Læknablaðið - 01.12.2021, Blaðsíða 18

582 L ÆKNABL AÐIÐ 2021/107
frumuboðefna (cytokine) frá hitaskemmdum frumum. Áhrif á starf-
semi hjarta- og æðakerfis eru meðal annars aukið háræðagegn-
dræpi sem veldur bjúgsöfnun og truflun á vökvajafnvægi og rösk-
un á blóðsöltum. Streituhormón og bólguboðefni (inflammatory
mediators) valda hraðari efnaskiptum (hypermetabolic syndrome) og
ónæmisbælingu sem eykur hættu á sýkingum og sýklasóttarlosti
er leitt geta til fjöllíffærabilunar og meðferðar á gjörgæsludeild.
Rannsóknir benda til að brunaslys geti valdið fjölþættum lík-
amlegum, sálfélagslegum og geðrænum vanda í mörg ár eftir
slysið með neikvæðum áhrifum á heilsutengd lífsgæði.6-16 Þekktir
langtímafylgikvillar eru kláði, verkir, þreyta, skyntruflanir, ein-
kenni frá hjarta- og æðakerfi, ör og kreppur (contracture), skert
hreyfifærni og jafnvel tap á líkamshluta. Einnig má nefna skort á
D-vítamíni, sem getur orðið alvarlegur, einkum hjá börnum, þar
sem bruni á húð truflar D-vítamínframleiðslu húðarinnar.17
Sýnt hefur verið fram á marktæk neikvæð tengsl milli heilsu-
tengdra lífsgæða og fullþykktarbruna, fjölda skurðaðgerða og at-
vinnuleysis í kjölfar slyss allt að 16 árum eftir brunaslysið.11 Rann-
sókn á sænskum brunasjúklingum leiddi í ljós að 30% þátttakenda
höfðu langvinna verki tveimur til 7 árum eftir slysið og hafði sá
hópur einnig lakari heilsutengd lífsgæði heldur en þeir sem ekki
höfðu langvinna verki.10
Heilsutengd lífsgæði mælast einnig verri hjá þeim bruna-
sjúklingum sem haldnir eru langtíma geðrænum einkennum, svo
sem þunglyndi, kvíða og áfallastreituröskun í kjölfar brunaslyss6,9
og hjá þeim sem upplifa neikvæð áhrif á kynheilsu, líkamsímynd
og samskipti vegna brunaáverkans.7
Útbreiðsla áverkans virðist ekki segja til um alvarleika geð-
rænna einkenna19 og hefur komið í ljós að geðræn einkenni geta
fylgt brunaáverkum sem jafnvel eru innan við 10% af líkamsyfir-
borði.6 Ennfremur geta brunaslys á barnsaldri aukið hættu á geð-
rænum vanda, svo sem kvíðaröskunum og þunglyndi, síðar á æv-
inni.15,18 Einnig hefur komið fram að þeir sem bera sjáanleg merki
um brunann, svo sem ör eða litabreytingar í andliti og höndum,
eru líklegri til að glíma við sálfélagsleg vandamál sem hafa áhrif
á lífsgæði heldur en þeir sem bera merki um brunann á minna
sýnilegum stöðum.20-22
Af framangreindu er ljóst að brunaslys geta haft margvísleg
langtímaáhrif á andlega og líkamlega líðan og hefur sú tillaga
komið fram að líta skuli á afleiðingar brunaáverka sem langvinn-
an sjúkdóm.13 Víðtækari þekking á langtímaáhrifum hefur varpað
ljósi á mikilvægi þverfaglegrar og heildrænnar nálgunar sem felur
í sér sérhæft eftirlit og stuðning eftir útskrift af sjúkrahúsi í lengri
tíma, bæði fyrir börn og fullorðna.9,15,20
Hér á landi hafa verið gerðar nokkrar faraldsfræðilegar rann-
sóknir á brunaslysum sem meðal annars hafa sýnt fram á að tíðni
brunaslysa hjá börnum og fullorðnum sé meðal þess lægsta sem
gerist í heiminum.23-25 Hins vegar hefur líðan og heilsa þessa sjúk-
lingahóps ekki verið skoðuð þar til nú og lítið er vitað um afdrif
einstaklinganna þar sem sérhæft eftirlit og stuðningur eftir út-
skrift af sjúkrahúsi er ekki til staðar.
