Leikhúsmál - 01.11.1963, Qupperneq 9

IN MEMORIAM INDRIÐI WAAGE
Einhverntíma heyrði ég um mann og
hljóðfœri hans var úr silfri, öllum
hinum grennri, og þó svo spenntur,
að hann virtist titra við hverja hljóm-
sveifu þeirra. Einhver meðal óheyr-
enda veitti því athygli að lútuleikar-
inn snart aldrei þennan streng og
spurði hann hverju það sœtti.
,,Það er hann, sem ómar í þögninni",
svaraði lútuleikarinn.
Ekki get ég gert mér fyllilega grein
fyrir því, enn síður skýrt það ó við-
hlýtandi hótt, hvers vegna mér kem-
ur þessi saga í hug við andlót
Indriða Waage. Kannski veitir það
nokkra vísbendingu, sjólfum mér að
minnsta kosti, að um leið rifjast það
upp fyrir mér er ég só hann ó leik-
sviði í hlutverki unga mannsins í
sjónleik Stuttor Vane's, ,,A útleið".
Nú er só silfurstrengur brostinn. Og
þó er sem hann ómi enn, í þögn-
inni.
Eg hef ekki við hendina neina skró
yfir leiklistarstarfsemi Indriða, og get
því ekki talið upp öll þau hlutverk,
sem hann lék, leikrit, sem hann
stjórnaði flutningi ó ýmist ó leiksviði
eða í útvarpi, eða önnur störf hans
í þógu þeirrar listar, sem hann helg-
aði líf sitt og krafta. Eg geri líka róð
fyrir því, að aðrir taki sér fram um
að rekja þó sögu alla samkvœmt
heimildum í tilefni af andlóti hans
og jarðarför, og er það vel. Því er nú
einu sinni þann veg farið að œvi-
ferill manna verður ekki rakinn til
hlýtar nema eftir vissum staðreynd-
um.
Samt sem óður er líf sumra þannig,
að staðreyndirnar verða ekki annað
en þurr og sviplaus upptalning um
það, sem ó bak við liggur og þeim
er œtlað að tókna. Þannig er um œvi
margra listamanna, og þó einkum
œvi og listferil leikara. Mólverk,
höggmyndir og tónverk, sögur og
Ijóð eru að vísu staðreyndir og svo
er tœkninni fyrir að þakka að afrek
söngvara og tónlistarmanna verða
einnig varðveitt sem staðreyndir, en
túlkun leikarans ó einhverju einstöku
hlutverki verður ekki varðveitt nema
í minningu þess, er só og heyrði —
og þó einungis eins og hann só og
heyrði. List hans verður því aldrei
bundin staðreyndum, sem ó verður
bent til skoðunar, mats og endur-
mats. Hún er aðeins silfurstrengur,
sem ómar í þögninni þegar gnýr
annarra strengja lútunnar er hljón-
aður.
Sennilega hafa fó orðatiltœki verið
eins ofnotuð og misnotuð í sambandi
við list manna eins og ,,listamaður
af guðs nóð,/, og þó sér í lagi þegar
viðkomandi er allur og þeim, sem
eftir lifa, gera að minnsta kosti ein-
hverja grein fyrir ógoldinni þakkar-
skuld sinni við hann. Það er svo
ókaflega þœgilegt að sló þannig
striki yfir allt erfiði listamannsins,
alla baróttu hans, þroskaleit, sjólfs-
afneitun og sjólfsögun,- minnka þann-
ig skuld sína við hann og gera þó
hlut hans meiri, að minnsta kosti í
orði kveðnu. Þess er því vart að
vœnta að það verði tekið alvar-
lega, þegar þannig er að orði kom-
izt um listamann lótinn. Engu að
síður fœ ég ekki staðizt þó freistingu
að grípa til þessa orðatiltœkis, þegar
ég minnist Indriða Waage. Hann var
listamaður af guðs nóð að því leyti
til, að honum var gefinn þessi titr-
andi nœmleiki silfurstrengsins, sem
aldrei verður óunninn. Só eiginleiki
er vandmeðfarinn, verður mörgum
hefndargjöf örfóum só helgi logi, en
engum sórsaukalaus. Indriði Wdage
bar giftu til að varðveita þann nœm-
leika óslœvðan.
