Tímarit lögfræðinga - 01.12.2013, Síða 38

384
mál að staldra við og íhuga framhaldið. Á tímum umróts er ef til vill
ekki við öðru að búast en að margir forðist þátttöku í umræðu um
siðferðileg viðmið, væntanlega með þeim rökum að erfitt sé að ná
nokkru viðunandi taki á siðferðishugtakinu. Gengur þögnin stund-
um svo langt að fjarvera umræðu um siðferðismál bjagar umræðuna
með þögninni einni saman. Slíkt vekur vissan ugg um að siðfræði
og jafnvel siðvitund hverfi í skuggann og að lokum stýri ekkert
hegðun manna annað en lögleiddar málamiðlanir eða lágmarks-
skyldur sem allir, eða að minnsta kosti meirihluti manna, geta sæst
á að axla. Líklegt má hins vegar telja að einberar lágmarkskröfur
dugi skammt til að reka heilt samfélag svo vel fari.9
Hugtakið samfélag liggur til grundvallar flestu því sem tíundað
er í grein þessari. Hvort sem okkur líkar betur eða verr er tilvera
okkar háð öðru fólki. Enginn maður lifir í tómarúmi því verk okkar
og athafnir kalla fram gagnverkun og viðbrögð.10 Hvort sem menn
kjósa að telja sig hluta af fámennu eða fjölmennu samfélagi verður
vart deilt um nytsemi þess og jafnvel nauðsyn þess að menn innan
viðkomandi hóps sammælist um einhver samræmd viðmið um
hegðun, viðskipti o.s.frv. Leiða mætti líkur að því að hætta á upp-
lausn yrði stóraukin ef hver og einn ætti sjálfdæmi um rétt og rangt.
Hinar óskráðu siðareglur gegna mikilvægu hlutverki á vegferð
mannsins úr fásinni til félagseiningar. Í samskiptum manna þarf
óhjákvæmilega að leysa úr álitaefnum af öllum tegundum. Á upp-
vaxtarárum sínum hlýtur hver og ein manneskja að móta með sjálfri
sér, bæði meðvitað og ómeðvitað, tiltekna sýn á lífið og eigið hlut-
verk.
Á þeim tímum sem við nú lifum, þegar andóf gegn kennivaldi
er áberandi,11 má ekki vanmeta áhrif þeirra þátta sem ekki gera til-
kall til valds heldur eru þvert á móti eftirgefanlegir og lágstemmdir.
Á þennan hátt togast andstæð og skapandi öfl á í daglegu lífi okkar,
hvort sem um einkalífið eða hinn opinbera vettvang er að ræða.12
Upplag, uppeldi, trúarlíf, nám, starfsreynsla, félagsnet viðkomandi
o.fl. hefur vafalaust margháttuð áhrif í þessu samhengi. Félagslegur
bakgrunnur getur einnig vegið þungt sem veganesti (eða farangur)
á lífsins braut. Af þessum ástæðum er vandi á höndum þegar kem-
ur að umræðu um siðferðismál því að sú umræða stjórnast að veru-
9 Sjá til hliðsjónar Arnar Þór Jónsson: „Dul og rangvirðing? Hugleiðing um hlutverk lög-
manna“.
10 Rifjast í þessu samhengi upp þriðja lögmál Newtons: „Gagnstætt sérhverju átaki er
ávallt jafnstórt gagntak, eða gagnkvæmar verkanir tveggja hluta hvors á annan eru ávallt
jafnstórar og í gagnstæða stefnu.“
11 Sjá t.d. Jean M. Twenge: Generation Me: Why Today’s Young Americans Are More Confi-
dent, Assertive, Entitled – and More Miserable Than Ever Before. New York 2006.
12 Vísa má í þessu sambandi til heimspekinnar um Yin og Yang, sem rakin hefur verið
aftur til bókarinnar I Ching sem er talin hafa verið rituð um 700 f.Kr.