Læknablaðið - 01.12.2021, Blaðsíða 57

L ÆKNABL AÐIÐ 2021/107 621
Í kjölfar heimsfaraldurs COVID-19 hafa
útgjöld til heilbrigðismála aukist verulega.
Þannig hækkaði meðaltal heilbrigðis-
útgjalda sem hlutfall af landsframleiðslu í
ríkjum OECD úr 8,8% árið 2019 í 9,7% árið
2020. Ísland er þar engin undantekning
þar sem heilbrigðisútgjöld sem hlutfall af
landsframleiðslu fóru úr 8,6% árið 2019 í
9,8% árið 2020.
Sé litið á mannaflaþróun sést að
læknum og hjúkr unarfræðingum hefur
fjölgað undanfarinn áratug í nær öllum
OECD-ríkjum.1 Á Íslandi var fjöldi starf-
andi lækna á hverja 1000 íbúa um 3,9 árið
2019 (OECD) og hjúkrunarfræðinga um
9,52 (Félag íslenskra hjúkrunarfræðinga).
Meðaltal OECD-ríkjanna þetta sama ár
á hverja 1000 íbúa var um 3,6 læknar og
8,8 hjúkrunarfræðingar. Þótt læknum og
hjúkrunarfræðingum hafi fjölgað undan-
farinn áratug er skortur viðvarandi víða,
meðal annars vegna breyttrar aldurs-
samsetningar og nú síðast viðbótarálags
vegna COVID-19, sem hefur myndað um-
frameftirspurn eftir heilbrigðisþjónustu.
Heilbrigðiskerfið hefur því víða lent í
klemmu vegna þessa mikla bils sem er á
milli framboðs og eftirspurnar.
Það er því ekki að undra að
lífleg umræða hafi skapast um
heilbrigðisþjónustu hér á landi
sem og annars staðar.
Fjöldi sjúkrarúma gefur
vísbendingu um úrræði sem
eru tiltæk til að veita nauðsyn-
lega heilbrigðisþjónustu. Á
árunum 2009 til 2019 fækkaði
sjúkrarúmum á hverja 1000
íbúa í mörgum OECD-ríkjum.
Mest fækkaði í Finnlandi, eða
um rúmlega helming, það er
um það bil þrjú rúm á hverja
1000 íbúa. Á Íslandi, Lett-
landi, Lúxemborg, Noregi og
Hollandi fækkaði á þessum árum um eitt
rúm eða fleiri á hverja 1000 íbúa. Hluta
af fækkuninni má rekja til framfara í
heilbrigðistækni sem meðal annars hefur
leitt til þess að fleiri sjúklingar fara heim
samdægurs eftir skurðaðgerð. Einnig
Fjöldi sjúkrarúma á Íslandi miðað við nágrannaþjóðirnar
Ingvar Freyr Ingvarsson
hagfræðingur Læknafélags Íslands
ingvar@lis.is
hefur fækkun orðið vegna aukinnar nýt-
ingar á dagdeildarþjónustu sem er hluti af
víðtækri stefnu um að fækka innlögnum á
sjúkrahúsum.
Myndin hér fyrir neðan sýnir
fjölda sjúkrarúma á hverja 1000 íbúa í
Evrópuríkjum árið 2019. Þar má sjá að
árið 2019 var Þýskaland með hlutfallslega
flest sjúkrarúm, eða 8 á hverja 1000 íbúa.
Flest Evrópulönd eru með á bilinu þrjú
til sjö sjúkrarúm á hverja 1000 íbúa. Í
löndum OECD voru árið 2019 að meðaltali
4,4 sjúkrarúm á hverja 1000 íbúa. Fjöldi
sjúkrarúma á Íslandi árið 2019 var undir
báðum meðaltölum, eða 2,8 sjúkrarúm á
hverja 1000 íbúa.
Til að bregðast við gífurlegri eftirspurn
og þá sérstaklega til að hámarka legupláss
gjörgæsludeilda hefur verið gripið til eft-
irfarandi aðgerða:
• Skipulögð umbreyting annarra klínískra
deilda í COVID-deildir
• Stofnun vettvangsjúkrahúsa
• Flutningur sjúklinga á stofnanir með laus
rými
• Samstarf við einkasjúkrahús
Annar mikilvægur þáttur hefur verið
að fresta valkvæðum innlögnum og að-
gerðum. Þá hafa lönd brugðist við skorti
á heilbrigðisstarfsmönnum með því að
kalla eftir starfsfólki á eftirlaunum ásamt
því að fá lækna- og hjúkrunarnema til
starfa.3 Sum lönd hafa einnig getað feng-
ið starfsfólk frá löndum þar sem áhrifa
heimsfaraldursins hefur gætt minna. Af
mörgum ástæðum, til að mynda vegna
landfræðilegrar legu Íslands og smæðar
heilbrigðiskerfisins, er örðugra og jafnvel
ómögulegt að grípa til margra af þeim
aðgerðum sem nefndar eru hér að fram-
an. Íslenska heilbrigðiskerfinu er þannig
að mörgu leyti sniðinn þrengri stakkur
en nágrannaríkjunum, þegar kemur að
neyðarúrræðum.
Mikilvægt er að efla getu heilbrigð-
iskerfisins til að bregðast við alvarlegum
uppákomum, til dæmis hópslysum, öldr-
unartengdum sjúkdómum og árstíðar-
bundnum smitsjúkdómum ásamt heims-
faraldri eins og nú geisar. Eins þarf að
tryggja mönnun heilbrigðiskerfisins bæði
nú og í náinni framtíð.
Mikilvægt er að stefnumótendur tryggi
mannafla og fjölda sjúkarúma á sjúkrahús-
um til þess að geta tekist á við framtíðar-
áskoranir í heilbrigðisþjónustu.
Heimildir
1. Health at a Glance 2021: OECD Indicators. OECD, París.
2. Félag íslenskra hjúkrunarfræðinga: hjukrun.is/um-fih/
frettir/stok-frett/2021/09/01/OECD-a-villigotum/ - nóv-
ember 2021.
2. Health at a Glance: Europe 2020: State of Health in the
EU Cycle. OECD/Evrópusambandið, París.