Það er ekki ýkjalangt síðan að
maður, sem telur sig öðrum fremur
dómbœran um alla list, lét orð liggja
að því ó prenti, að fótt mundi lista-
mönnum öllu þroskavœnlegra til af-
reka og miskunnarlaust brauðstrit —
við önnur og fjarskyld störf. Sú kenn-
ing mun löngum hafa ótt nokkru
fylgi að fagna hér ó landi, en senni-
lega fer þeim nú fjölgandi, sem lóta
sér skiljast að listrœn afrek hafa ver-
ið unnin þrótt fyrir það — jafnvel
hin ótrúlegustu afrek — en ekki fyrir
það. Þannig hefur það verið um
flesta þó leikara okkar, sem hœst
hefur borið ó undanförnum óratug-
um. Indriði Waage var einn af þeim.
Að vísu lifði hann heillarík straum-
hvöörf á því sviði — en hvað hann
sjólfan snerti var það um seinan.
Þrótt fyrir brauðstritið og erfiðustu
starfsskilyrði auðnaðist honum að
vinna mjög ógleymanleg afrek í list
sinni, en eflaust hafa hin þó verið
fleiri, sem honum auðnaðist ekki að
vinna þess vegna. Og þar vinnur
enginn annars verk, þótt maður komi
í manns stað ó öðrum sviðum. Eng-
inn yrkir það Ijóð, sem annar deyr
fró. Þar bíður samtíð og ókomnar
kynslóðir tjón, sem aldrei verður
bœtt.
Engu að síður hygg ég að fóum hafi
verið það jafn einlœgt fagnaðarefni
og einmitt honum að lifa þessi
straumhvörf. Hann hafði öðrum frem-
ur tekið þann draum í arf, sem hann
só þar rœtast — í arf fró afa, móð-
ur og föður. Og þó að hann rœttist
helzt til seint fyrir hann sjólfan og
samherja hans, var það honum gleði-
rík staðfesting ó því, að þeir höfðu
ekki barizt til einskis, þó að þeir
fengju ekki sjólfir að njóta hins dýr-
keypta sigurs nema að litlu leyti.
Atvik eða örlög, kannski hvort
tveggja, réðu því að ég var um skeið
fastagestur ó leiksýningum hér í
borg, og var svo til œtlast að ég sett-
ist að sýningu lokinni við ritvélina og
semdi einskonar prófskýrslu, þar sem
höfundur, leikstjóri, leiktjaldamólari,
Ijósameistari og sérhver leikari fengi
sína einkunn. Það er ekki blygðunar-
laust og enn síður sórsaukalaust, er
ég hlýt að jóta að mér var það alltaf
Ijóst að mig skorti ekki einungis flest
eða allt til að vinna slíkt verk, held-
ur og að þess varð ekki af neinum
krafist að hann ynni það svo að það
yrði það, sem til var œtlast. Eða öllu
heldur að það yrði annað en ófull-
komin tilraun til að gera öðrum grein
fyrir óhrifum, sem eru svo einstakl-
ingsbundin, að engar tvœr mannver-
ur geta numið þau ó sama hótt. Þeim
óhrifum, sem leikurinn skildi eftir í
huga manns, þegar tjaldið féll. Þegar
allir strengir lútunnar voru hljóðnað-
ir, nema silfurstrengurinn.
Kannski er það í og með þess vegna,
að ég er því fegnastur nú, er ég
skrifa þessi fótœklegu kveðjuorð, að
ég skuli ekki hafa handbœrar heim-
ildir til að semja þau í þeim stíl og
anda. Að mér er það kœr afsökun,
er ég tek þann kostinn að leggja þess
í stað eyrun við óm silfurstrengsins
í þögninni. Silfurstrengsins, sem nú
er brostinn . . . Loftur Guðmundsson.
7