Andvari - 01.01.2016, Side 93

andvari
„HVORKI STJÓRNAÐ NÉ VERA STJÓRNAÐ"
91
er Eyja á svipuðum slóðum og André Breton og fleiri súrrealistar sem sóttu
m.a. í sálgreiningarkenningar Sigmunds Freud og „vildu losa vitsmunina
undan meðvitaðri stjórn, draga fram fjársjóð dulvitundarinnar af draumum,
hálfdraumum og vökudraumum, svo myndirnar gætu fyrirstöðulaust flotið
uppá yfirborðið11,19 eins og Sigurður A. Magnússon orðar það. Sjálfvirkni
„er „fyrirmæli hugans án eftirlits skynseminnar“, sagði Breton. Hún er virk
viðleitni við að leysa upp andstæður hins meðvitaða og ómeðvitaða, athafn-
ar og draums“ og aðalmálið eru „frjáls hugrenningatengsl“. Þessu mætti ná
fram „með draumsögum, í dásvefni, með hjálp hópskriftar og ekki síst með
ósjálfráðri skrift.“20 I þessu samhengi er áhugavert að þrír atburðir verða
til þess að Eyja nær þessu ástandi: Hún verður áskynja um stílabækurn-
ar, systir hennar eignast dóttur og hún lærir að anda á hugleiðslunámskeiði.
Samkvæmt Breton þurfti einmitt þrennt að gerast samtímis til þess að fram-
kalla ósjálfráða skrift: „Nefnilega skilningur sálfræðinnar á lausn undan sál-
rænum bælingum, líkindareikningur stærðfræðinnar um handahófskenndan
samslátt orða, og véfréttarhlutverk skáldsins eða miðilsins, svo vísað sé til
spíritismans.“21 Ef til vill er of langt seilst að segja skýrar tengingar þarna
á milli, en sálrænar bælingar Eyju tengjast vissulega börnum, hugleiðslan
gerir hana næma fyrir rödd einhvers konar véfréttar og vitneskja hennar um
stílabækurnar gerir hana meðvitaða um möguleikann sem gæti búið í handa-
hófskenndum samslætti orða. Til þess að allt fari í gang eftir þetta þarf Eyja
aðeins að bíða kyrrlát „með „frjálslega fljótandi athygli“, svo vitnað sé í
fræg orð Freuds“.22 Það reynist þó einnig nauðsynlegt að ná sambandi við
einhvers konar æðri mátt, líkt og langamman, því þar sem hún bíður fer
„himnatengingin [...] að glóa, loksins nógu öflug til að Eyja geti tekið við
skeytasendingum af himnum ofan“.23 Og hér gegnir flogaveiki óvænt lykil-
hlutverki.
Líðanin sem fylgir athöfninni er farin að minna óþægilega mikið á störuflogin í
æsku, þá var líkt og hún súmmaði út úr sjálfri sér og inn í hyldjúpt óminni. En það
kostar fórnir að vera Dostojevskí.24
Wolf bendir á að í bókmenntum hafi „áran“ fengið áberandi hlutverk sem
„hinn huglægi þáttur flogareynslunnar“. Margs konar árum hafi verið lýst
en uppnumið (e. ecstatic) ástandið sem finna megi í verkum Dostojevskís25
hafi fengið sérstaka athygli og finna megi enduróm þess í mörgum verkum
annarra höfunda. Þá hefð gengur Auður einnig inn í.
Wolf nefnir að sumir noti áruna til að skapa sérstök bókmenntaleg blæ-
brigði, til dæmis mótsagnir og myndhverfingar, eða lýsingar á flóknum
skynjunum og hugarástandi. Aðrir bæti við heimspekilegri vídd og rann-
saki afleiðingar huglægra upplifana í flogum á sjálfsmynd skapandi eða trú-