Læknablaðið - 01.12.2021, Blaðsíða 27

L ÆKNABL AÐIÐ 2021/107 591
ljós að 58% lækna töldu sig „ekki geta uppfyllt kröfur eða ráðið
við tímaþröng í starfi.“6 Læknar í Bandaríkjunum virðast í meiri
hættu á kulnun í starfi, þunglyndi, fíkn og sjálfsvígum en gerist
meðal almennings.7 Samantekt rannsókna um þá þætti manngerð-
ar lækna sem hafa sterkustu tengslin við velfarnað í starfi leiddi
í ljós að þótt heiðarleiki, velvilji, sanngirni og dómgreind væru
talin læknum mikilvæg almennt, skiluðu von (bjartsýni), þraut-
seigja, sjálfræði, samstarfshæfni (í teymum) og brennandi áhugi
velfarnaði og starfsánægju til lengri tíma.8 Áhrif starfsumhverf-
isins á möguleika lækna til að nýta sér mannkosti sína hafa ekki
verið mikið könnuð og er þetta fyrsta rannsóknin hérlendis um
þá hlið mála.
Í könnun okkar voru lagðar fyrir þátttakendur samtals 15
spurningar, í fjórum efnisklösum, sem varða upplifun lækna
af starfsumhverfi sínu. Spurt var hvort (I) starfið hamli því að
mannkostir læknanna njóti sín, (II) læknar njóti stuðnings, (III)
njóti sjálfsákvörðunar og sjálfræðis og (IV) hversu tilfinninga-
lega tengdir læknarnir séu við starf sitt. Margir læknar líta á starf
sitt sem hugsjón og hún endurspeglast í þeim gildum og faglegu
mannkostum sem þeir hafa þroskað með sér.9 Fyrsti klasinn varð-
ar fyrrnefnd tengsl þess að geta nýtt mannkosti sína í starfi við
starfsánægju og upplifun þess að starfið hafi tilgang. Annar klas-
inn, um stuðning, kemur inn á líðan í starfi og ýmsa þætti sem
geta haft áhrif á mannkosti sem tengjast velfarnaði í starfi, eins og
þrautseigju og samstarfshæfni. Þriðji klasinn varðar tengsl mann-
kosta og sjálfsákvörðunar og fjórði klasinn áhugahvötina.
Rannsóknin byggði á hugmyndum dygðasiðfræðinnar sem
eiga rætur í siðfræði Aristótelesar þar sem manngerðin er í fyr-
irrúmi.10 Greint er á milli siðferðilegra dygða eða mannkosta sem
mynda siðgerð manna og vitrænna dygða sem birtast í dómgreind
og fræðimennsku.11 Rannsóknin beindist einkum að samspili
vinnuumhverfisins við siðgerð lækna, það er þá siðferðilegu og
klínísku mannkosti sem þá prýða. Vitrænu dygðirnar eru samofn-
ar siðgerðinni því skorti lækna fræðilegan skilning hefur það áhrif
á dómgreind þeirra til að taka siðferðilegar ákvarðanir í starfi. Sið-
gerðin varðar dýpri afstöðu og tilfinningar gagnvart starfinu og
frá henni er drifkraftur hugsjónar hvers læknis fenginn.
Góð og nærgætin samskipti lækna við sjúklinga, annað fagfólk
og stjórnendur eru ákveðinn lykill að markmiðunum. Óhóflegt
vinnuálag, ásamt stöðugum kröfum um hagkvæmni og skilvirkni,
getur fært samskiptin úr jafnvægi og dregið úr jákvæðum tilfinn-
ingum gagnvart starfinu.12 Rannsóknin stefndi að því að kanna of-
angreinda þætti í upplifun lækna af starfi sínu og starfsumhverfi.
Efniviður og aðferðir
Fjöldi þátttakenda og samsetning
Könnun á efnisatriðum rannsóknarinnar beindist að tveimur
úrtakshópum á misháu stigi menntunar og starfsreynslu. Ann-
ar samanstóð af læknakandídötum og læknum með almennt
lækningaleyfi á 1.-2. ári starfs síns (K-Alm). Hinn samanstóð af
reyndum sérfræðilæknum sem höfðu starfað í 5 ár eða lengur eftir
veitingu sérfræðileyfis (RSér). Leitað var eftir þátttöku með opn-
um kynnisbréfum á fjölsóttum síðum lækna á samfélagsmiðlum,
bæði almennum og síðum sérgreinafélaga lækna. Svarhlutfall var
ekki hægt að ákvarða. Söfnun þátttakenda, sending boðsbréfa
til þeirra og viðtaka svara úr könnuninni frá rannsóknarhópun-
um tveimur stóð frá 28. mars til 9. júní 2019. Hóparnir fengu þrjú
minnisbréf hvor um þátttöku á tímabilinu.
