Tímarit lögfræðinga - 01.12.2013, Side 8

354
regluverk af meiði þjóðaréttar og alþjóðastofnanir en var t.d. raunin
fljótlega eftir síðari heimsstyrjöld þegar Bandaríkin höfðu að segja
má tögl og haldir í alþjóðasamskiptum og leiddu tilurð og upp-
byggingu mikilvægustu þjóðréttarsamninga og alþjóðastofnana á
veraldarvísu á borð við Sameinuðu þjóðirnar (SÞ) og Alþjóðagjald-
eyrissjóðinn (AGS).11 Hitt er svo annað mál að þó svo að staða
Bandaríkjanna sem stórveldis hafi þannig breyst nokkuð með tím-
anum þá virðist afstaða þeirra sem ríkis til stöðu þjóðaréttarins hafa
verið nokkuð stöðug. Til að greina helsta inntakið í þessari afstöðu
er vísast best að byrja á að reyna að nálgast þjóðarétt eins og Banda-
ríkjamönnum virðist almennt tamast að gera, þ.e. út frá þeirra eigin
landsrétti.
3. BANDARÍSK STJÓRNSKIPAN OG RÉTTARHEIMILDIR
ÞJÓÐARÉTTAR
3.1 Þjóðaréttur frá sjónarhóli Bandaríkjanna
Staða þjóðaréttar í landsrétti ríkja er nokkuð hefðbundið viðfangs-
efni enda er virkni þjóðaréttar jafnan mjög háð því hvernig ríki
tryggja framkvæmd hans í landsrétti. Öll ríki teljast jafnbundin af
því að virða þjóðréttarlegar skuldbindingar sínar, en afar mismun-
andi er þó hvaða stöðu þjóðaréttur hefur samkvæmt stjórnskipan
einstakra ríkja. Stjórnskipan þorra ríkja gerir ráð fyrir einhvers kon-
ar tvíeðli (e. dualism) þjóðaréttar og landsréttar sem felur þá í sér að
réttarheimild að þjóðarétti, á borð við þjóðréttarsamninga sem ríkið
er aðili að, verður í reynd ekki réttarheimild í landsréttinum nema
að hún hafi verið sérstaklega innleidd með gildri réttarheimild að
landsrétti, t.d. með settum lögum, og fær þá almennt stöðu sem slík.
Nokkur ríki hafa hins vegar fyrirkomulag sem kennt er við eineðli
(e. monism) þjóðaréttar og landsréttar en í slíkri stjórnskipan verða
t.d. þjóðréttarsamningar almennt hluti af landsréttinum án sér-
stakrar innleiðingar.12 Bandaríkin telja sig almennt til tvíeðlisríkja
en hafa samt nokkra sérstöðu hvað þetta varðar og þá einkum í
tengslum við stöðu þjóðréttarsamninga sem réttarheimildar eins og
fjallað verður frekar um hér á eftir.13
Í almennum ritum um þjóðarétt er þessu álitaefni yfirleitt gerð
nokkur skil en nokkuð mismunandi er þó hversu mikil áhersla er
lögð á þetta efni eða með hvaða hætti nálgunin er. Almennt verður
11 Shirley V. Scott: International Law, US Power – The United States Quest for Legal Security,
bls. 133.
12 Almennt yfirlit um eineðli og tvíeðli er t.d. í Rebecca M.M. Wallace og Olga Martin-
Ortega: International Law. London 2013, bls. 37-39, en á íslensku má benda á Björg Thor-
arensen og Pétur Dam Leifsson: Þjóðaréttur. Reykjavík 2011, bls. 30-34.
13 David J. Bederman: International Law Frameworks. New York 2010, bls. 160.