upphaflegu hugmyndina en það var
fyrir tilviljun að Best, sem þá var ungur læknanemi,
varð aðstoðarmaður hans eftir að hafa varpað hlut-
kesti við annan nema um að hreppa umrættstarf.
Þeir félagar Banting og Best unnu að rannsóknum
sínum allt sumarið 1921. Í lok ágúst voru þeir komn-
ir með efni sem virkaði til lækkunar á blóðsykri hjá
sykursjúkum hundum. Veturinn á eftir fengu þeir
Collip til liðs við sig til að hreinsa efnið og gera það
öruggt fyrir menn.
Í janúar 1922 var efnið loks orðið nægilega þróað
til að hefja tilraunir hjá mönnum. Sykursýkideildir
voru stofnaðar við sjúkrahúsin í Tórontó og rann-
sóknarstofur háskólans þar gerðu samning við lyf-
jafyrirtækið Eli Lilly & Co um framleiðslu efnisins í
miklu magni. Fyrsti sjúklingurinn sem fékk insúlín
var 14 ára gamall drengur, Leonard Thompson, en
hann var nær dauða en lífi þegar hann fékk fyrstu
sprautuna. Skjótur bati þeirra sem fengu lyfið líktist
mest kraftaverki.
Nóbelsverðlaunanefndin í Stokkhólmi var fljót
að átta sig á þessu gríðarlega afreki innan læknis-
fræðinnar og verðlaunaði þá Banting og Macleod
með hinum eftirsóttu Nóbelsverðlaunum árið 1923.
Í kjölfarið upphófust hatrammar deilur um hver ætti
mestan heiðurinn af þróun lyfsins sem lauk með því
að Banting deildi sínum verðlaunum með Best og
Macleod gerði slíkt hið sama með Collip.
Á sjöunda áratugnum var orðið ljóst að um fleiri
en eina tegund sykursýki er að ræða og að tegund 2
væri líklega sú algengasta en æ fleiri tegundir upp-
götvast nú með hjálp erfðafræðirannsókna. Rosalyn
Yalow hlaut Nóbelsverðlaunin 1977, önnur kvenna,
fyrir uppgötvun sína á insúlínmælingum sem aftur
gerði það kleift að aðgreina tegund 2 sykursýki frá
tegund 1.
Blóðsykurmælar fyrir einstaklinga
komu á markað á áttunda áratugnum
og var það bylting í meðferð á sínum
tíma. Fyrsti insúlínpenninn kom á
markað 1985 og 1999 kom fyrsti sírit-
inn til sögunnar. Nú erum við stödd
þar sem insúlíndælur fá sendar upp-
lýsingar með bluetooth-tækni beint frá
síritum og geta þannig að nokkru leyti
stýrt insúlíngjöf í sídreypi, án beinnar
aðkomu sjúklingsins. Þessi stórkostlega
tækni er enn ein byltingin í meðferð við þessum
sjúkdómi þó ekki bóli á lækningu enn sem komið er.
Alþjóðadagur sykursýki er 14. nóvember ár hvert.
Þemað að þessu sinni er Aðgengi að þjónustu, ef ekki
nú, þá hvenær? Þar er átt við aðgengi að sykursýki-
lyfjum, læknisþjónustu og tækjabúnaði sem er það
dýr að hann hefur aukið enn á ójafnræði í heim-
inum þegar kemur að þessum sjúkdómi. Fólk með
sykursýki á Íslandi er þar ekki undanskilið en mikill
kostnaður leggst á þá sem þurfa á þessum vörum að
halda. Okkar hlutverk er að jafna aðgengi allra að
læknisþjónustu og halda kostnaði sjúklinga við lyf
og tækjabúnað í lágmarki.
doi 10.17992/lbl.2021.12.662
Mikill kostnaður leggst á fólk með
sykursýki á Íslandi. Okkar hlutverk
er að jafna aðgengi allra að
læknisþjónustu og halda kostnaði
sjúklinga við lyf og tækjabúnað í
lágmarki.
Arna Guðmundsdóttir
lyf- og innkirtlalæknir
arnagu@landspitali.is
Heimildir
1. Abramson A. Kate Moss' Daughter Lila Walks Runway With Insulin
Pump Showing for Her Type 1 Diabetes. health.com/celebrities/lil a-
moss-walks-runway-with-insulin-pump-showing - nóvember 2021.
2 . American Diabetes Association. 7. Diabetes Technology: Standards of
Medical Care in Diabetes-2021. Diabetes Care 2021; 44: S85-S9.
3. Sims EK, Carr ALC, Oram RA, et al. 100 years of insulin: celebrating
the past, present and future of diabetes therapy. Nat Med 2021; 27:
1154-64.