Þátttakendur meðal sérfræðinga völdu sig sjálfir til þátttöku
(utan 5-10 þeirra) með því að bregðast við kynnisbréfum til hópa
þeirra á meðal.
Könnunin tók ekki til almennra lækna með >2 ár í starfs-
reynslu eða sérfræðilækna með 5 ár eða minna í starfsreynslu eftir
veitingu sérfræðingsleyfis. Engir læknar á aldursbilinu 35-38 ára
voru því meðal þátttakenda. Þessi „millistig“ í reynslu og aldri
læknanema og lækna voru skilin eftir í hönnun rannsóknarinnar
(líkt og rannsókn Jubilee-setursins) til þess að fá aðgreiningu á
milli kynslóða, stigs menntunar og starfsreynslu. Þannig má meta
sjálfstætt svör hvers úrtaks (meginrannsóknarhóps) og bera þau
saman. Á móti kemur sú takmörkun að ekki er hægt að túlka svör
rannsóknarinnar sem tölfræðilega líkleg svör allra lækna því að
fjögur ár í aldri vantar.
Framkvæmd
Rannsóknaráætlun fékk jákvæða umsögn vísindasiðanefndar HÍ
(nr. 19-012). Könnunin var á formi netkönnunar í kerfinu Limesur-
vey 1.92+ sem rannsóknaraðilar í HÍ fengu frían aðgang að hjá
AP Media ehf. Þátttakendur gáfu upplýst samþykki fyrir töku
könnunar. Engar úrskráningar bárust á meðan könnunin stóð
yfir og fram að skrifum þessarar greinar. Með svörum þátttak-
enda voru engar persónugreinanlegar upplýsingar og þátttakend-
ur gátu skráð sig nafnlaust úr rannsókninni á hvaða stigi sem er.
Þýðingar spurninga voru rannsakenda.
Tölfræðileg úrvinnsla
Þar sem svör voru á eigindlegu formi raðaðra flokkabreyta var
tölfræðilegt mat á þeim gert megindlegt með samanburði á tíðni
staðlaðra svara á milli úrtakshópa. Í samræmi við rannsókn
Jubilee-setursins var einnig þeirri aðferð beitt að svörum við
spurningum sem áttu saman í efnisklasa var snúið yfir á númerað-
an skala (strjálla breyta frá 1 til 5) og svo reiknað út meðal tal hvers
þátttakanda fyrir klasann áður en meðaltal allra var reiknað.1 Út-
koman var því á formi samfelldrar talnabreytu þar sem miðjan
markast við 3 (stundum) en jaðrarnir við 1 (aldrei) og 5 (alltaf). Við
samanburð á tíðni svara (flokkabreyta) var notað kí-kvaðrat próf
en í tilvikum samanburðar á tölugildum var notað tvíhliða ósam-
hverft t-próf. Viðmið p-gildis fyrir marktækan mun á niðurstöðum
svara var ≤0,05.
Niðurstöður
Sjá má að hlutfallslega er úrtakið úr hópi reyndu sérfræðinganna
minna þó að þátttakendur séu fleiri þaðan. Úrtökin spanna vítt
aldurssvið, flestar sérfræðigreinar læknisfræðinnar og fremur
jafnt kynjahlutfall, en uppfylla ekki fyllstu stærðarkröfur miðað
við leyfð ± 5% skekkjumörk. Í tilviki K-Alm eru 95% líkur á að svar
sé innan ± 15% skekkjumarka en innan ± 13,2% hjá RSér (tafla I).
Kynjahlutföllin endurspegla kynjahlutföll útskrifaðra lækna
meðal árganga K-Alm13 en jöfn skipting kynja (p=0,49) í úrtaki
RSér er ekki í takt við að flestir árgangar þeirra sem hafa meira
en 5 ára starfsreynslu (um 25 árgangar af um 35), innihéldu fleiri
karla en konur. Mögulega er því einhver kynjabjögun í því úrtaki.
Því má velta fyrir sér hvort konur séu viljugri til að taka þátt í
R A N N S Ó K N