Andvari - 01.01.2016, Side 157

ANDVARI
HIN EILÍFA SAMÞÆTTA LÍFSHEILD
155
á sig mikið erfiði um hávetur til að komast að útigangshrossum, sópa saman
heyleifum handa þeim og sjá þannig til þess að þau hjari. Um leið styrkir
hann óvitandi líf smáfuglanna sem kroppa upp það sem til fellur. Þannig
hefur fyrirhöfn ferðalagsins séð til þess að fleiri líf tóri en lá í augum uppi
og stuðlað að áframhaldandi framrás hins heildstæða veruleika.
í gegnum tíðina hafa menn oft lent í erfiðleikum með þá sérkennilegu
samþættingu heildar- og einstaklingshyggju sem einkenndi lífhyggjuna.
Þannig töluðu vítalistar ákveðið fyrir frelsi og heilbrigði hvers manns en
um leið voru allir hagir einstaklings háðir hagsmunum þeirrar lífsheildar
sem hann tilheyrði. Sigríður Matthíasdóttir gerir sömu þversögn að umtals-
efni í áðurnefndri bók sinni og segir hana einkenni á málflutningi íslenskra
þjóðernissinna allt frá því um 1900 og vel fram á íjórða áratug aldarinnar.66
Það var þó ekki séríslenskt og ekki bundið við þjóðernislega orðræðu. Hans
Driesch talaði um „vandamál einstaklingseðlisins“ í fyrirlestrum í Bretlandi
árið 1913. Skýrði hann stöðu einstaklingsins innan lífhyggjunnar á þann hátt
að tilveran væri samsett keðja sjálfráðra einstaklinga þar sem hver hlekkur
væri einstakur en væri þó fjötraður ósjálfrátt við aðra og með þeim myndaði
hann heildstæða einingu sem lyti algjörri stjórn lífskraftsins. A endanum
urðu allir hluti eilífðarfljótsins og runnu ákvarðanir og reynsla hvers og eins
saman við hið stærra samhengi, hina lífrænu heild. Hver maður var agnar-
smár þáttur af mörgum sem með samruna við aðra öðlaðist hins vegar hlut-
deild í órjúfanlegri og gríðartraustri samfellu. Eilífleikinn var bundinn keðj-
unni og hinu óljósa heildarmarkmiði sem hún, verðandin, stefndi að.67
Afstaða tengd einhvers konar hugmynd af þessu tagi kemur fram í „Hel“
þar sem einstaklingurinn er sem sandkorn á sjávarströnd sem fyrst verður
mikilfenglegt þegar horft er á það út frá sjónarhóli heildarinnar, sandbreið-
unnar sem það tilheyrir. A sama hátt fær hver og einn maður aukið vægi
þegar hann rennur saman við þá viðleitni mannkynsins alls að sækjast stöð-
ugt eftir æðri vitneskju:
Mannkynið úir eins og maurar á þessu þingi [örlaganna], í örbirgð og óhófi, baráttu
og svíma, gáleysi og gleymsku. Hver einstaklingur eins og sandkorn á sjávarströnd,
og þó hver um sig möndull heimsins frá sínu sjónarmiði. En upp yfir þröngina
blakta logarnir af viðleitni mannkynsins, logar lista og fórna, hugsana og bæna.
Spekingar kafa ómæli rúms og tíma, og feta sig eftir orsakakeðju tilverunnar [.. ,].68
Örlög mannanna eru fjölbreytt og misjöfn og almennt virðist líf þeirra lítils-
vert eins og tilvera mauranna í mauraþúfunni. En þegar heimar einstakling-
anna renna út í eilífðarfljótið, verða hluti af orsakakeðju tilverunnar, er það
sú viðleitni heildarinnar að miða sífellt að aukinni þekkingu manntegund-
arinnar sem stendur upp úr. Heimur hvers og eins er þrunginn af einstakri