Markmið þessarar rannsóknar var tvíþætt: Í fyrsta lagi að meta
langtímaáhrif brunaáverka á heilsu og heilsutengd lífsgæði full-
orðinna á Íslandi sem dvöldu á sjúkrahúsi vegna brunaáverka í
sólarhring eða lengur og höfðu brennst á barns- eða fullorðins-
aldri. Í öðru lagi að meta próffræðilega eiginleika íslenskrar út-
gáfu mælitækisins Burn Specific Health Scale-Brief (BSHS-B) sem
ætlað er að meta heilsu fólks sem hefur fengið brunaáverka.
Efniviður og aðferð
Þátttakendur
Þýði þessarar lýsandi þversniðskönnunar voru allir lifandi
einstaklingar, 18 ára og eldri, sem brenndust á húð á barns- eða
full orðinsaldri, dvöldu á Landspítala í sólarhring eða lengur á
tímabilinu 1. janúar 2003 til 31. desember 2018 og áttu lögheimili á
Íslandi þegar gagnasöfnun fór fram. Leitað var að þátttakendum
eftir aðgerðarnúmerum fyrir brunaáverka á húð og nöfn og kenni-
tölur fengnar úr sjúklingabókhaldi Landspítala. Alls uppfylltu
196 manns þátttökuskilyrði og fengu þau sendan spurningalista
í apríl 2019, ásamt kynningarbréfi og svarumslagi sem setja mátti
ófrímerkt í póst. Haft var samband símleiðis tveimur vikum eftir
útsendingu listans við þau sem ekki höfðu svarað. Leyfi fyrir
rannsókninni var fengið hjá siðanefnd heilbrigðisrannsókna og
framkvæmdastjóra lækninga á Landspítala. Skil á spurningalista
var túlkað sem samþykki fyrir þátttöku.
Mælingar
Upplýsinga var aflað með tveimur matstækjum auk viðbótar-
spurninga. Líðan og heilsa einstaklinga með brunaáverka er íslensk
útgáfa matstækisins Burn Specific Health Scale-Brief (BSHS -B) sem
er notað til að meta sértæk áhrif bruna á heilsu fólks.3,26 Matstækið
hefur verið í smíðum síðan árið 1982 og hafa próffræðilegir eigin-
leikar þess reynst fullnægjandi.26,27 Við gerð íslensku útgáfunnar
var frumútgáfan þýdd á íslensku og bakþýdd á ensku. Síðan var
spurningalistinn yfirfarinn af rýnihópi heilbrigðisstarfsmanna
sem sinna brunasjúklingum, ásamt tveimur brunasjúklingum.
Eftir það var listinn prófaður á 11 brunasjúklingum sem valdir
voru með hentugleikaúrtaki og voru gerðar nokkrar breytingar á
orðalagi spurninga.28 Í BSHS-B eru 40 spurningar sem skiptast í 9
svið (nokkur dæmi um atriði):
• Hitaskynjun (að vera úti í sól eða hita, viðkvæm húð)
• Tilfinningar (vera einmana, forðast að vera með vinum,
hafa engan til að tala við, finna fyrir depurð og leiða)
• Færni handa (að skrifa, nota hnífapör)
• Sjálfsumönnun (umhirða húðar, áhrif meðferðar
á daglegt líf)
• Starfshæfni (erfiðleikar í starfi)
• Kynheilsa (áhugi á kynlífi, forðast faðmlög og kossa)
• Samband við aðra (samband við fjölskyldu)
• Einföld verk (að klæða sig og baða)
• Líkamsímynd (útlitið veldur mér hugarangri, öðrum þykja
brunaörin fráhrindandi, vildi geta gleymt útliti mínu).
Þátttakandi svarar miðað við líðan sína og ástand síðustu tvær
vikur og eru svarkostir á 5 punkta Likert-kvarða (frá 1 = mjög mik-
il einkenni eða áhrif til 5 = engin einkenni eða áhrif).
Heilsutengd lífsgæði voru metin með EQ-5D-5 sem er mik-
ið notaður mælikvarði á heilsutengd lífsgæði og skiptist í 5 svið
(hreyfigetu, sjálfsumönnun, venjubundin störf, verki/óþægindi
og kvíða/depurð/þunglyndi) og eru 5 svarmöguleikar, frá 1 (engir
R A N N S Ó K N