Tímarit lögfræðinga - 01.12.2013, Side 18

364
réttaráhrif þá hefur verið miðað við að hinn skráði réttur gangi
framar svo lengi sem stjórnarskráin teljist vera virt.53 En þótt stjórnar-
skrá Bandaríkjanna sé fáorð um stöðu almenns þjóðaréttar í banda-
rískum rétti finnst þó fyrir afar sérstæð löggjöf í bandarískum rétti
sem vísar sérstaklega til þjóðaréttar. Er þar um að ræða lög sem
nefnast Alien Tort Statute frá 1789 og voru flestum gleymd og grafin
þar til þau komu eftirminnilega til framkvæmdar fyrir alríkisdóm-
stóli í dómi í máli Filartiga gegn Pena-Irala frá 30. júní 1980. Filartiga höfðaði bótamál gegn landa sínum, Pena-Irala, vegna pyndinga
sem bróðir hennar hafði mátt þola af hálfu þessa fyrrum lögreglustjóra í
heimaríkinu Paragvæ á tímum herforingjastjórnar árið 1976 en lögin Alien
Tort Statute frá 1789 mæltu svo fyrir að alríkisdómstólar í Bandaríkjunum
hefðu lögsögu til að fjalla um bótamál sem útlendingar höfðuðu gegn öðr-
um útlendingum vegna brota á þjóðarétti (e. law of nations). Dómurinn
komst að þeirri niðurstöðu að þjóðaréttur bannaði pyndingar og vísaði í
því sambandi til ýmissa réttarheimilda þjóðaréttar á borð við Sáttmála SÞ,
Mannréttindayfirlýsingar SÞ, annarra ályktana Allsherjarþings SÞ, dóma
úr bandarískum rétti, dóma samkvæmt Mannréttindasáttmála Evrópu,
samninga frá öðrum alþjóðastofnunum og framkvæmdar stjórnskipunar-
laga og annarra laga í ríflega 50 öðrum ríkjum, auk skrifa fræðimanna, en
sumir þeirra voru sérfróð vitni í málinu. Var Pena-Irala loks dæmdur á
þessum grundvelli til að greiða Filartiga um 10 milljónir dala í bætur. Fleiri mál af þessu tagi hafa komið til síðar og í dómi Hæstaréttar
Bandaríkjanna í máli Sosa gegn Alvarez-Machain frá 29. júní 2004, mál
nr. 542 U.S. 692, var staðfest fyrri dómaframkvæmd samkvæmt Fi-
lartiga. Rétt er að geta þess að enn fremur var þá áréttaður sá skiln-
ingur að Alien Tort Statute frá 1789 tæki til þjóðréttarbrota eins og
þau væru skilgreind á hverjum tíma en sá kunni dómari Antonin
Scalia vildi beita þröngri skýringu sem miðaði aðeins við þjóðrétt
eins og Bandaríkin viðurkenndu hann þegar lögin voru sett. Ólík
túlkun Scalia og annarra dómara Hæastaréttar í málinu á þýðingu
Alien Tort Statute frá 1789 endurspeglar þann meiningarmun sem
gjarnan birtist í afstöðu íhaldssamra annars vegar og hins vegar
hinna frjálslyndari í Bandaríkjunum, þar sem þeir íhaldssamari
leggja almennt ríka áherslu á að Bandaríkin geti aðeins orðið bund-
in af reglum sem þau hafi sannarlega og óumdeilt sjálf viðurkennt í
einhliða framkvæmd, en þeir frjálslyndari eru almennt opnari fyrir
53 David J. Bederman: International Law Frameworks, bls. 165.
 William Burnham: Introduction to The Law and Legal System of the United States, bls.
684.
 Mark W. Janis: International Law, bls. 106-107; Sean D. Murphy: Principles of Interna-
tional Law, bls. 261.
 Mark W. Janis: International Law, bls. 107.