Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2022, Qupperneq 10

10 Tímarit hjúkrunarfræðinga | 2. tbl. 98. árg. 2022
Viðtal
Svefntruflanir og
gleymska fyrstu
einkenni kulnunar
Kulnun (e.burnout) hefur verið mikið í umræðunni
undanfarin misseri og samkvæmt könnun sem gerð var
meðal starfsfólks Landspítala hafði rúmlega fjórðungur þess
upplifað einkenni kulnunar síðastliðna 12 mánuði, en 20%
þeirra sem tóku þátt í könnuninni hafði alvarlega íhugað að
fara í veikindaleyfi vegan kulnunar eða örmögnunar. Kulnun
er margþætt fyrirbæri og ýmsar hliðar þarf að skoða en
skilgreiningar á kulnun hafa verið að breytast með tímanum
eftir því sem rannsóknum fleygir fram. Vísbendingar eru um
að verið sé að ofnota hugtakið kulnun og rannsóknir í dag
miða að því að greina hvað telst raunverulega vera kulnun og
hvað eitthvað annað.
Ingibjörg Jónsdóttir er prófessor í lífeðlisfræði og
forstöðukona við Institute for Stress Medicine (ISM) í
Gautaborg, sem er stofnun sem rannsakar álagsþætti
í heilbrigðiskerfinu. Starf stofnunarinnar tengist
fyrirtækjaheilsu og er í grófum dráttum tvískipt.
Annars vegar er það stuðningur við heilbrigðiskerfið
hvað varðar vinnuaðstæður, vinnuskilyrði og streitu
á vinnustöðum og hins vegar klínískar rannsóknir á
meðal annars einstaklingum sem hafa lent í kulnun.
Blaðamaður heyrði í Ingibjörgu sem býr í Gautaborg
og ræddi við hana um kulnun, hugtak sem hefur verið
áberandi í umræðunni undanfarið og kannski óljóst
hvað nákvæmlega það felur í sér þegar einstaklingur
fer í kulnun.
Þegar álagið er meira en fólk ræður við
Hvað er kulnun? „Hefðir þú spurt mig fyrir 10 árum hefði ég
svarað öðruvísi en ég geri í dag en það er skilgreiningaratriði
hvernig maður svarar þeirri spurningu. Í dag er verið að nota
orðið kulnun í of víðum skilningi og við erum núna að vinna
mikið í því að flokka hvað telst raunverulega vera kulnun. Ef við
horfum til 7. áratugarins þegar þessi fræði komu fyrst fram og
farið var að sjá einstaklinga sem unnu með fólk, til að mynda
innan heilbrigðiskerfisins og kennara, þá voru þessir einstaklingar
tilfinningalega mjög þreyttir og búnir á því og ástæðan virtist
tengjast því að vinna með fólk og öllu því álagi sem fylgir slíkum
störfum. Þegar Christina Maslach kom fram með hugtakið
kulnun var það fyrst og fremst tengt því að vera undir miklu álagi í
vinnu og aðallega var það tengt einstaklingum sem voru að vinna
með fólk. Síðar kom í ljós að þetta var ekki svona einfalt og að
einstaklingar geta lent í alls konar álagi óháð vinnustað. Sumt fólk
getur einfaldlega lent í kulnun þegar það er meira álag á það en það
getur tekist á við sem gerir það að verkum að það fer að fá einkenni
þreytu, heilabúið virkar ekki sem skildi og hugrænt getur það lent í
kvíða, þunglyndi og svefntruflunum. Þetta á samt ekki við um alla,
í flestum tilvikum erum við vel í stakk búin til að takast á við álag
ef við fáum að hvíla okkur á milli álagstíma.“
Ingibjörg segir miklar breytingar hafa átt sér stað í atvinnumálum
á síðustu áratugum og að störf sem áður hafi verið talin mjög
heilbrigð séu í dag talin álagsstörf. „Miklar breytingar hafa orðið
í heilbrigðiskerfinu, á sjúkrahúsum og í skólum sem hefur gert
það að verkum að þetta teljast ekki lengur vera heilbrigð störf. Það
Viðtal: Kristín Rósa Ármannsdóttir | Myndir: Úr einkasafni