AVS. Arkitektúr verktækni skipulag - 01.12.2001, Síða 58

Þessu atriði í skipulagstillögunum virðist hafa ver-
ið ágætlega framfylgt í uppbyggingu þéttbýlisstað-
anna.
Guðmundur og Guðjón höfðu næmt auga fyrir
hinu staðbundna, ekki síst varðandi náttúrufar og
landslag og höfðu gjarnan náið samráð við heima-
menn um skipulagsgerðina. Hver skipulagstillaga
fékk sín sérkenni eftir staðháttum á hverjum stað.
í tillögum sínum reyndu þeir að taka mið af mis-
munandi stærð og vaxtarmöguleikum staðanna og
jókst umfang og íburður tillagna með stærð stað-
anna. Þrátt fyrir að þeir félagar hafi yfirleitt gefið
sér góðan tíma í að kynna sér atvinnulíf staðanna
virðist sem að almennt hafi þeir ofmetið vaxtar-
möguleika staðanna og bolmagn samfélagsins til
að reisa íburðarmiklar byggingar í miðbæjunum. í
skipulagstillögu fyrir Neskaupstað frá 1930 var t.d.
gert ráð fyrir 5000 manna byggð í Norðfirði á mun
minna svæði en byggðin er á í dag. Hinsvegar
verður að hafa það í huga að samkvæmt skipu-
lagslögunum bar þeim að horfa til 50 ára við gerð
skipulagsins og það skýrir að sumu leyti þetta of-
mat á vexti staðanna.
Það er auðvelt að vera vitur eftir á en í mörgum
tilfellum virðist hafa skort á „nútímalega” fram-
tíðarsýn í tillögum þeirra Guðmundar og Guðjóns.
Það hefur eflaust stafað að hluta til af því að þeir
voru fastheldnir á hugsjónir sínar og höfðu mjög
ákveðnar skoðanir um þá mynd sem íslenskir bæir
ættu að taka. Hugmyndir þeirra um þéttleika
byggðar, samfelldar húsaraðir og sambyggingar
fellu í raun illa að þeim kröfum sem einkabíllinn
gerði síðar í íslensku þéttbýli. Öld einkabílsins var
vart hafin á íslandi þegar þeir félagar mótuðu sínar
skipulagstillögur og hugtakið bílastæði kom hvergi
fyrir í tillögum þeirra. Hefðu þeir horft til þess sem
var að gerast í Bandaríkjunum á 3. áratugnum, til
skólahverfis Perrys og skipulags Radburns frá
1929,2 hefðu þeir ef til vill endurskoðað framtíðar-
sýn sína. Þó er það ekki víst. Guðjón hafði glöggt
auga fyrir heilsteyptu borgarumhverfi sem umgjörð
mannlífs og hefur ef til vill séð fyrir neikvæð áhrif
einkabílsins á uppbyggingu miðbæja.3
Áhrif starfa Skipulagsnefndarinn-
ar 1911-1938 á skipulag íslenskra
þéttbýlisstaða
Sú bæjarmynd sem Guðmundur Hannesson og
Guðjón Samúelsson reyndu að skapa með skipu-
lagstillögum sínum, á tímabilinu 1924 til 1938, er
vart greinanleg í ásýnd íslenskra bæja í dag. Þar
með er ekki sagt að starf þeirra og Skipulags-
nefndarinnar hafi verið árangurslaust. Skipulags-
áætlanir eru margþættar og það átti einnig við um
skipulagstillögur þeirra félaga.4 Auk skipulags
gatna og landnotkunar voru nákvæmar tilskipanir í
tillögum þeirra um húsaskipan, húsagerðir og
nýtingarhlutfall enda voru uppdrættirnir í óvenju
stórum mælikvarða. í dag eru slík ákvæði sett
fram í deiliskipulagi en ekki heildarskipulagi. Fag-
urfræðilegar áherslur skipulagsins fólust að stór-
um hluta í þessum nákvæmu ákvæðum og fram-
fylgd þeirra var forsenda þess að skapað yrði hið
heilsteypta bæjaryfirbragð sem Guðjón og Guð-
mundur sáu fyrir sér. í raun má segja að styrkleiki
tillagna þeirra félaga hafi falist í þessum áherslum
og fagurfræðinni en síður í starfhæfni gatnaskipu-
Skilgreina má þrjú stig bæjarskipulags (i) gatnakerfi
og skipting lands í byggingasvæði og reiti; (ii) land-
notkun bygginarsvæða og reit; (iii) lóða- og húsaskip-
an, húsagerðir og nýtingarhlutfail. Síðastnefna stigið
má hugsa í þvívíðu rúmi en hin tvö í tvívíðu. Að
fylgja eftir skipulagsáætlun á þriðja stiginu hefur ver-
ið hvað mestum vandkvæðum bundið við fram-
kvæmd skipulags hér á landi og þá einkum á miðbæj-
arsvæðum þar sem gjarnan er lagður mestur metn-
aður í skipulagið. Fjarvíddamynd af skipulagstillögu
fyrir Bolungarvík frá 1924 þar sem uppbygging þorps-
ins er sýnd í „þrívídd" og staðfestur skipulagsupp-
dráttur frá 1934. I staðfesta skipulaginu er horfið að
verulegu leyti frá hinni draumkenndu hugmynd frá
1924.
56