Ljósmæðrablaðið - 01.12.2021, Blaðsíða 46

46 LJÓSMÆÐRABLAÐIÐ - DESEMBER 2021
INNGANGUR
Þetta nemaverkefni fjallar um dagbók þar sem
klínískt tilfelli um upphaf brjóstagjafar var skráð
eftir starfsnám á meðgöngu- og sængurlegudeild
Landspítalans. Fjallað er um það í samhengi við
fræðilega þekkingu um mjólkurmyndun og þörf
fyrir ábót á brjóstagjöfina. Aðstæðum er lýst, grein-
ingum og ákvörðunum. Íhugað er hvaða lærdóm
megi draga fyrir hina verðandi ljósmóður með tilliti
til réttar konunnar á upplýstu vali og samráði sem
stuðlar að farsælli brjóstagjöf. Ekki síst hjá konum
sem eru að takast á við ýmis heilsufarsvandamál á
meðgöngunni, í fæðingunni og sængurlegunni eins
og sagt er frá hér á eftir.
LÝSING Á AÐSTÆÐUM
Ég tek á móti mæðginum sem koma á sængur-
kvennadeild og fæ ég upplýsingar frá ljósmóðurinni
sem hafði sinnt þeim á fæðingarvakt eftir bráða-
keisaraskurð. Um fyrsta barn er að ræða og drengurinn nokkuð stór, rúm 5
kíló. Þar kom fram að drengurinn hafði ekki tekið brjóst og ekki hafi komið
neinn broddur úr brjóstum móðurinnar við handmjólkun. Blóðsykur barnsins
hafði verið innan marka frá fæðingu og drengurinn áhugasamur um að fara á
brjóst. Ljósmóðirin benti mér á það að gefa ætti drengnum fljótlega ábót af
þurrmjólk þar sem hann hafði ekkert fengið frá fæðingu. Ég segi móðurinni
að ég ætli að fara fram og sækja handa drengnum ábót. Á leiðinni lýsi ég
aðstæðum fyrir ljósmóður sem var vaktstjóri og spyr í framhaldinu hversu
mikið af þurrmjólk drengurinn eigi að fá. Hún spyr mig hvers vegna ég ætli
að gefa drengnum ábót og hvort að það væri eindregin ósk móðurinnar. Ég
svara því að svo sé ekki og spyr ljósmóðurina hvort að það væri nokkuð
möguleiki fyrir þessa móður að vera með barn sitt á brjósti byggt á hennar
sögu og þeirri staðreynd að enginn broddur kæmi úr brjóstum hennar. Ég fékk
þau svör að það væri ekki ákvörðun sem við gætum tekið fyrir þessa móður
og þrátt fyrir getgátur væri brjóstagjöf ekki fullreynd og ekki tímabært að gefa
barninu þurrmjólkurábót.
TILFINNINGAR/HUGSANIR
Á þessum tímapunkti hafði ég ekki mikla reynslu af brjóstagjöf og því
að sinna konum í sængurlegu. Ég gaf mér það að vegna sögu konunnar, þar
sem hún var orðin fertug, var í mikilli ofþyngd og hafði getið barnið með
gjafaeggi, að hún væri ein af þessum konum sem mjólkuðu ekki einn einasta
dropa og gátu þar af leiðandi ekki verið með börn sín á brjósti. Var þetta mikið
vanmat hjá mér á getu konunnar og í raun og veru fordómar. Mér fannst rétt-
ast að bjóða barninu ábót þrátt fyrir að engin ástæða væri fyrir því að gera
það strax þar sem bæði móður og barni leið vel á þessari stundu. Ég hafði
hins vegar áhyggjur af því að barnið yrði svangt eða færi í blóðsykursfall,
sérstaklega þar sem móðirin hafði verið með meðgöngusykursýki og barnið
var þungburi. Þar að auki hafði ljósmóðirin sem sinnti þessum mæðginum á
undan mér, haft orð á því að barnið ætti fljótlega að fá ábót. Ég tók því mjög
bókstaflega þar sem ég var ekki með jafn mikla reynslu og hún, verandi 1. árs
ljósmóðurnemi.
Þegar mér var sagt mjög skýrt að ég ætti ekki að taka þá ákvörðun fyrir
konuna að gefa barninu ábót skammaðist ég mín. Ég áttaði mig á því að ég
hefði átt að standa betur vörð um val konunnar, sem var að reyna brjóstagjöf
og að það væri hin ljósmóðurfræðilega meðferð sem
ég hefði fyrst og fremst átt að vera að veita henni.
