AVS. Arkitektúr verktækni skipulag - 01.12.2001, Page 60

aö þeim hefur aö stórum hluta veriö framfylgt hvaö
varöar skipulag gatna og landnotkunar en miklu
síöur hvaö varöar húsaskipan og húsagerðir.10Þar
kemur einnig fram aö gatnaskipulagi áætlana frá
umræddu tímabili er betur framfylgt en gatna-
skipulagi áætlana frá tímabilinu 1938 til 1964. Miö-
aö viö hversu stórhuga margar skipulagsáætlanir
tímabilsins fyrir 1938 voru og í sumum tilfellum
óraunsæjar, heföi mátt ætla aö framkvæmd þeirra
yrði miklum erfiöleikum bundin, ekki síst meö tilliti
til þess aö víöa ríkti stöðnunarskeið á fyrstu árum
og áratugum eftir staðfestingu þeirra. Þrátt fyrir
ýmsa misbresti í framfylgd tillagnanna má fullyröa
aö allnokkur árangur hafi náöst, einkum varöandi
gatna- og landnotkunarskipulag. Þá voru margar
tillögur þeirra félaga vel ígrundaðar og sérstaklega
er athyglisvert hversu mikið tillit þeir tóku til hættu
af náttúruhamförum.11 Skynsamlegum tillögum
þeirra um uppbyggingu þéttbýlis á svæöum þar
sem var snjóflóðahætta, t.d. staðfest skipulag fyrir
Neskaupstað frá 1930, var því miður ekki fylgt eftir
í framkvæmd sem skyldi.
Þaö þarf ekki aö koma á óvart aö þeim þáttum
skipulagsáætlunar sem voru á valdi sveitarfélags-
ins, t.d. gatnakerfi og lóöaúthlutun eftir starfsemi,
hafi veriö betur framfylgt en þeim þáttum sem voru
aö hluta til á valdi einstaklinga, þ.e. um fyrirkomu-
lag bygginga á lóöum. Þessi staðreynd firrir þó
ekki hreppsnefndir og Skipulagsnefndina ábyrgö á
því af hverju skipulagi var ekki betur framfylgt því
auðvitaö átti aö gefa byggingarleyfi í samræmi viö
staðfestan skipulagsuppdrátt.
Sú heilsteypta bæjarmynd, sem Guömundur
Hannesson og Guðjón Samúelsson reyndu aö
skapa fyrir helstu þéttbýlisstaöi landsins á árunum
1924-1938, molnar smám saman á eftirstríösárun-
um. Ástæöur þess voru margar. Skipulagstillögur
þeirra félaga voru um margt óraunsæjar þar sem
vöxtur bæjanna var ofmetinn og bolmagn sveitar-
stjórna og einstaklinga að byggja stórhýsi viö aðal-
götur bæjanna. Einstaklingseðli var ríkt á þessum
árum og vildi hver byggja eftir sínu höföi, smekk
og þörfum og mátti vald hreppsnefnda og bæjar-
stjórna oft sín lítils gagnvart framkvæmdagleöi at-
hafnamanna. Auknar kröfur almennings um sérbýli
og verndað einkalíf kipptu í mörgum tilfellum
grundvellinum undan hugmynd þeirra um sam-
byggingar og samfelldar húsaraöir. Það sama
geröi tilkoma einkabílsins og aukin notkun hans.
Þessar breyttu forsendur ýttu undir viljaleysi
hreppsnefnda og byggingarnefnda til aö fylgja eftir
staöfestu skipulagi og juku á óstaðfestu og stefnu-
leysi þeirra í byggingarmálum. í mörgum tilvikum
viröist Skipulagsnefnd hafa sýnt óþarfa linkind en
ef til vill var fátt sem Skipulagsnefndin gat gert til
aö sporna viö þessari þróun annað en aö fallast á
breytingar á skipulaginu.
Tilraun Guðmundar og Guöjóns til aö bæta
ásýnd íslensks þéttbýlis var metnaðarfull og rík af
hugsjónum og mun vart eiga sinn líka í sögu
skipulagsgeröar á íslandi. Því miöur höföu þeir
ekki erindi sem erfiöi og eflaust brygði þeim í brún
fengju þeir tækifæri til að litast um í íslensku þét-
tbýli í byrjun 21. aldarinnar. ■
1. Skjalamappa fyrir Patreksfjörð/Skjalasafn Skipulagsstofn-
unar.
2. Sjá Clarence Perry: „The neighborhood unit” í Neighbor-
hood and community planning/The Regional Plan of New York
and its environs, Vol. 3.; Clarence Stein: Toward new towns for
America, 1958/ Edward Relph: The Modern Urban Landscape,
1987, bls. 62-65.
3. Þetta kemur fram í störfum hans með Skipulagsnefnd eftir
1938. Sjá Gerðabækur Skipulagsnefndarl 938-1950/
Skjalasafn Skipulagsstofnunar.
4. Sjá um þrískiptingu bæjarskipulags, Conzen, M.R.G.: „The
Use of Town Plans in the Study of Urban History” í The Study
of Urban History (H.J. Dyos, ed), 1968; Kostof, Spiro: „Cities
and Turfs” í Design Book Review, 1986).
5. Sjá 22. grein laganna. Alþingistíðindi A, 1921, bls. 1427-
1428.
6. Stjórnartíðindi, 1926.
7. Skjalamappa fyrir Akranes/Skjalasafn Skipulagsstofnunar.
8. Gerðabók Skipulagsnefndar 1921-1938/ Skjalasafn
Skipulagsstofnunar; Páll Líndal: Bæirnir byggjast, bls. 155. Sjá
einnig viðtal við Guðmund Hannesson í Morgunblaðinu 1936.
Guðjón Samúelsson: „Skipulag bæja”, Tímarit V.F.Í., 1928, bls.
15; „íslensk húsagerð og skipulag bæja”, Tímarit V.F.Í., 1930,
bls. 5; Guðmundur Hannesson í Byggekunsten, 1. tbl. 1938.
9. Skjalamappa fyrir Keflavík/Skjalasafn Skipulagsstofnunar.
10. Haraldur Sigurðsson: Framkvæmd skipulagsáætlana
1927-1978, 1997 (óbirtar niðurstöður). Alls voru skoðaðar 14
staðfestar skipulagsáætlanir, af alls 17 staðfestum átímabilinu,
og þær bornar saman við raunverulega uppbyggingu
samkvæmt uppdráttum, loftmyndum og ýmsum skjölum.
11. Guðmundur Hannesson vann gjarnan mjög náið með
heimamönnum við gerð skipulagsins, aflaði t.d. mikilvægra
upplýsinga um snjóflóðahættu hjá staðkunnugum og dvaldi um
hríð á staðnum þegar unnið var að skipulaginu.
58