Það sem eftir var vaktar lagði ég mikinn metnað
og tíma í að aðstoða þetta barn á brjóst. Við lok
hennar höfðu móðir og barn náð betri tökum á
brjóstagjöfinni og barnið saug vel og lengi. Blóð-
sykur barnsins var innan eðlilegra marka á meðan
það var í minni umsjá. Enn í dag veit ég ekki hvort
að nokkur broddur eða mjólk hafi komið úr brjóstum
móðurinnar á einhverjum tímapunkti.
ÍHUGUN Í FRÆÐILEGU SAMHENGI
Mjólkurmyndun brjósta skiptist í tvö stig. Annars
vegar Lactogenesis I en það er þegar þekjufrumur
í brjóstum breytast í seytingarfrumur, eða mjólkur-
frumur á meðgöngu. Þá hefur brjóstkirtillinn fram-
leiðslu á broddinum sem er fullur af mótefnum og er
tileinkaður barninu fyrst eftir fæðingu. Seinna mjólk-
urmyndunarstigið hefst þegar hormónabreytingar
verða við fæðingu fylgjunnar. Seinkuð mjólkurmyndun er þegar engin mjólk
hefur myndast hjá móður eftir 72 klukkustundir. Áhættuþættir seinkaðrar
mjólkurmyndunar hjá móður eru: frumbyrja, aldur yfir 30 ár, offita, barn
fæðist yfir 3600g, keisaraskurður, löng fæðing og hækkað kortisól í blóði
hjá móður eða barni (Nommsen-Rivers, Chantry, Peerson, Cohen og Dewey,
2010). Nánast öll þessi ofantalin atriði eiga við í þessu tilfelli. Því er mikil
hætta á seinkaðri mjólkurmyndun og enn mikilvægara að veita konu og barni
góðan stuðning við brjóstagjöfina og huga að því að konan fái nægilega örvun
til mjólkurmyndunar.
Samkvæmt verklagsreglum á Landspítala eru helstu ábendingar fyrir
ábótargjöf nýbura: blóðsykursfall, klínískt mat á ofþornun hjá nýbura, lítil
næringarinntekt barns þrátt fyrir næga mjólk móður, þyngdartap er yfir
8-10% af fæðingarþyngd, barn hefur litlar hægðir, er léttburi eða með gulu
(Ingibjörg Eiríksdóttir, 2016). Engin ofangreindra ábendinga átti við í þessu
tilfelli. Skýrt kemur fram í sömu verklagsreglum að heilbrigður nýburi þarfn-
ast ekki ábótargjafar vegna lítillar næringarinntektar á fyrstu tveimur sólar-
hringum eftir fæðingu. Samkvæmt verklagsreglunni þarfnast ábótargjöf
einnig upplýsts samþykkis móður (Ingibjörg Eiríksdóttir, 2016).
Hefði ég gefið barninu ábót eins og til stóð, hefði móðirin ekki fengið
tækifæri til að gefa fullkomlega upplýst samþykki þar sem ég hafði að öllum
líkindum ekki haft næga þekkingu og vitund til að veita henni viðeigandi
fræðslu um ábótargjöfina. Það að fá þurrmjólk með pela hefur þann ókost að
slíkt getur minnkað getu barnsins til að sjúga brjóst og þar af leiðandi komið
niður á mjólkurframleiðslu móðurinnar (Zanardo o.fl., 2013). Því er mikil-
vægt að reyna að finna aðrar leiðir til að gefa barni ábót sé þess þörf. Hægt er
að gefa barni ábót meðal annars með fingurgjöf eða hjálparbrjósti en í þeim
tilvikum þarf barnið að sjúga og með hjálparbrjósti örvar barnið jafnframt
mjólkurmyndun móðurinnar (Ljósmóðir.is, 2019).
AFSTAÐA NEMANDA
Þetta tilfelli fannst mér vera mjög góður lærdómur. Það kenndi mér að taka
umræðum annarra ekki bókstaflega og að vera ekki með fyrir fram ákveðnar
hugmyndir um eitthvað sem er ekki endilega sannleikur. Ég hafði verið búin
að ákveða fyrir fram að þessi kona myndi aldrei framleiða mjólk m.a. vegna
umræðu sem hafði verið á kaffistofunni en í raun hafði ég engar sannanir fyrir
Lilja Kristín Guðjónsdóttir,
ljósmóðir á Landspítala
N E M AV E R K E F N I
AÐ STANDA VÖRÐ UM VAL KONUNNAR
VIÐ UPPHAF BRJÓSTAGJAFAR
Dagbókarverkefni 1. árs ljósmóðurnema